ನಮ್ಮ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ದೃಢವಾದ ಮತ್ತು ಸ್ವಾಯತ್ತ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಉಪಸ್ಥಿತಿ ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಹಲವಾರು ನಿಬಂಧನೆಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ "ನ್ಯಾಯದ ಪಡೆಯುವ" ಹಕ್ಕನ್ನು ಮೂಲಭೂತ ಮತ್ತು ಅಳಿಸಲಾಗದ ಹಕ್ಕು ಎಂದು ಅಂಗೀಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಸಮಾಜದ ದೀನದಲಿತ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಹತ್ತಿರ ತರಲು, ಬಡವರಿಗೆ ಕಾನೂನು ನೆರವು ಒದಗಿಸುವುದು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವಾರು ನವೀನ ಕ್ರಮಗಳು ಸಮಯದೊಂದಿಗೆ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿವೆ.
1995 ರ ನವೆಂಬರ್ 9 ರಂದು ಜಾರಿಗೆ ಬಂದ ಕಾನೂನು ಸೇವೆಗಳ ಪ್ರಾಧಿಕಾರ ಕಾಯ್ದೆ, 1987 ರ ಪ್ರಾರಂಭದ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಪ್ರತಿವರ್ಷ ನವೆಂಬರ್ 9 ರಂದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾನೂನು ಸೇವೆಗಳ ದಿನ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ದಿನದಂದು ಉಚಿತ ಕಾನೂನು ನೆರವಿನ ಲಭ್ಯತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಜನರಿಗೆ ತಿಳಿಸಲು ದೇಶಾದ್ಯಂತ ರಾಜ್ಯ ಕಾನೂನು ಸೇವೆಗಳ ಪ್ರಾಧಿಕಾರಗಳಿಂದ ಕಾನೂನು ಅರಿವು ಶಿಬಿರಗಳನ್ನು ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಭಾರತ ಸಂವಿಧಾನದ ಅನುಚ್ಛೇದ 39 ಎ ಪ್ರಕಾರ ಕಾನೂನು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಯು ಸಮಾನ ಅವಕಾಶದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ, ಆರ್ಥಿಕ ಅಥವಾ ಇತರ ಅಂಗವೈಕಲ್ಯದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಯಾವುದೇ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ನ್ಯಾಯ ಪಡೆಯುವ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸೂಕ್ತ ಶಾಸನ ಅಥವಾ ಯೋಜನೆಗಳ ಮೂಲಕ ಅಥವಾ ಇನ್ನಾವುದೇ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಉಚಿತ ಕಾನೂನು ಸಹಾಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.
ಅನುಚ್ಛೇದ 14 ಮತ್ತು 22 (1) ಕಾನೂನಿನ ಮುಂದೆ ಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಮತ್ತು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಸಮಾನ ಅವಕಾಶದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುವ ಕಾನೂನು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿದೆ. ಕಾನೂನು ನೆರವಿನ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯು ಅದರ ಅಕ್ಷರಶಃ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಸ್ಫೂರ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಪೂರೈಸುವುದನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಮತ್ತು ಸಮಾಜದ ಬಡವರು, ದೀನದಲಿತರು ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಸಮಾನ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಲಭ್ಯವಾಗುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಕಾನೂನು ನೆರವಿನ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಅನ್ಯಾಯ ಸಂಭವಿಸಬಹುದು ಮತ್ತು ಅನ್ಯಾಯದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕೃತ್ಯವು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಅಡಿಪಾಯ ಅಲುಗಾಡಿಸುತ್ತದೆ.
ಈ ಚಳವಳಿ ಆರಂಭವಾಗಿದ್ದು ಯಾವಾಗ?: ವಿಶ್ವದಲ್ಲಿ ಮೊಟ್ಟಮೊದಲ ಕಾನೂನು ನೆರವು ಚಳವಳಿಯು 1851 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಆಗ ಫ್ರಾನ್ಸ್ ನಲ್ಲಿ ಬಡವರಿಗೆ ಕಾನೂನು ನೆರವು ಒದಗಿಸಲು ಕೆಲ ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಲಾಯಿತು. ಬ್ರಿಟನ್ನಲ್ಲಿ ಬಡವರು ಮತ್ತು ನಿರ್ಗತಿಕರಿಗೆ ಕಾನೂನು ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಸರ್ಕಾರದ ಸಂಘಟಿತ ಪ್ರಯತ್ನಗಳ ಇತಿಹಾಸವು 1944 ರಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಲಿ ಲಾರ್ಡ್ ಚಾನ್ಸಲರ್, ವಿಸ್ಕೌಂಟ್ ಸೈಮನ್ ಅವರು ಬಡವರಿಗೆ ಕಾನೂನು ಸಲಹೆ ನೀಡಲು ಇಂಗ್ಲೆಂಡ್ ಮತ್ತು ವೇಲ್ಸ್ನಲ್ಲಿ ಜಾರಿಯಲ್ಲಿರುವ ಸೌಲಭ್ಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವಿಚಾರಿಸಲು ಮತ್ತು ಕಾನೂನು ಸಲಹೆಯ ಅಗತ್ಯವಿರುವ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಅದನ್ನು ಒದಗಿಸುವುದನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅಪೇಕ್ಷಣೀಯವೆಂದು ತೋರುವ ಶಿಫಾರಸುಗಳನ್ನು ಮಾಡಲು ರಶ್ಕ್ಲಿಫ್ ಸಮಿತಿಯನ್ನು ನೇಮಿಸಿದರು.
1952 ರಿಂದ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಕಾನೂನು ಮಂತ್ರಿಗಳು ಮತ್ತು ಕಾನೂನು ಆಯೋಗಗಳ ವಿವಿಧ ಸಮ್ಮೇಳನಗಳಲ್ಲಿ ಬಡವರಿಗೆ ಕಾನೂನು ನೆರವಿನ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರ, ಅನೇಕ ರಾಜ್ಯಗಳು ಅಗತ್ಯವಿರುವ ಜನರಿಗೆ ಕಾನೂನು ನೆರವಿನ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಪರಿಚಯಿಸಿದವು. 1958 ರಲ್ಲಿ, 14 ನೇ ಕಾನೂನು ಆಯೋಗದ ವರದಿಯು ಬಡವರಿಗೆ ಸಮಾನ ನ್ಯಾಯ ಮತ್ತು ಉಚಿತ ಕಾನೂನು ನೆರವು ಒದಗಿಸಲು ಒತ್ತು ನೀಡಿತು.
ಬೇಕಿದೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಅನುದಾನ: ಹಣಕಾಸು ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಕೊರತೆಯಿಂದ ಕಾನೂನು ಸಲಹೆಗಳ ಸೌಲಭ್ಯಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡಿಯಾಗದಂತೆ ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಹಣಕಾಸು ನಿಧಿಯ ಹಂಚಿಕೆ ಅಗತ್ಯವಾಗಿದೆ. ಕಾನೂನು ನೆರವಿನ ಗುಣಮಟ್ಟವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು, ಕಾನೂನು ನೆರವನ್ನು ಒಂದು ಬಾಧ್ಯತೆಯಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಿ, ಕಾನೂನು ನೆರವು ಒದಗಿಸಲು ಅನುಭವಿ ವಕೀಲರನ್ನು ತೊಡಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಮತ್ತು ತರಬೇತಿ ನೀಡಬೇಕು. ಕಾನೂನು ಸಮುದಾಯ ಮತ್ತು ಸಮಾಜ ಎರಡೂ ಮುಂದೆ ಬಂದು ದುರ್ಬಲ ಜನರ ಯೋಗಕ್ಷೇಮದ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಜನರ ಹಕ್ಕುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿಸುವಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ನ್ಯಾಯ ವಿತರಣೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ಸರ್ಕಾರೇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುವಿಕೆ ಅತ್ಯಗತ್ಯ.
ಅನೇಕ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದಿದ ದೇಶಗಳು ತಮ್ಮ ನಾಗರಿಕರಿಗೆ ಕಾನೂನುಗಳು ಮತ್ತು ಹಕ್ಕುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ನೀಡಲು ಬಹುವಾರ್ಷಿಕ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಭಾರತವು ಪಂಚವಾರ್ಷಿಕ ಯೋಜನೆಯೊಂದಿಗೆ ಇದೇ ರೀತಿಯ ವಿಧಾನವನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಕಾನೂನು ಸಲಹೆಗಾರರ ಕಾರ್ಯಕ್ಷಮತೆಯ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯು ಅವರು ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುವ ಜನರ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿರಬೇಕು. ಇದು ಅವರ ಕೆಲಸದ ಮೌಲ್ಯಮಾಪನಕ್ಕೆ ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ಪ್ರತಿ ವಕೀಲರ ಸಮಗ್ರ ಪ್ರಗತಿ ವರದಿಗಳು ಮೌಲ್ಯಮಾಪನ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಭಾಗವಾಗಿರಬೇಕು.
ಕೊನೆಯದಾಗಿ- ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾನೂನು ಸೇವೆಗಳ ಪ್ರಾಧಿಕಾರದ (ಎನ್ಎಎಲ್ಎಸ್ಎ) ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗೆ ಕಾನೂನು ಅರಿವು ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಣ, ಪರಿಣಾಮಕಾರಿ ಅನುಷ್ಠಾನ, ಸರ್ಕಾರೇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಸಹಯೋಗ, ಸಾಕಷ್ಟು ಹಣಕಾಸು ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಹಂಚಿಕೆ, ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ವರ್ಧನೆ, ಪರ್ಯಾಯ ವಿವಾದ ಪರಿಹಾರದ ಉತ್ತೇಜನ, ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನಗಳ ಮೂಲಕ ಉತ್ತರದಾಯಿತ್ವ ಮತ್ತು ಸಮಗ್ರ, ದೀರ್ಘಕಾಲೀನ ಕಾನೂನು ಶಿಕ್ಷಣ ಯೋಜನೆಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಬಹುಮುಖಿ ವಿಧಾನ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಧ್ಯೇಯದಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ, ಕಾನೂನು ನೆರವು ಒದಗಿಸುವಲ್ಲಿ, ನ್ಯಾಯಕ್ಕೆ ಸಮಾನ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಸಮಾಜದ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲ ವರ್ಗಗಳನ್ನು ಸಬಲೀಕರಣಗೊಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಎನ್ಎಎಲ್ಎಸ್ಎ ಗಮನಾರ್ಹ ದಾಪುಗಾಲು ಇಡಬಹುದು.
ಇದನ್ನೂ ಓದಿ : 12 ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ ಮೊಬೈಲ್-ಇಂಟರ್ನೆಟ್ ಸ್ಥಗಿತ; ಇಡೀ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಜನಜೀವನ ಅಸ್ತವ್ಯಸ್ತ!
