रुद्रप्रयाग ( उत्तराखंड ) : रुद्रप्रयागच्या बग्गीमध्ये ट्रेकिंगला गेल्यास तुम्हाला तिथे शेपूट नसलेला उंदीर दिसेल. त्याला पाहिल्यावर तुम्ही पाहतच राहाल. या छोट्या हिमालयीन पिकाची हिमालयात जैवविविधता राखण्यात महत्त्वाची भूमिका ( Himalayan Pika Rat ) आहे. तेथील परिसंस्थेचा तो अविभाज्य भाग आहे. परंतु, पर्यटकांच्या चुकांमुळे या हिमालयीन पिकाचे अस्तित्व धोक्यात आले ( danger looming over the Himalayan regions ) आहे.
केदारनाथ यात्रेत मोठ्या प्रमाणात भाविक आल्याने घाणही पसरू लागली आहे. केदारनाथला जाताना यात्रेकरू इकडे-तिकडे कचरा फेकत आहेत. हा कचरा भविष्यातील धोका दर्शवत आहे. 2013 ची केदारनाथ दुर्घटना आजही सर्वांना आठवते. त्यामुळे हजारो लोकांना जीव गमवावा लागला आणि शेकडो बेघर झाले. असे असतानाही अजूनही त्यातून धडा घेतला जात नाही, ही चिंतेची बाब आहे.
बुग्यालमध्ये भरपूर प्लास्टिक कचरा: 6 मे रोजी बाबा केदारनाथचे दरवाजे सर्वसामान्य भाविकांसाठी खुले करण्यात आले होते. तेव्हापासून आतापर्यंत दोन लाखांहून अधिक भाविक बाबांच्या दरबारात पोहोचले आहेत. केदारनाथला पोहोचणारे हजारो भाविक दररोज फूटपाथपासून धामापर्यंत पसरलेल्या भागांमध्ये प्लास्टिकचा कचरा फेकत आहेत. त्यामुळे धामचे सौंदर्यही विरळ होत आहे. जिल्हा प्रशासनही प्लास्टिक कचऱ्याबाबत कोणतेही मोठे पाऊल उचलत नसल्याचे दिसते.
हिमालयीन प्रदेशांचे नुकसान: 2013 ची केदारनाथ आपत्ती अजूनही सर्वांच्या मनात आहे. केदारनाथ धामच्या 7 किमीवर वासुकीताल तलाव फुटल्यानंतर झालेले तांडव संपूर्ण जगाने पाहिले. आजही ही आपत्ती आठवली की, आत्मा थरथर कापायला लागतो. या आपत्तीच्या आगमनाचे मुख्य कारण म्हणजे हिमालयीन प्रदेशात मानवी क्रियाकलाप अधिक वाढले आणि जेव्हा-जेव्हा हिमालयीन प्रदेशात मानवी हस्तक्षेप जास्त झाला, तेव्हा आपत्तींनी जन्म घेतला.
प्लॅस्टिकच्या कचऱ्यापासून भूस्खलनाचा धोका: हिमालयीन प्रदेशात असलेल्या भागात मानव प्लॅस्टिक कचरा वाहून नेतो आणि प्लास्टिकचा कचरा इकडे तिकडे टाकतो. या प्लास्टिक कचऱ्यामुळे हिमालयीन भागाचे मोठे नुकसान होते. त्यामुळे जमिनीत गवत उगवत नाही आणि मोकळी जमीन असल्याने दरड कोसळण्याचा धोका निर्माण झाला ( Landslide threat from plastic waste ) आहे. जेव्हा इकोसिस्टम विस्कळीत होते तेव्हा समस्या उद्भवतात. आजकाल, यात्रेकरू प्लास्टिकच्या बाटल्या, चिप्स इत्यादी घेऊन केदारनाथ धामला जातात आणि प्लास्टिकचा कचरा गालिच्यांमध्ये फेकतात. त्यामुळे पर्यावरणाची मोठी हानी होते. त्यामुळे हिमालयीन प्रदेशात आढळणाऱ्या शेपटीविरहित उंदराचे अस्तित्वही धोक्यात आले आहे.
पर्यावरणवाद्यांनी व्यक्त केली चिंता : पर्यावरणवादी देव राघवेंद्र बद्री सांगतात की, केदारनाथ यात्रेला येणारे भाविक त्यांच्यासोबत खाण्यापिण्याचे पदार्थ आणतात आणि ते इकडे-तिकडे फेकतात. यामुळे प्लास्टिक कचऱ्याचे विघटन होत नाही. ज्या ठिकाणी ते पडते, तेथे गवत वाढणे कठीण होते. त्यामुळे इकोसिस्टमही बिघडू लागते. या प्लास्टिक कचऱ्यामुळे गवत जळते आणि गवत जमिनीत वाढू शकत नाही. मोकळ्या जागेमुळे भूस्खलनाचा धोका वाढतो. जेथे गवत आहे, तेथे भूस्खलन होत नाहीत.
शेपटीविहीन उंदीर: एक विशेष प्रकारचा शेपटीविहीन उंदीर हिमालयीन प्रदेशात आढळतो, त्याला हिमालयन पिका म्हणतात. या प्राण्याचा इको सिस्टीमशी खूप जवळचा संबंध आहे. प्लास्टिक कचऱ्यामुळे त्याचा जीवही धोक्यात आला आहे. केदारनाथ धामच्या शेजारी मंदाकिनी नदी वाहत आहे. प्लॅस्टिक कचऱ्यामुळे नदीचेही मोठे नुकसान होते. यात्रेला जाणाऱ्या यात्रेकरूंनी प्लास्टिकचा कचरा सोबत घेऊन जावा. अन्यथा या प्लास्टिक कचऱ्यामुळे भविष्यात मोठी घटना घडू शकते.
हिमालयीन पिकाची वैशिष्ट्ये: शेपटीविरहित उंदीर ही हिमालयीन पिका कुटुंबातील लहान सस्तन प्राण्यांची एक प्रजाती आहे. हे तिबेट, उत्तराखंडच्या दुर्गम भागात आणि नेपाळमधील उच्च उंचीवर आढळते. हिमालयीन पिका हा 17 सेमी लांब आणि रॉयल पिकासारखा दिसणारा एक छोटा सस्तन प्राणी आहे. हा उंदीर विशेषतः सकाळी लवकर आणि पुन्हा रात्री सक्रिय असतो. विविध प्रकारच्या वनस्पती तो खातो.
प्रवाशांना आवाहन : डीएम मयूर दीक्षित म्हणाले की, केदारनाथ धाममध्ये कचरा व्यवस्थापनांतर्गत काम सुरू आहे. यात्रेकरूंना पाण्याच्या बाटल्या आणि चिप्सचा प्लास्टिकचा कचरा परत घेण्याची विनंती केली जात आहे. धाममधील स्वच्छता व्यवस्थेबाबत नगर पंचायतीला कडक सूचना देण्यात आल्या आहेत. १९ मे रोजी पायी ते केदारनाथ धाम अशी विशेष मोहीम राबविण्यात येणार असून, त्यामध्ये यात्रेकरूंना धामचे सौंदर्य बिघडू नये यासाठी प्लास्टिकचा कचरा सोबत घेऊन जाण्याची विनंती केली जाईल.
हेही वाचा : Kedarnath Yatra : केदारनाथ यात्रेच्या मार्गावर भूस्खलन.. रस्त्यावर पडले मोठमोठे दगड
