ન્યુઝ ડેસ્ક: આપણા ભારતીય રસોડાને દવાઓની ખાણ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તેમાં જોવા મળતા લગભગ તમામ મસાલા અને ખાદ્યપદાર્થો ન માત્ર આપણા સ્વાસ્થ્યને સ્વસ્થ રાખે છે, પરંતુ આપણને અનેક પ્રકારની બીમારીઓ અને સમસ્યાઓથી પણ બચાવે છે. આયુર્વેદમાં પણ ઘણા મસાલાઓને દવા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. એલચી પણ આવો જ એક મસાલો છે જેને આયુર્વેદમાં ઔષધ તરીકે ગણવામાં આવે છે. ચા હોય કે મીઠાઈ, બિરયાની હોય કે દમ આલુ, નાની કે મોટી ઈલાયચી માત્ર સુગંધ કે સ્વાદ જ વધારતી નથી, પરંતુ આહારનું પોષણ અને સ્વાસ્થ્ય માટે તેના ફાયદા પણ વધારે છે.
આ પણ વાંચો: જાણો શા માટે થાય છે પીઠનો દુખાવો અને શું છે તેના ઉપાયો..
એલચી સ્વાદ અને સ્વાસ્થ્યમાં વધારો કરે છે: જો કે ઈલાયચીના ગુણોને (benefits of Cardamom) ઔષધની તમામ શાખાઓમાં ગણવામાં આવે છે, પરંતુ ખાસ કરીને આયુર્વેદમાં તેને ઔષધી કહેવામાં આવે છે અને તેનો ઉપયોગ અનેક પ્રકારની દવાઓમાં પણ થાય છે. સ્વાસ્થ્ય માટે તેના ફાયદાઓને કારણે, તેનો ઉપયોગ ઘણા પ્રકારના ઘરેલું ઉપચારમાં પણ કરવામાં આવે છે, એટલું જ નહીં યુનાની દવામાં પણ એલચીના ફાયદા માનવામાં આવે છે.
સ્વાસ્થ્ય લાભો: ઈલાયચીના ગુણધર્મો અને ફાયદાઓ (Properties and benefits of cardamom) વિશે દિલ્હી સ્થિત ન્યુટ્રિશન અને ડાયટિશિયન ડૉ. દિવ્યા શર્મા સમજાવે છે કે. એલચીમાં બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો છે. તેમાં એન્ટીઑકિસડન્ટ, અને એન્ટી અલ્સર, એન્ટિ-માઇક્રોબાયલ વિરોધી ગુણધર્મો ધરાવે છે. તે જ સમયે, તે ફાઈબર, કેલ્શિયમ, કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ, પોટેશિયમ, મેગ્નેશિયમ, આયર્ન, ફોસ્ફરસ, રિબોફ્લેવિન, નિયાસિન અને વિટામિન સી, ફાઈબર, કેલ્શિયમ, કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ, પોટેશિયમ, મેગ્નેશિયમ, આયર્ન, ફોસ્ફરસ, રિબોફ્લેવિન, નિયાસિન જેવા પોષક તત્વોથી પણ સમૃદ્ધ છે.
એલચીના પ્રકાર: એલચી બે પ્રકારની (Types of cardamom) હોય છે. જેમાંથી એક લીલી ઈલાયચી છે, જેનો ઉપયોગ મીઠાઈનો સ્વાદ વધારવા અથવા માઉથવોશ તરીકે થાય છે, અને બીજી મોટી ઈલાયચી, જે સ્થાયી ગરમ મસાલામાં ગણાય છે. મોટી ઈલાયચી અથવા બ્રાઉન ઈલાયચીનો ઉપયોગ નેચરોપેથી, આયુર્વેદિક અને યુનાની દવાઓમાં દવા તરીકે પણ થાય છે. ડૉ. દિવ્યા શર્મા કહે છે કે, ભલે તે લીલી ઈલાયચી હોય કે મોટી ઈલાયચી, જો તેને નિયમિત આહારમાં કોઈ પણ માધ્યમમાં નિયંત્રિત માત્રામાં સામેલ કરવામાં આવે તો તે ચયાપચયને સ્વસ્થ રાખવામાં અને મોસમી ચેપથી અને અન્ય પ્રકારની સમસ્યાઓથી બચવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
આયુર્વેદ શું કહે છેઃ મુંબઈના આયુર્વેદિક ચિકિત્સક ડૉ. મનીષા કાળે કહે છે કે, લીલી અને મોટી એલચી (Green and large cardamom) બંનેમાં સ્વાસ્થ્ય માટે ઘણા ફાયદાકારક ગુણો છે. આયુર્વેદમાં તેનો ઉપયોગ અનેક પ્રકારની મિશ્ર દવાઓમાં થાય છે. આ સિવાય એલચી પાવડર, તેનો ઉકાળો, પેસ્ટ અને તેલ પણ અનેક પ્રકારની સમસ્યાઓથી રાહત અપાવવામાં મદદ કરી શકે છે. તેણી સમજાવે છે કે, તે પાચન સંબંધી સમસ્યાઓ હોય, શ્વાસની સમસ્યા હોય કે મોઢાની સમસ્યા હોય કે પછી મોસમી ચેપ હોય, બંને પ્રકારની એલચીના સેવનથી ઘણી રીતે ફાયદો થઈ શકે છે જો કે તેને નિયંત્રિત માત્રામાં ખાવામાં આવે, કારણ કે બંને ગરમ હોય છે. આયુર્વેદ અનુસાર નાની અને મોટી એલચી બંનેના સ્વાસ્થ્ય લાભ નીચે મુજબ છે.
આ પણ વાંચો: જાણો કેવી રીતે વિટામિન B6ની ઉણપથી થઈ શકશે ચિંતા દૂર...
લીલી ઈલાયચીના ફાયદાઃ ડૉ. મનીષા કહે છે કે, સામાન્ય સ્થિતિમાં દરેક ભોજન પછી એક કે બે ઈલાયચીનું સેવન કરવાથી આહારનું પાચન ખૂબ જ સરળ બને છે. જેના કારણે પેટમાં ગેસ, એસિડિટી અને પાચનને લગતી ઘણી સમસ્યાઓથી બચી શકાય છે. નોંધનીય છે કે, પાચન સંબંધી મોટાભાગની સમસ્યાઓ ખાવામાં આવેલ ખોરાકના અયોગ્ય પાચનને કારણે થાય છે. આ સિવાય શ્વાસની દુર્ગંધ જેવી મોઢાની સમસ્યામાં પણ તેનું સેવન ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. તેની અસર ગરમ હોવાથી શરદી-શરદી-ખાંસી કે ગળામાં ખરાશ જેવા ચેપમાં ચા કે ઉકાળામાં એલચી નાખીને પીવાથી પણ ફાયદો થાય છે. આ સિવાય લીલી ઈલાયચીના (Green cardamom) અન્ય કેટલાક ફાયદા નીચે મુજબ છે.
- દરેક ભોજન પછી એક એલચી ખાવાથી મેટાબોલિઝમ સારું રહે છે.
- તેના સેવનથી ઉબકા અને ઉલ્ટીની સમસ્યામાં રાહત મળે છે.
- તેના સેવનથી શ્વાસ અને ફેફસાની સમસ્યામાં રાહત મળે છે.
- એલચીનું સેવન હૃદયની તંદુરસ્તી જાળવવામાં અને શરીરમાં રક્ત પરિભ્રમણને સુચારુ રાખવામાં પણ મદદ કરે છે.
- લીલી ઈલાયચીની સુગંધ અને સ્વાદ બંને તણાવ અને ચિંતા ઘટાડે છે.
મોટી ઈલાયચીના ફાયદાઃ ડો.મનીષા કહે છે કે, આપણા રસોડામાં મોટી કે બ્રાઉન ઈલાયચીનો ઉપયોગ સ્ટેન્ડિંગ મસાલા તરીકે થાય છે. તેનો ઉપયોગ ગરમ મસાલા પાવડરમાં પણ થાય છે. મોટી એલચીને ઔષધ તરીકે વધુ ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે. તેણી કહે છે કે નાની ઈલાયચીની જેમ આહારમાં મોટી ઈલાયચી ઉમેરવાથી પાચન સંબંધી સમસ્યાઓ અને તાવ, ઉબકા અને ઉલ્ટીની સમસ્યામાં પણ રાહત મળે છે. પરંતુ મોઢાના ચાંદા કે ચાંદા, શ્વાસ સંબંધી કેટલાક રોગો, કોલેરા, મરડો અને પેશાબના રોગોમાં ઈલાયચીના સેવનથી દવાની જેમ ફાયદો (benefits of Cardamom) થાય છે. આ સિવાય એલચીના બીજા પણ ઘણા ફાયદા છે, જેમાંથી કેટલાક આ પ્રમાણે છે.
- મોટી ઈલાયચીમાં મૂત્રવર્ધક ગુણો જોવા મળે છે, જેના કારણે તેના સેવનથી પેશાબમાં બળતરા, પેશાબની નળીઓનો વિસ્તાર ચેપ જેવા મૂત્ર સંબંધી રોગોમાં રાહત મળે છે.
- મોઢામાં ઇન્ફેક્શન, દાંતના દુખાવા, મોઢામાં ચાંદા અને ચાંદા વગેરેની સમસ્યામાં પણ એલચીના સેવનથી રાહત મળે છે.
- મોટી ઈલાયચીના ઉપયોગથી લોહી ગંઠાઈ જવાની સમસ્યામાં રાહત મળે છે, સાથે જ હૃદયના ધબકારા પણ નિયંત્રિત કરી શકાય છે. જેના કારણે હાઈ બ્લડ પ્રેશરની સમસ્યાથી પણ રાહત મળી શકે છે.
- મોટી એલચીનો ઉકાળો અથવા દવા લેવાથી શ્વસન અને ફેફસાને લગતી સમસ્યાઓ જેવી કે ચેપ, અસ્થમા અને ફેફસા સાંકડા થવા વગેરેમાં રાહત મળે છે.
- માથાના દુખાવાની સમસ્યામાં એલચીના તેલથી માલિશ કરવાથી અને તેને સૂંઘવાથી પણ ફાયદો થાય છે.
ડૉ. મનીષા કહે છે કે, એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે કે એલચી પોતે કોઈ રોગ કે સમસ્યાનો સંપૂર્ણ ઈલાજ નથી. કોઈપણ પ્રકારના રોગ કે સમસ્યાના કિસ્સામાં, તબીબી સલાહ લેવી અને સંપૂર્ણ સારવાર લેવી સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે. એ વાત પણ સાચી છે કે, તેને ડાયટમાં સામેલ કરવાથી ચોક્કસપણે સ્વાસ્થ્ય લાભ મળે છે.
