ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆ ಸಮಸ್ಯೆಯಿಂದ ಗ್ರಾಮೀಣ ಭಾರತ ಮುಕ್ತವಾಗಲಿದೆ ಎಂದು ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ಮೋದಿ ಅವರು ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ 2ರಂದು ಘೋಷಿಸಿದ್ದರು. ʼಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಯೋಜನೆ ಅಂಗವಾಗಿ 60 ತಿಂಗಳುಗಳಲ್ಲಿ ನಾವು 11 ಕೋಟಿ ಶೌಚಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದೇವೆ. ಇದರಿಂದ 60 ಕೋಟಿ ಜನರಿಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಗಿದೆ. ಇಡೀ ಜಗತ್ತು ಈ ಸಾಧನೆಯಿಂದ ಬೆರಗಾಗಿದೆ ಎಂದಿದ್ದರು.
ದೇಶದಲ್ಲಿ ತಾವು ತಂದ ಈ ಗಮನಾರ್ಹ ಸಾಧನೆಗಾಗಿ ಬಿಲ್‌ ಮತ್ತು ಮೆಲಿಂಡಾ ಗೇಟ್ಸ್‌ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ ನೀಡುವ 'ಗ್ಲೋಬಲ್‌ ಗೋಲ್‌ಕೀಪರ್‌ʼ (ಜಾಗತಿಕ ಸಾಧಕ) ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ಇದೇ ವರ್ಷದ ಸೆಪ್ಟಂಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಧಾನಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ್ದರು.
ಹೀಗಿದ್ದರೂ, 76ನೇ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಾದರಿ ಸಮೀಕ್ಷೆ (ನ್ಯಾಶನಲ್‌ ಸ್ಯಾಂಪಲ್‌ ಸರ್ವೇ - ಎನ್‌ಎಸ್‌ಎಸ್‌) ಅಂಗವಾಗಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಾಂಖ್ಯಿಕ ಕಚೇರಿ ಹೊರತಂದಿರುವ ʼಸುರಕ್ಷಿತ ಕುಡಿಯುವ ನೀರು, ನೈರ್ಮಲ್ಯ, ಸ್ವಚ್ಛತೆ ಮತ್ತು ವಸತಿ ಸ್ಥಿತಿಗತಿʼ ಶಿರ್ಷಿಕೆಯಡಿ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಲಾಗಿರುವ ಇತ್ತೀಚಿನ ವರದಿಯು ಪ್ರಧಾನಿಯವರ ಹೇಳಿಕೆಗೆ ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಾಗಿದೆ. ಗ್ರಾಮೀಣ ಭಾರತದ ಶೇಕಡಾ 29ರಷ್ಟು ಜನರು ಶೌಚಾಲಯಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ ಎಂದು ವರದಿ ಹೇಳಿದೆ. ಒಡಿಶಾ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯಗಳ ಬಹುತೇಕ ಅರ್ಧಕ್ಕರ್ಧದಷ್ಟು ಜನ ಈ ಸಮಸ್ಯೆ ಎದುರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಜಾರ್ಖಂಡ್, ತಮಿಳುನಾಡು ಮತ್ತು ರಾಜಸ್ಥಾನ ರಾಜ್ಯಗಳ ಶೇಕಡಾ 30ರಷ್ಟು ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡು ಬರುತ್ತಿರುವುದೂ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಸಮಸ್ಯೆ.
ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಯೋಜನೆ ಅಂಗವಾಗಿ ಶೌಚಾಲಯ ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಳ್ಳುವವರಿಗೆ ಸರ್ಕಾರ ಹಣಕಾಸು ನೆರವನ್ನು ನೀಡಬೇಕು. ಆದರೆ, ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಕೇವಲ ಶೇಕಡಾ 17ರಷ್ಟು ಮನೆಗಳು ಮಾತ್ರ ಇದರ ಲಾಭ ಪಡೆದಿವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ವರದಿ ಬೊಟ್ಟು ಮಾಡಿ ತೋರಿಸಿದೆ. ಎನ್‌ಎಸ್‌ಎಸ್‌ನ ಈ ವರದಿಯ ಫಲತವ್ಯಗಳು ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಅಪಥ್ಯವಾಗಿರುವುದರಿಂದ, ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡುವುದಕ್ಕೂ ಮುನ್ನ ಅದನ್ನು ಆರು ತಿಂಗಳುಗಳ ಕಾಲ ನೇಪಥ್ಯದಲ್ಲಿ ಇಡಲಾಗಿತ್ತು. ದೇಶದ ನಿರುದ್ಯೋಗ ಮಟ್ಟ ಶೇ. 6.1ರಷ್ಟು ಏರಿಕೆಯಾಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸಿದ್ದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಾದರಿ ಸಮೀಕ್ಷಾ ಸಂಸ್ಥೆ (ಎನ್‌ಎಸ್‌ಎಸ್‌ಒ) ವರದಿಯ ಬಿಡುಗಡೆಯನ್ನು ಕೂಡಾ ಇದೇ ರೀತಿ ವಿಳಂಬ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು. ಈ ವರದಿಯನ್ನು ಸಾರ್ವಜನಿಕರಿಗೆ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದ್ದೂ ಬಹುತೇಕ ಆರು ತಿಂಗಳುಗಳ ನಂತರವೇ.
ಇದೇ ರೀತಿ, ದೇಶದ ಎಲ್ಲಾ ಗ್ರಾಮಗಳಿಗೂ ವಿದ್ಯುತ್‌ ಸಂಪರ್ಕ ಕಲ್ಪಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಮೋದಿ ಅವರು ಕಳೆದ ವರ್ಷ ಎಪ್ರಿಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ್ದರು. ಹಾಗೆ ಹೇಳಿದ ಎರಡು ತಿಂಗಳುಗಳ ನಂತರ, ರಾಕ್‌ಫೆಲ್ಲರ್‌ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನದ ಸಂಯೋಗದೊಂದಿಗೆ ನೀತಿ ಆಯೋಗ ಹೊರಡಿಸಿದ್ದ ಹೇಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ, ಗ್ರಾಮೀಣ ಪ್ರದೇಶದ 45 ಲಕ್ಷ ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ವಿದ್ಯುತ್‌ ಸಂಪರ್ಕ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.
ಅರೆ ಮನಸ್ಸಿನ ಅವಲೋಕನ
ಬಹಿರಂಗವಾಗಿ ಮೂತ್ರ ವಿಸರ್ಜನೆ ಮಾಡಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಇಬ್ಬರು ದಲಿತ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಗುಂಪೊಂದು ಥಳಿಸಿ ಸಾಯಿಸಿದ ಘಟನೆ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಶಿವಪುರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಭವೇಖೇಡಿ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಈ ವರ್ಷದ ಸೆಪ್ಟಂಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ನಡೆದಿತ್ತು. ವಾಸ್ತವ ಏನೆಂದರೆ, ಈ ಸಂತ್ರಸ್ತ ಕುಟುಂಬಗಳಿಗೆ ಶೌಚಾಲಯವೇ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ಆಧೀನದ ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಸಂವಹನ ನಿಧಿ ಪ್ರಕಾರ, ಭವೇಖೇಡಿ ಗ್ರಾಮ ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆ ಸಮಸ್ಯೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಿದೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ರಾಯ್‌ಬರೇಲಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಯಾವ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆ ಸಮಸ್ಯೆ ಇಲ್ಲ.
ಆದರೆ, ವಾಸ್ತವಾಂಶಗಳು ಬೇರೆಯೇ ಇವೆ. ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆ ಆಚರಿಸುತ್ತಿರುವ ಸಾಕಷ್ಟು ಹಳ್ಳಿಗಳು ಈಗಲೂ ದೇಶದಲ್ಲಿವೆ. ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಯೋಜನೆ ಅಂಗವಾಗಿ ಯಾವುದಾದರೂ ಗ್ರಾಮವನ್ನು ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆ ಮುಕ್ತ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಲು ಗ್ರಾಮ ಸಭೆ (ಗ್ರಾಮ ಪಂಚಾಯತ್) ನಿರ್ಧರಿಸಿದರೆ, ಎರಡು ಹಂತದ ತಪಾಸಣೆ ನಡೆಸಿದ ನಂತರವಷ್ಟೇ ಸರ್ಕಾರ ಅದನ್ನು ದೃಢಪಡಿಸಬೇಕು. ಈ ಪರಿಶೀಲನೆಯನ್ನು ಮೂರನೇ ಪಕ್ಷದ ಮೂಲಕ, ಅದರದೇ ಆದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆಸುವುದು ಕಡ್ಡಾಯ. ಗ್ರಾಮಸಭೆಗಳು ಘೋಷಣೆ ಹೊರಡಿಸಿದ ಮೂರು ತಿಂಗಳುಗಳ ನಂತರ ಈ ತಂಡಗಳು ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಗ್ರಾಮಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿ, ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆ ನಿಜಕ್ಕೂ ನಿಂತುಹೋಗಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಎಷ್ಟೋ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಅವಲೋಕನಗಳು ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ನಡೆದೇ ಇಲ್ಲ.
ತಪಾಸಣೆಯ ಮೊದಲ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಒಡಿಶಾದ 23,902 ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ತಪಾಸಣೆಯನ್ನು ಸೆಪ್ಟಂಬರ್‌ 26ರಂದು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. ಸೆ. 30ಕ್ಕೆ, ಈ ಸಂಖ್ಯೆ 37,000ಕ್ಕೆ, ಅಂದರೆ ಶೇಕಡಾ 55ಕ್ಕೆ ಏರಿಕೆಯಾಯಿತು. ಕೇವಲ ನಾಲ್ಕು ದಿನಗಳಲ್ಲಿ 13,000 ಹಳ್ಳಿಗಳ ತಪಾಸಣೆ ನಡೆಸಲಾಗಿದೆ! ನಿಗದಿಪಡಿಸಿದ ಮಾನದಂಡಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಆಯಾ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ತಪಾಸಣೆ ನಡೆಸಬೇಕೆಂದರೆ, ಕ್ಷೇತ್ರ ತಪಾಸಣೆಗೆ ಒಂದು ತಿಂಗಳಿಗೂ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆ ಮುಕ್ತ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಲಾಗಿರುವ ದೇಶದ ಆರು ಲಕ್ಷ ಹಳ್ಳಿಗಳ ಪೈಕಿ, ಎರಡನೇ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಶೇಕಡಾ 25ರಷ್ಟು ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ತಪಾಸಣೆ ನಡೆಸಲಾಗಿದೆ. ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯದ 97,000 ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆಮುಕ್ತ ಹಳ್ಳಿಗಳ ಪೈಕಿ ಕೇವಲ ಶೇಕಡಾ ಹತ್ತರಷ್ಟು ಗ್ರಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಎರಡನೇ ಸಮೀಕ್ಷೆ ನಡೆಸಲಾಗಿದೆ. ಒಡಿಶಾದ 47,000 ಹಳ್ಳಿಗಳ ಪೈಕಿ, ಯಾವ ಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಎರಡನೇ ತಪಾಸಣೆಯನ್ನು ನಡೆಸಿಲ್ಲ. ಒಟ್ಟು ಹತ್ತು ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ, ಎರಡನೇ ಹಂತದ ತಪಾಸಣೆಯನ್ನು ನಡೆಸಿಯೇ ಇಲ್ಲ. ದಾಖಲೆಯಲ್ಲಿ ಈ ಹಳ್ಳಿಗಳು ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆಮುಕ್ತ ಎಂದು ನಮೂದಾಗಿದ್ದರೂ, ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆ ಅಲ್ಲಿ ನಿಂತಿಲ್ಲ. ಗುರಿ ಮುಟ್ಟುವ ಒತ್ತಡದಲ್ಲಿ, ಅವಶ್ಯಕ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನವನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿಯೇ ಇಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಇದರಿಂದ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿದೆ.
ಗುರಿ ಸ್ವಾಗತಾರ್ಹ
ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ಕನಸುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದ ಸ್ವಚ್ಛ ದೇಶವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವುದಾಗಿ ಸರ್ಕಾರ ಐದು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಘೋಷಿಸಿತ್ತು. ಈ ವರ್ಷದ ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ 2ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿ ಅವರ 150ನೇ ಜಯಂತಿ ಅಂಗವಾಗಿ, ಇಡೀ ದೇಶವನ್ನು ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆ ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸುವ ಗುರಿ ಸರ್ಕಾರದ್ದಾಗಿತ್ತು. ಈ ಉದ್ದೇಶಕ್ಕಾಗಿ, ಸರ್ಕಾರಿ ಆಡಳಿತ ಯಂತ್ರದ ಮೇಲೆ ನಾಯಕರು ಒತ್ತಡ ಹೇರಿದ್ದಾರೆ. ತನ್ನ ಉದ್ದೇಶಿತ ಗುರಿಯನ್ನು ಕೊನೆಗೂ ಸಾಧಿಸಲಾಯಿತು ಎಂದು ಸರ್ಕಾರ ಈ ವರ್ಷದ ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ 2ರಂದು ಘೋಷಿಸಿಬಿಟ್ಟಿತು.
ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಯೋಜನೆಗಾಗಿ ಕಳೆದ ಐದು ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಸರಕಾರಗಳು 80,000 ಕೋಟಿಗೂ ಹೆಚ್ಚು ವೆಚ್ಚ ಮಾಡಿವೆ. ದೇಶದ 10.16 ಕೋಟಿ ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಶೌಚಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾಗಿ ಸರ್ಕಾರಿ ವರದಿಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ. ಈ ಗುರಿಗಳ ಸಾಧನೆಗಾಗಿ ಸರ್ಕಾರಿ ಆಡಳಿತ ಯಂತ್ರವು ಬಡವರಿಗೆ ಕಿರುಕುಳ ನೀಡಿರುವ ಆರೋಪಗಳಿವೆ. 2017ರಲ್ಲಿ ಎರಡು ವಾರಗಳ ಕಾಲ ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಪ್ರವಾಸ ಮಾಡಿದ್ದ ತಂಡದ ವಿಶೇಷ ಪ್ರತಿನಿಧಿ ಲಿಯೊ ಹಿಲ್ಲರ್‌, ಶೌಚಾಲಯಗಳ ಸ್ಥಿತಿಗತಿ ಪರೀಕ್ಷಿಸಿ, ತಮ್ಮ ಹೇಳಿಕೆಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದರು. ʼಗುರಿ ಈಡೇರಿಕೆ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ, ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಸಾರ್ವಜನಿಕರೊಂದಿಗೆ ಅಗೌರವದಿಂದ ಹಾಗೂ ಅಧಿಕಾರಯುತವಾಗಿ ನಡೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆʼ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಅವರು. ಶೌಚಾಲಯ ಹೊಂದಿರದವರ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಪಡಿತರ ಪಟ್ಟಿಯಿಂದ ತೆಗೆದುಹಾಕಲಾಗುವುದು ಹಾಗೂ ವಿದ್ಯುತ್‌ ಸಂಪರ್ಕ ಕಡಿತಗೊಳಿಸುವುದಾಗಿ ಬೆದರಕೆ ಒಡ್ಡಿರುವ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಅವರು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಶೌಚಾಲಯ ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸ್ಥಳಾವಕಾಶ ಇಲ್ಲದವರಿಗಾಗಿ ಅನುದಾನ ನೀಡುವ ಯಾವುದೇ ಅವಕಾಶ ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಯೋಜನೆಯಡಿ ಇಲ್ಲ. ʼಶೌಚಾಲಯ ನಿರ್ಮಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ನಮ್ಮ ಬಳಿ ಸ್ಥಳವಿಲ್ಲ. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಶೌಚಾಲಯ ಬಳಸಿ ಎಂದು ಪಂಚಾಯತ್ನ ಹಿರಿಯರು ಹೇಳುತ್ತಾರಾದರೂ, ಮುಂದುವರಿದ ಜಾತಿಗಳ ಜನ ಅದನ್ನು ಸಹಿಸಲಾರರು. ಹೀಗಾಗಿ ಸದಾ ಕಾಲ ಗುದ್ದಾಟ ನಡೆದೇ ಇರುತ್ತದೆʼ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಹರಿಯಾಣದ ಅಮ್ರೋಲಿಯ ಪರಿಶಿಷ್ಟ ವರ್ಗದವರು. ಈ ಸಮಸ್ಯೆಗೆ ಯಾವ ಪರಿಹಾರವನ್ನು ಒದಗಿಸದಿದ್ದರೂ, ತಮ್ಮ ರಾಜ್ಯ ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆಮುಕ್ತ ಎಂದು ಹರಿಯಾಣ ಸರ್ಕಾರ ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಘೋಷಿಸಿದೆ. ಆರ್ಥಿಕ ಅಥವಾ ಸ್ಥಳದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಂದಾಗಿ ಸ್ವಂತ ಶೌಚಾಲಯ ಹೊಂದಲಾಗದವರಿಗಾಗಿ ನಿರ್ಮಿಸಿರುವ ಶೌಚಾಲಯಗಳು ವಸತಿ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಂದ ಸಾಕಷ್ಟು ದೂರದಲ್ಲಿವೆ. ಕೆಲವು ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಂತೂ, ಶೌಚಾಲಯ ಬಳಸಲು ಜನ ಒಂದು ಕಿ.ಮೀ.ಗೂ ಹೆಚ್ಚು ದೂರ ಕ್ರಮಿಸಬೇಕಿದೆ. ಇನ್ನು ಕೆಲ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ, ನೀರಿನ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ಶೌಚಾಲಯಗಳನ್ನು ಬಳಸುವುದು ಸಾಧ್ಯವಾಗದಂತಾಗಿದೆ.
ಒಡಿಶಾದಂತಹ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಸಮಸ್ಯೆ ಇನ್ನೂ ತೀವ್ರ. “ಬೇಸಿಗೆಯಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ಅರ್ಧಕ್ಕರ್ಧ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರಿಗೆ ಶೌಚಾಲಯ ಬಳಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದೇ ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗಿ ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆಗೆ ಮುಂದಾಗಬೇಕಿದೆ” ಎಂದು ಅವಲತ್ತು ತೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ಕನಕಪುರ ಗ್ರಾಮದ ತರಂಗಣಿ ಮಿಶ್ರಾ. ಇನ್ನು, ಶೌಚಾಲಯಗಳಿಗೆ ನೀರಿನ ಸೌಲಭ್ಯ ಒದಗಿಸುವುದೇ ನಿಜವಾದ ಸಮಸ್ಯೆ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಬಾಲಂಗೀರ್‌ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಜಿಲ್ಲಾಧಿಕಾರಿ.
ಸಂಸತ್ತಿನ ಗ್ರಾಮೀಣಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಸ್ಥಾಯಿ ಸಮಿತಿಯು ಕಳೆದ ವರ್ಷ ಜುಲೈ ೧೯ರಂದು ಸಂಸತ್ತಿಗೆ ವರದಿಯೊಂದನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿತ್ತು. “ಎಲ್ಲಾ ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಶೌಚಾಲಯ ಸೌಲಭ್ಯಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಬೇಕು. ರಾಷ್ಟ್ರ ಪಿತಾಮಹ ಕಂಡ ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತದ ಕನಸು ಇವತ್ತಿಗೂ ವಾಸ್ತವವಾಗಿಯೇ ಇಲ್ಲ” ಎಂದು ಅದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಹೇಳಿದೆ. ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಯೋಜನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಕಾಗದದ ಮೇಲಿನ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರಗಳಿಗೂ ವಾಸ್ತವ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗೂ ಪರಸ್ಪರ ತಾಳೆಯಾಗುತ್ತಲೇ ಇಲ್ಲ ಎಂದೂ ಅದು ಹೇಳಿದೆ.
ಆದರೆ, ಇವಕ್ಕೆಲ್ಲ ನಾನು ಸೊಪ್ಪು ಹಾಕುವುದಿಲ್ಲ, ಏಕೆಂದರೆ, ಇತರ ಅಧ್ಯಯನದ ವರದಿಗಳು ಉತ್ತಮ ಫಲಿತಾಂಶ ತೋರಿಸಿವೆ ಎನ್ನುತ್ತದೆ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರ. ಇಂತಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳಲ್ಲಿ, ಬಯಲು ಬಹಿರ್ದೆಸೆಮುಕ್ತ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಲಾಗಿರುವ ಗ್ರಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಪುನರ್‌ ಪರಿಶೀಲನೆಯನ್ನು ವಾಸ್ತವಾಂಶಗಳನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿ ಎರಡು ಕವಲುಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಸಬೇಕಿದೆ. ಅವಶ್ಯಕತೆ ಇರುವ ಶೌಚಾಲಯಗಳಿಗೆ ನೀರು ಲಭ್ಯವಾಗುವಂತೆ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಪರಿಸರಸ್ನೇಹಿ ಶೌಚಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಬೇಕು ಹಾಗೂ ತ್ಯಾಜ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆಯಲ್ಲಿರುವ ದೋಷಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಬೇಕು. ಆಗ ಮಾತ್ರ, ನಿಜವಾದ ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಅನಾವರಣವಾದೀತು.
ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಹಾನಿ
ಸಫಾಯಿ ಕರ್ಮಚಾರಿ ಆಂದೋಲನದ ಸಂಯೋಜಕ ಹಾಗೂ ಮ್ಯಾಗ್ಸೆಸೆ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಪುರಸ್ಕೃತ ಬೇಜವಾಡ ವಿಲ್ಸನ್‌ ಅವರು, “ದೇಶದಲ್ಲಿ ೯೬ ಲಕ್ಷ ನೀರಿಲ್ಲದ ಶೌಚಾಲಯಗಳಿವೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಬಯಲು ಶೌಚಾಲಯ ಬಳಸದೇ ಜನರಿಗೆ ಬೇರೆ ದಾರಿಯೇ ಇಲ್ಲ” ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಎರಡು ಶೌಚಗುಂಡಿಗಳಿರುವ ಪರಿಸರಸ್ನೇಹಿ ಶೌಚಾಲಯಗಳ ನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುವುದಾಗಿ ಕೇಂದ್ರ ಸರಕಾರ ಹೇಳುತ್ತಿದೆಯಾದರೂ ಸ್ವಚ್ಛ ಭಾರತ ಯೋಜನೆಯಡಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿರುವ ಬಹುತೇಕ ಶೌಚಾಲಯಗಳು ಒಂದೇ ಗುಂಡಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. “ಶೌಚಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ೫೦ ಚದರಡಿ ಸ್ಥಳಾವಕಾಶದ ಎರಡು ಗುಂಡಿಗಳಿರಬೇಕು. ಆದರೆ, ಈ ವಿಷಯ ಕುರಿತು ಯಾರೂ ಗಮನ ಹರಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ” ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಗ್ರಾಮೀಣಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಇಲಾಖೆಯ ಹಿಂದಿನ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ ನ್ಯಾನ್ಸಿ ಸಕ್ಸೇನಾ. ಒಂದೇ ಗುಂಡಿ ಹೊಂದಿರುವ ಶೌಚಾಲಯಗಳು ಬೇಗ ತುಂಬುತ್ತವೆ. ಆಗ ಗುಂಡಿ ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸುವವರು, ಮಾನವ ತ್ಯಾಜ್ಯವನ್ನು ಹತ್ತಿರದ ಜಲಮೂಲಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಕುತ್ತಾರೆ. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಮಾಲಿನ್ಯದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಹೆಚ್ಚಿ, ಸೋಂಕುಗಳು ಹರಡುವಂತಾಗುತ್ತಿದೆ.
