હૈદરાબાદ આપણે ઘણી વખત જોઈએ છીએ કે, કેટલાક બાળકો અથવા પુખ્ત વયના લોકો થોડું દોડ્યા પછી અથવા કોઈ પ્રવૃત્તિનો ભાગ બન્યા પછી શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થવા લાગે છે જેમાં તેમને ઘણું ચાલવું પડે છે અથવા શારીરિક શ્રમ કરવો પડે છે. આ અવસ્થામાં તેનો શ્વાસ ટૂંકો થવા લાગે છે અને ઘણી વખત તેને ખૂબ ખાંસી આવવા લાગે છે. કેટલીકવાર આવી સ્થિતિ માટે અસ્થમા જવાબદાર હોઈ શકે છે, જે શ્વસન સંબંધી રોગ છે. અસ્થમા વિશે લોકોમાં એક (Asthma Precautions) ગેરસમજ છે કે તેનાથી પીડિત લોકો સામાન્ય જીવન જીવી શકતા નથી અથવા તેઓ હંમેશા બીમાર રહે છે. યોગ્ય સારવારથી (Asthma prevention) અને સંતુલિત અને સ્વસ્થ જીવનશૈલીને અનુસરીને, મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં આ રોગને નિયંત્રણમાં રાખી શકાય છે અને અસ્થમાના પીડિતો મોટાભાગે સામાન્ય જીવન જીવી શકે છે.
અસ્થમા શું છે : વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન અનુસાર ભારતમાં લગભગ 20 મિલિયન અસ્થમાના દર્દીઓ છે. તેમાં તમામ ઉંમરના લોકોનો સમાવેશ થાય છે. ETV ભારત સુખીભાવે અસ્થમા કયા પ્રકારનો છે અને તે આપણા સ્વાસ્થ્યને કેવી રીતે અસર કરે છે તે વિશે જાણવા માટે મુંબઈ સ્થિત નાક, કાન અને ગળાના નિષ્ણાત ડૉ. સમીર કુમાર સોલંકી, ENT નિષ્ણાત સાથે વાત કરી હતી. ડો. સમીર કુમાર સોલંકી સમજાવે છે કે, અસ્થમા એ એક રોગ છે જેને સામાન્ય ભાષામાં અસ્થમા રોગ અથવા શ્વાસની તકલીફ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેમનું કહેવું છે કે આજકાલ અલગ અલગ કારણોસર દરેક ઉંમરના લોકોમાં આ રોગના દર્દીઓની સંખ્યા વધી રહી છે. અસ્થમાના ઘણા કેસો માત્ર પુખ્ત વયના લોકોમાં જ નહીં પરંતુ બાળકોમાં પણ સામે આવી રહ્યા છે.
અસ્થમા દર્દી : ડૉ. સમીર કુમાર સોલંકી સમજાવે છે કે, અસ્થમા વાસ્તવમાં ફેફસાંને લગતો રોગ છે જેમાં વાયુમાર્ગમાં સોજો આવે છે અને શ્વસન માર્ગ સંકોચવા લાગે છે. જેના કારણે દર્દીને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થવા લાગે છે. જો આ સમસ્યાની સારવાર સમયસર શરૂ કરવામાં ન આવે, તો ક્યારેક ગંભીર સમસ્યાઓ તરફ દોરી જાય છે. પીડિતને પણ અસ્થમાનો હુમલો આવી શકે છે, જે ક્યારેક જીવલેણ બની શકે છે. જો કે અસ્થમાનો કોઈ કાયમી ઈલાજ નથી. પરંતુ જો આ રોગ યોગ્ય સમયે શોધી કાઢવામાં આવે અને વ્યક્તિ યોગ્ય સમયે સારવાર લેવાનું શરૂ કરે તો અસ્થમાને સરળતાથી નિયંત્રિત કરી શકાય છે.
અસ્થમાના લક્ષણો : ડૉ. સોલંકી સમજાવે છે કે, અસ્થમા એ એક સમસ્યા છે જે 6 મહિનાના બાળકથી લઈને વૃદ્ધ વ્યક્તિ સુધી દરેકને થઈ શકે છે. અસ્થમા માટે ઘણા કારણો જવાબદાર હોઈ શકે છે જેમ કે આનુવંશિકતા, કોઈપણ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા, એલર્જી, ચેપ, મોસમી સમસ્યાઓ અને પ્રદૂષણ વગેરે. તેઓ સમજાવે છે કે, મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં બાળકોમાં અસ્થમા માટે આનુવંશિક પરિબળો જવાબદાર હોય છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં આ રોગના લક્ષણો આવા બાળકોમાં સામાન્ય રીતે છ મહિનાની ઉંમરથી દેખાવાનું શરૂ થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, તેઓને ઘણી ખાંસી આવે છે અને તેઓ પ્રમાણમાં વધુ રડે છે. આ ઉપરાંત તેઓ શ્વાસ લેવામાં તકલીફ અથવા છાતીમાં જકડાઈ જવા અને તેમની અન્ય સમસ્યાઓ વિશે વાત કરી શકતા નથી. આવી સ્થિતિમાં, માતાપિતા અથવા બાળકની સંભાળ લેનાર વ્યક્તિએ વધુ સજાગ રહેવાની જરૂર છે.
અસ્થમાના પરીબળો બીજી બાજુ, અસ્થમાવાળા પુખ્ત વયના લોકોમાં, જ્યારે ચાલવું, રમતું અથવા આવી પ્રવૃત્તિનો ભાગ બનવું જેમાં વધુ શારીરિક શ્રમનો સમાવેશ થાય છે અને શ્વાસની ઝડપ વધે છે, ત્યારે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થાય છે. આ સિવાય ઘણી વખત અમુક લોકોમાં આવી સ્થિતિમાં ઉધરસ, ભારેપણું કે છાતીમાં જકડવું અને ખૂબ થાક લાગવો અને નબળાઈ જેવી સમસ્યાઓ પણ દેખાવા લાગે છે. તેઓ સમજાવે છે કે, ઘણી વખત જ્યારે હવામાન બદલાય છે, પ્રાણીઓની નજીક જતી વખતે અથવા રમતી વખતે, પેઇન્ટ અથવા કેરોસીન જેવી તીવ્ર સુગંધવાળી વસ્તુઓના સંપર્કમાં આવવું, ખાવું કે પીવું ખૂબ ઠંડું અથવા એવા વાતાવરણનો ભાગ બનવું કે જેમાં ધૂળ, માટી અને પ્રદૂષણ હોય ત્યારે લોકોને શ્વાસ સંબંધિત અને અન્ય સંબંધિત સમસ્યાઓ હોઈ શકે છે.
અસ્થમા શા માટે થાય છે: ડૉ. સમીર કુમાર સોલંકી, મુંબઈ, ઇએનટી નિષ્ણાત સમજાવે છે કે, આનુવંશિકતા ઉપરાંત, કેટલીકવાર કેટલાક શારીરિક, પરિસ્થિતિઓ અને પર્યાવરણીય પરિબળો પણ અસ્થમા માટે જવાબદાર હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો બાળકના માતા પિતા બંનેને અસ્થમા હોય, તો બાળકને આ રોગ થવાની સંભાવના ઘણી વધારે છે. આ સમસ્યા કોઈ શારીરિક રોગ, પ્રાણીના સંપર્કમાં આવવાથી, છોડ અને ફૂલોના પરાગની એલર્જી અથવા કોઈ ચોક્કસ આહાર, ચેપ અને કોઈપણ દવાની આડઅસરને કારણે થઈ શકે છે. આ સિવાય અસ્થમાના વધતા જતા કેસ માટે પ્રદૂષણને જવાબદાર ગણવું ખોટું નથી. તેઓ સમજાવે છે કે, ઉંમર, સંજોગો અને તબક્કાના આધારે અસ્થમા ઘણા પ્રકારના હોઈ શકે છે. જેમાંથી કેટલાક આ પ્રકારના છે.
એલર્જીક અસ્થમા (Allergic Asthma)
નોન એલર્જિક અસ્થમા (Non Allergic Asthma)
એક્યુપેશનલ અસ્થમા (Occupational Asthma)
મિમિક અસ્થમા (Mimic asthma)
ચાઈલ્ડ ઓનસેટ અસ્થમા (Child onset asthma)
ચાઈલ્ડ ઓનસેટ અસ્થમા (Adult onset asthma)
સુકી ઉધરસ અસ્થમા (Dry cough asthma)
ડ્રગ પ્રતિક્રિયા અસ્થમા (Drug reaction asthma) વગેરે.
અસ્થમા ગંભીર સમસ્યા તબીબી પરામર્શ જરૂરી છે (Asthma prevention): ડૉ. સોલંકી સમજાવે છે કે, જો પીડિતને યોગ્ય સમયે રોગ વિશે માહિતી મળે અને યોગ્ય સમયે સારવાર શરૂ કરવામાં આવે, તો અસ્થમા સાથે પણ સામાન્ય જીવન જીવી શકાય છે. પરંતુ સારવાર અને દવાઓની સાથે દર્દીએ ઘણી સાવચેતીઓનું ધ્યાન રાખવું પણ જરૂરી છે. નહિંતર, માત્ર અસ્થમાની ગંભીર સમસ્યા જ નહીં, પણ અસ્થમાનો હુમલો પણ થઈ શકે છે. જે અમુક સમયે જીવલેણ બની શકે છે.
ડૉક્ટરોની સુચનાઓનું પાલન તેઓ સમજાવે છે કે, જો અસ્થમાથી પીડિત વ્યક્તિ યોગ્ય સમયે દવાઓ લે અને ડૉક્ટરોની સૂચનાઓનું પાલન કરે અને સ્વસ્થ અને સંતુલિત જીવનશૈલી અને આહારનું પાલન કરે તો આ સમસ્યાની અસર ઘણી હદ સુધી ઘટાડી શકાય છે. એટલું જ નહીં, કેટલીકવાર સામાન્ય સ્થિતિમાં, અસરગ્રસ્ત વ્યક્તિને નિયમિતપણે દવાઓ લેવાની પણ જરૂર નથી. જો કે, અસ્થમાના દર્દીઓને સામાન્ય રીતે હંમેશા તેમની સાથે ઇન્હેલર રાખવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.
અસ્થમા અંગે કાળજી સાવચેત રહો, સ્વસ્થ બનો (Asthma Precautions): ડૉ. સોલંકી સમજાવે છે કે, અસ્થમાના પીડિતો માટે યોગ્ય સમયે સ્વસ્થ અને સંતુલિત આહાર લેવો, ઊંઘની શિસ્તનું પાલન કરવું અને શ્વાસ લેવાની તકનીક અને ક્ષમતામાં સુધારો થાય તેવી કસરતો અપનાવવી મહત્વપૂર્ણ છે જેનાથી ફેફસાંનું સ્વાસ્થ્ય મજબૂત બને છે. યોગ, ધ્યાન, સ્ટ્રેચિંગ અને સ્વિમિંગ આવા લોકો માટે આદર્શ કસરત છે. પરંતુ અસ્થમાથી પીડિત લોકોએ તબીબી પરામર્શ વિના જટિલ, ઝડપી અને ઉચ્ચ તીવ્રતાની કસરત કરવાનું ટાળવું જોઈએ. આ સિવાય તેમને કેટલીક બાબતોનું પણ ધ્યાન રાખવાની જરૂર છે. કારણ કે થોડી બેદરકારી પણ ગંભીર પરિણામો આપી શકે છે. એટલું જ નહીં, કેટલાક ખાસ સંજોગોમાં તેમના માટે તાત્કાલિક ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરવો જરૂરી છે. જેમાંથી કેટલાક નીચે મુજબ છે.
જ્યારે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ હોય અથવા શ્વાસ લેતી વખતે ઘરઘરાટીનો અવાજ આવે ત્યારે.
ગંભીર ઉધરસ અને લાંબી શરદીના કિસ્સામાં.
છાતીમાં દુખાવો અથવા જકડવું
એલર્જીની ઘટના
સૂતી વખતે અતિશય બેચેની, છાતીમાં ચુસ્તતા અનુભવવી, ઊંઘ ન આવવી અથવા શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થવી
હવામાનને કારણે અથવા હવામાનના કન્જુક્ટીવલ સમયગાળા દરમિયાન ઉધરસ અથવા શ્વસન સંબંધી સમસ્યાઓ.
જ્યારે દવાની પ્રતિક્રિયા થાય છે
દીનચર્યા પાળવી તેઓ જણાવે છે કે, આ સિવાય પણ કેટલીક એવી સાવચેતીઓ છે, જેને અનુસરીને અસ્થમાની અસરને ઘણી હદ સુધી ઘટાડી શકાય છે અને અસ્થમાના દર્દીઓ પણ સામાન્ય જીવન જીવી શકે છે. જેમ કે, ઘરની બહાર જતી વખતે માસ્કનો ઉપયોગ કરો, હવામાનમાં ફેરફાર દરમિયાન તમારા આહાર અને તમારી દિનચર્યાનું ખાસ ધ્યાન રાખો. જો ઋતુના કન્જેન્ક્ટીવલ પીરિયડ દરમિયાન અથવા શિયાળાની ઋતુમાં સમસ્યા વધી જાય, તો અગાઉથી ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો, તેમના દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી દવાઓ, ખાસ કરીને ઇન્હેલરનો ઉપયોગ કરો અને તેમના દ્વારા આપવામાં આવેલી સૂચનાઓનું પાલન કરો. આ સિવાય અસ્થમાથી પીડિત લોકોએ હંમેશા ઠંડા ખોરાક અને પીણા, ધૂમ્રપાન, આલ્કોહોલ અથવા કોઈપણ પ્રકારના નશાના સેવનથી દૂર રહેવું જોઈએ.
