नवी दिल्ली : २६ जानेवारीला साजरा होणारा प्रजासत्ताक दिन सर्व भारतीयांसाठी विशेष आहे. 1949 मध्ये या दिवशी आपली राज्यघटना लागू करण्यात आल्याने, हा दिवस देशाच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा प्रसंग मानला जातो. नवी दिल्लीत, ड्युटी पथ (पूर्वीचे राजपथ) वर परेडसाठी बरीच तयारी केली जाते, जिथे समारंभाचे प्रमुख पाहुणे इतर मान्यवरांसह समारंभ पाहतात. यावर्षी इजिप्तचे राष्ट्राध्यक्ष अब्देल फताह अल-सिसी या समारंभाचे प्रमुख पाहुणे असतील. प्रमुख पाहुणे हे सहसा दुसऱ्या देशाचे प्रमुख असतात. पण प्रजासत्ताक दिनाच्या सोहळ्यासाठी प्रमुख पाहुणे कसे ठरवले जातात?
सहा महिने आधी सुरु होते प्रक्रिया : सरकार अनेक बाबी विचारात घेऊन राज्याच्या किंवा सरकारच्या प्रमुखांना आमंत्रण देत असते. परराष्ट्र मंत्रालय (MEA) अनेक मुद्दे विचारात घेते, त्यातील सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे संबंधित देशाशी भारताच्या संबंधांचे स्वरूप होय. इतर घटकांमध्ये आर्थिक, राजकीय आणि व्यावसायिक संबंध, प्रादेशिक गटांमधील प्रमुखता, लष्करी सहकार्य किंवा अलाइन चळवळीसारख्या संघटनांद्वारे दीर्घ संबंध यांचा समावेश होतो. प्रमुख पाहुणे निवडण्याची ही प्रक्रिया प्रजासत्ताक दिनाच्या सहा महिने आधी सुरू होते.
परराष्ट्र मंत्रालयाची भूमिका : त्यानंतर परराष्ट्र मंत्रालय संभाव्य पाहुण्यांबाबत पंतप्रधान आणि राष्ट्रपतींची मंजुरी घेते. परराष्ट्र मंत्रालयाची मान्यता मिळाल्यास, ते संबंधित देशातील भारतीय राजदूतामार्फत, संबंधित व्यक्तीची उपलब्धता तपासण्याचा प्रयत्न करते. हे आवश्यक आहे, कारण राज्याच्या प्रमुखाच्या इतर वचनबद्धता असू शकतात.
विविध विभाग करतात कार्य : एकदा ही प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतर, परराष्ट्र मंत्रालयातील प्रादेशिक विभाग वाटाघाटी आणि करारासाठी कार्य करतात, तर प्रोटोकॉल प्रमुख कार्यक्रमाच्या तपशीलांवर कार्य करतात. एवढेच नाही तर सुरक्षा, अन्न आणि वैद्यकीय गरजा यासारख्या इतर बाबींचीही काळजी घेतली जाते. हे भारत सरकारचे इतर विभाग आणि प्रजासत्ताक दिनाच्या आधी किंवा नंतर प्रमुख पाहुणे भेट देऊ शकतील, अशा राज्यांच्या सरकारांच्या समन्वयाने केले जाते.
इतर माहिती : पहिले चार प्रजासत्ताक दिन परेड (1950 ते 1954) वेगवेगळ्या ठिकाणी (लाल किल्ला, रामलीला मैदान, इर्विन स्टेडियम, किंग्सवे रोड) साजरे करण्यात आले. पण राजपथवर पहिली परेड 1955 मध्ये झाली, ज्यामध्ये पाकिस्तानचे गव्हर्नर जनरल मलिक गुलाम मुहम्मद यांना प्रमुख पाहुणे म्हणून आमंत्रित करण्यात आले होते. इंडोनेशियाचे राष्ट्रपती सुकर्णो हे भारताच्या पहिल्या प्रजासत्ताक दिन परेड (राजपथवर नव्हे) समारंभाचे पहिले प्रमुख पाहुणे होते. आतापर्यंत युनायटेड किंगडम आणि फ्रान्सच्या प्रतिनिधींना जास्तीत जास्त 5-5 वेळा आमंत्रित करण्यात आले आहे.
