रांची (झारखंड): Jain Community Protest: झारखंडमधील गिरिडीह जिल्ह्यात असलेल्या जैनांचे सर्वोच्च तीर्थक्षेत्र असलेल्या पारसनाथ टेकडी समेद शिखरला पर्यटन स्थळ Sammed Shikhar declared as tourist place म्हणून घोषित केल्याने देश-विदेशात विरोध सुरू आहे. सरकारच्या या निर्णयाच्या निषेधार्थ जैन साधू सुग्येय सागरजी यांनी मंगळवारी राजस्थानमधील सांगानेर येथे उपोषण करत शरीराचा त्याग केला. त्यामुळे जैन धर्माच्या अनुयायांमध्ये संतापाची लाट उसळली आहे. Nationwide protest by Jain community
दुसरीकडे या वादावरून राजकारणही तीव्र झाले आहे. झारखंडमधील सरकारचे jharkhand government नेतृत्व करणाऱ्या झामुमोने या वादाला भाजपचे 'पाप' म्हटले आहे, तर दुसरीकडे विद्यमान सरकारच्या आडमुठेपणामुळे कोट्यवधी जैन धर्मीयांच्या श्रद्धा दुखावल्याचा आरोप भाजपने केला आहे. या जागेवरून निर्माण झालेल्या वादाचे कारण व कालक्रम काय आहे आणि हा वाद मिटवण्याचे मार्ग काय आहेत हे समजून घेऊया?
सम्मेद शिखरचा इतिहास : इतिहास-भूगोल आणि सम्मेद शिखराचे महत्त्व हे ठिकाण झारखंडमधील गिरिडीह जिल्ह्यात आहे. भौगोलिकदृष्ट्या, ही झारखंडची सर्वोच्च टेकडी आहे, जी सामान्यतः पारसनाथ टेकडी म्हणून ओळखली जाते. त्याची उंची एक हजार 350 मीटर आहे. ही टेकडी झारखंडचा हिमालय म्हणून ओळखले जाते. जगभरातील जैन भाविक या टेकडीला श्री शिखर जी आणि सम्मेद शिखर म्हणून ओळखतात. हे त्याचे सर्वोच्च तीर्थक्षेत्र आहे. या टेकडीच्या पायथ्याशी वसलेले शहर मधुवन म्हणून ओळखले जाते. जैन धर्मात एकूण २४ तीर्थांकर (सर्वोच्च जैन गुरु) होते. यापैकी 20 तीर्थंकरांनी येथे तपश्चर्या करताना आपल्या देहाचा त्याग केला म्हणजेच निर्वाण किंवा मोक्ष प्राप्त केला. भगवान पार्श्वनाथ, 23 वे तीर्थंकर देखील त्यांच्यामध्ये होते. या शिखरावर भगवान पार्श्वनाथाचे टोंक आहे. पार्श्वनाथाचे प्रतीक साप आहे. त्यांच्या नावावरून या ठिकाणाला पारसनाथ हे नावही पडले आहे. याला 'सिद्ध क्षेत्र' म्हणतात आणि जैन धर्मात याला तीर्थराज म्हणजेच 'तीर्थक्षेत्रांचा राजा' म्हणतात. येथे दरवर्षी लाखो जैन भाविक येतात. मधुवनातील मंदिरात पूजा करून ते टेकडीच्या शिखरावर म्हणजेच शिखरावर पोहोचतात. मधुवन ते शिखर म्हणजे डोंगरमाथ्यापर्यंतचा प्रवास नऊ किलोमीटरचा आहे. भक्त पायी किंवा डोलीने जंगलांनी वेढलेल्या पवित्र पर्वताच्या शिखरावर जातात.
नेमका काय आहे वाद? केंद्र सरकारच्या वन आणि पर्यावरण मंत्रालयाने पारसनाथ टेकडीचा एक भाग वन्यजीव अभयारण्य आणि इको-सेन्सिटिव्ह झोन म्हणून घोषित केला आहे, तर झारखंड सरकारने आपल्या पर्यटन धोरणात तो धार्मिक क्षेत्र म्हणून दाखवला आहे. या धार्मिक स्थळाला पर्यटन स्थळ घोषित केल्यास त्याचे पावित्र्य धोक्यात येईल, असे जैन धर्मीयांचे म्हणणे आहे. लोक पर्यटनाच्या उद्देशाने येथे आले तर मांसाहारासारख्या अनैतिक कृत्यांमध्ये वाढ होऊन अहिंसक जैन समाजाच्या भावनेला धक्का पोहोचेल. म्हणूनच ते तीर्थक्षेत्र राहू द्यावे. केंद्र आणि राज्य सरकारने पर्यटन स्थळ म्हणून घोषित करण्याची जारी केलेली अधिसूचना मागे घेण्यात यावी. या मागणीबाबत गेल्या महिनाभरापासून जैन अनुयायांच्या मूक निदर्शनाची प्रक्रिया देश-विदेशात सुरू आहे.
याप्रकरणी देशभरात आंदोलने, निदर्शने करण्यात येत असून, पाहुयात कुठे कशाप्रकारे विरोध सुरु आहे..
मध्य प्रदेश - समेद शिखरला इको सेन्सेटिव्ह झोन आणि पर्यटन स्थळ म्हणून घोषित केल्याच्या विरोधात मध्य प्रदेशातही निदर्शने सुरू आहेत. इंदूरचे भाजप खासदार शंकर लालवानी यांनी झारखंड सरकारला पत्र पाठवून आपल्या निर्णयावर पुनर्विचार करण्याची विनंती केली आहे. यासोबतच सरकारने निर्णय न बदलल्यास आंदोलन सुरूच ठेवणार असल्याचेही सांगण्यात आले आहे. मध्य प्रदेशातील इतर जैन धार्मिक स्थळे सोनगिरी जैन तीर्थक्षेत्र (108 मंदिरे), दतिया पुष्प गिरी शिक्षण केंद्र, देवास, मंगल गिरी सागर, कुंडलपूर दमोह, मुक्तागिरी (मंदिर) बैतूल, पार्श्वनाथ आणि आदिनाथ मंदिर खजुराहो, बावनगजैन स्थळ आहेत. बारवानी, पावगिरी खरगोन, मोहनखेडा जैन तीर्थक्षेत्र मोहनखेडा आणि श्री भोपवार जैन तीर्थक्षेत्र धार येथे शासनाच्या निर्णयाविरोधात मिरवणूक व निदर्शने करण्यात येत आहेत.
गुजरातमध्ये निदर्शने- जैन तीर्थक्षेत्र सम्मेद शिखरला पर्यटन स्थळ म्हणून घोषित केल्याबद्दल गुजरातमधील विविध शहरांमध्ये जैनांनी निषेध केला आहे. झारखंड सरकारच्या निर्णयाचा निषेध करण्यासाठी गेल्या अनेक दिवसांपासून गुजरातमधील अनेक शहरांमध्ये जैन समाजाचे लोक मिरवणूक आणि निदर्शने करत आहेत.
झारखंडमध्ये विरोध- जगप्रसिद्ध जैन तीर्थक्षेत्र सम्मेद शिखरला पर्यटन स्थळ म्हणून घोषित केल्याच्या विरोधात झारखंडमध्ये आंदोलन सुरू आहे. 3 डिसेंबर रोजी रांचीमध्ये जैन धर्माच्या स्त्री-पुरुषांनी मूक मिरवणूक काढली. समेद शिखर प्रकरणाबाबत सरकारने बदल करावा, अन्यथा आंदोलन अधिक तीव्र होईल, असे जैन धर्मीयांचे म्हणणे आहे. ईटीव्ही इंडियाशी बोलताना जैन समाजातील लोकांनी सांगितले की, सरकारने केलेल्या अधिसूचनेने समेद शिखराचे पावित्र्य संपुष्टात येईल.
महाराष्ट्रातही विरोध : झारखंड सरकारने श्री सम्मेद शिखर तीर्थ हे पर्यटनस्थळ बनवण्याची घोषणा केली आहे. याच्या निषेधार्थ देशभरात जैन समाज आक्रमक झालेला पाहायला मिळत आहे. मुळात जैन समाज हा अत्यंत शांतता प्रिय असा समाज म्हणून ओळखला जातो. मात्र झारखंड सरकारने घेतलेल्या निर्णयामुळे या समाजाच्या देखील भावना दुखावल्या असून श्री सम्मेद शिखर तीर्थ हे पर्यटनस्थळ बनवण्याची घोषणा केल्याचा निषेध म्हणून मुंबईत मेट्रो सिनेमा ते आझाद मैदानापर्यंत जैन धर्मियांनी झारखंड सरकारच्या विरोधात मोर्चा काढला आहे.
