हैदराबाद : गेल्या काही वर्षांत, सामान्य लोकांमध्ये चिंता, तणाव आणि इतर मानसिक आणि वर्तणुकीशी संबंधित समस्यांच्या घटनांमध्ये सातत्याने वाढ होत आहे. आजच्या धावपळीच्या जीवनात स्वतःचे स्थान टिकवण्यासाठी धडपड, नोकरीचा ताण, अभ्यासाचा ताण, नात्यात निर्माण होणारे प्रश्न किंवा तणाव आणि भविष्यातील चिंता इत्यादी. जर समस्या गंभीर होऊ लागली, तर अर्थातच मानसोपचार तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आणि उपचार करणे आवश्यक आहे, परंतु समस्येच्या सुरुवातीपासूनच काही गोष्टी लक्षात ठेवल्या तर त्यांचा परिणाम खूप कमी होऊ शकतो.
विशेषत: आपल्या नियमित आहारात विशिष्ट हर्बल आणि आयुर्वेदिक औषधी वनस्पतींपासून बनवलेले चहा आणि डेकोक्शन्सचा ( Herbal and Ayurvedic teas and decoctions ) समावेश केल्यास अशा मानसिक स्थितींमध्ये खूप आराम मिळू शकतो. देशात आणि परदेशात केलेल्या अनेक संशोधनांमध्ये, हर्बल आणि आयुर्वेदिक औषधी वनस्पतींपासून मानसिक आरोग्यासाठी फायदे पुष्टी झाली आहेत.
तज्ञ काय म्हणतात
मुंबईतील आयुर्वेदिक डॉक्टर मनीषा काळे ( Ayurvedic doctor Manisha Kale from Mumbai ) यांच्या मते, विविध प्रकारच्या मानसिक समस्यांवर आयुर्वेदामध्ये अनेक औषधी वनस्पती, मिश्रित औषधे आणि रसायने वापरून उपचार केले जातात. त्या स्पष्ट करतात की या उपचारांमध्ये वापरल्या जाणार्‍या औषधी वनस्पती या समस्येचा परिणाम कमी करण्यासाठी आणि हार्मोन्सच्या सक्रियतेसाठी खूप प्रभावी आहेत. ज्यामुळे मानसिक रोग, विकार ( Mental diseases and disorders )आणि परिस्थिती विशेषत: नैराश्य, तणाव आणि चिंता यांसारख्या समस्यांना चालना देणारे हार्मोन्सचे सक्रियकरण या समस्येचा परिणाम कमी करण्यासाठी खूप प्रभावी आहे आणि त्यांचे कोणतेही दुष्परिणाम होत नाहीत.
त्या म्हणतात की, काही हर्ब्स आणि औषधी वनस्पती आहेत, ज्यांचे नियमितपणे चहा किंवा डेकोक्शनच्या रूपात सेवन केल्याने मानसिक तणाव आणि चिंता ( Mental stress and anxiety ) यांसारख्या समस्यांमध्ये खूप आराम मिळतो. जसे अश्वगंधा, तुळशी, दालचिनी, गोटू कोला, ब्राह्मी आणि जटामांसी इ. परंतु ते कोणत्याही स्वरूपात सेवन करण्यापूर्वी, ते दिवसातून एकदा किती वेळा आणि किती प्रमाणात घेतले जाऊ शकतात याबद्दल आयुर्वेदिक डॉक्टर किंवा जाणकारांचा सल्ला घेणे चांगले.
काय सांगते संशोधन
मानसिक विकार आणि समस्यांपासून संरक्षण करण्यासाठी उपयुक्त मानल्या जाणार्‍या अनेक हर्बल आणि आयुर्वेदिक औषधांवर जगभरात अनेक संशोधने ( Researches on Herbal and Ayurvedic Medicines ) झाली आहेत. यापैकी काही विशेष औषधी वनस्पती आणि वनौषधींबद्दल केलेले संशोधन आणि त्यांचे परिणाम पुढीलप्रमाणे आहेत.
अश्वगंधा ( Ashwagandha )
आयुर्वेदिक औषध अश्वगंधा अनेक प्रकारच्या शारीरिक आणि चिंता, नैराश्य आणि झोपेच्या समस्या आणि इतर मानसिक समस्यांमध्ये खूप फायदेशीर मानले जाते. 2019 मध्ये त्याच्या फायद्यांबाबत एक संशोधन करण्यात आले. ज्यामध्ये कथित तणाव किंवा चिंता असलेल्या सहभागींवर क्लिनिकल चाचणी घेण्यात आली. 8 आठवड्यांच्या कालावधीच्या या अभ्यासात, तीन गटातील सहभागींना तीन प्रकारचे उपचार देण्यात आले. यामध्ये दोन गटांना दररोज 250 आणि 600 मिलीग्राम अश्वगंधा अर्क देण्यात आला आणि तिसर्‍या गटाला प्लासेबो (औषध) चा डोस देण्यात आला. संशोधनाच्या निकालांवरून असे दिसून आले की अश्वगंधा घेणार्‍या सहभागींमध्ये प्लेसबो घेणार्‍या गटापेक्षा "कॉर्टिसोल" (तणावासाठी जबाबदार हार्मोन) कमी प्रमाणात आढळून आले. त्याच वेळी, या सहभागींच्या झोपेची गुणवत्ता देखील सुधारल्याचे दिसून आले. चाचणीमध्ये, 600 मिलीग्राम अश्वगंधा घेतलेल्या सहभागींनी विशेषतः तणाव पातळीत लक्षणीय घट दर्शविली.
कॅमोमाइल ( Chamomile )
कॅमोमाईल चहाचा ट्रेंड सध्या देश-विदेशात मोठ्या प्रमाणात वाढत आहे. ही फुलापासून तयार केलेली औषधी वनस्पती आहे, ज्याचे अनेक औषधी फायदे आहेत. 2013 च्या अभ्यासात असे दिसून आले आहे की आठ आठवडे कॅमोमाइल औषधी वनस्पतींचे सेवन केल्याने चिंताची विविध लक्षणे कमी होऊ शकतात. त्याच वेळी, 2016 मध्ये केलेल्या तुलनात्मक अभ्यासात सामान्य चिंता विकार (GAD) मध्ये त्याचे दीर्घकालीन फायदे दिसून आले. येथे हे जाणून घेणे देखील महत्त्वाचे आहे की काही लोकांना कॅमोमाइलची ऍलर्जी असू शकते. याशिवाय कॅमोमाइल चहा किंवा सप्लिमेंट्सचे सेवन वैद्यकीय सल्ल्यानंतरच करावे.
लेमन टी ( Lemon Tea ) -
लेमन टीला स्ट्रेस बस्टर म्हणूनही ओळखले जाते. हे केवळ तणाव आणि चिंताग्रस्त विकारांमध्ये उपयुक्त मानले जात नाही, तर त्याचे नियमित सेवन केल्याने मूड देखील चांगला आणि आनंदी होतो. 2004 मध्ये आयोजित केलेल्या तुलनात्मक क्लिनिकल चाचणीमध्ये, मनोवैज्ञानिक तणाव असलेल्या काही सहभागींना 600 मिलीग्राम लेमन टी नियमितपणे निर्धारित कालावधीसाठी आणि प्लेसबो औषध घेतलेल्या सहभागींचा अभ्यास करण्यात आला. ज्याचे परिणाम अतिशय सकारात्मक होते.
लॅव्हेंडर टी आणि रोज टी ( Lavender tea and rose tea ) -
लॅव्हेंडर आणि गुलाबाच्या आवश्यक तेलांच्या फायद्यांबद्दल प्रत्येकाला माहिती आहे. परंतु त्यांचा चहा सुगंध आणि औषधी फायद्यांमुळे तणाव, चिंता आणि इतर परिस्थितींमध्ये देखील फायदेशीर आहे.
पॅशनफ्लॉवर ( Passionflower ) _
पॅशन फ्रूट आणि पॅशन फ्लॉवर हे एकाच वनस्पतीचे वेगवेगळे भाग आहेत. पॅशन फ्लॉवर, ज्याला आपल्या देशात कमळाचे फूल देखील म्हणतात, त्यात औषधी गुणधर्म मुबलक प्रमाणात आहेत. इतर अनेक फायद्यांसोबतच पॅशन फ्लॉवरपासून बनवलेला चहा मानसिक तणाव, नैराश्य, झोप न लागणे या सर्व समस्यांपासून आराम देतो. यासोबतच, चिंता आणि झोपेचे विकार दूर करण्यासाठीही हे खूप फायदेशीर मानले जाते. 2010 मध्ये घेतलेल्या आढाव्यात याची पुष्टी झाली आहे.
कावा-कावा ( Kava-Kava )
कावा ही एक वनस्पती आहे, ज्यामध्ये नैसर्गिक उपचार गुणधर्म आहेत. त्यापासून बनवलेला चहा किंवा डेकोक्शन तणाव, चिंता, अस्वस्थता, निद्रानाश आणि नैराश्य यासारख्या समस्यांशी लढण्यासाठी उपयुक्त मानला जातो. 2013 च्या प्लेसबो-नियंत्रित चाचणीने जीएडीसाठी उपचार म्हणून कावाच्या परिणामकारकतेचे परीक्षण केले, प्लेसबो घेणार्‍यांच्या तुलनेत कावा घेणार्‍या सहभागींमध्ये चिंतेमध्ये लक्षणीय घट झाल्याचे दिसून आले. परंतु येथे हे जाणून घेणे देखील महत्त्वाचे आहे की त्याचे काही दुष्परिणाम देखील आहेत आणि काही वैद्यकीय परिस्थितींमध्ये ते टाळावे असे म्हटले जाते. म्हणून, ते घेण्यापूर्वी, एकदा डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
हेही वाचा - Restore your heart with meditation : ध्यानाने तुमचे हृदय पुनर्संचयित करा, कसे ते घ्या जाणून
