કચ્છ: લાકડામાંથી વસ્તુઓ બનાવવાની કળા ભારતમાં સદીઓથી પ્રચલિત છે. કચ્છનો અર્ધ-વિચરતી વાઢા સમુદાય Lacqured Wood Artમાં પારંગત (Lacquer Wood Art Kutch)છે. પાકિસ્તાનથી 1971માં ભારતમાં આવેલા (refugees from pakistan to india) વાઢા સમુદાયના લોકો (vadha community kutch)એ આ કળા સાચવી રાખી છે. વાઢા સમુદાયના લોકો પરંપરાગત રીતે કચ્છના રણની સરહદે આવેલા ગામડાઓ (villages near rann of kutch)માં જ્યાં તેમની કૌશલ્યની જરૂર હતી ત્યાં જવાનું કામ કરતા હતા અને રંગીન લાકડાના ફર્નિચર અને ઘરગથ્થુ સાધનોનું ઉત્પાદન કરતા હતા. તેઓએ વન પેદાશો અને તેમના વાતાવરણમાં મળતા રંગીન પથ્થરો/ખનીજોનો ઉપયોગ કરીને તેમની કુશળતા વિકસાવી.
આ પણ વાંચો: કચ્છઃ ભુજ હાટ ખાતે એક્ઝિબિશનનું કરાયું આયોજન
Lacqured Wood Art કચ્છમાં એક લુપ્ત થતી હસ્તકલા- આજે, Lacqured Wood Art કળા કે જેમાં લાકડાં પર કળા કરવામાં આવે છે એ કચ્છમાં એક લુપ્ત થતી હસ્તકલા છે. જે ફક્ત થોડા પરિવારો દ્વારા જ પ્રેક્ટિસ કરવામાં આવે છે. કચ્છની મર્યાદિત પ્રવાસી સીઝન (tourist season in kutch bhuj) દરમિયાન કારીગરો વેચાણ પર નિર્ભર છે. એક્સપોઝરનો અભાવ અને સ્થિર બજારની પહોંચ માત્ર પહેલાથી જ નીચા ગુણવત્તાવાળા જીવનને વધારે છે અને સમુદાયના ઘણા યુવાન સભ્યો આ કળા દ્વારા આજીવિકા (Livelihood in Kutch) ચાલું રાખવાનો ઇનકાર કરે છે અને અન્યના ખેતરમાં મજૂરી કરવા માટે મજબૂર બન્યા છે.
કારીગરો સાદા હેન્ડ લેથ પર કામ કરે છે- કચ્છના લાખના લાકડાના કારીગરો તેમના ઉત્પાદનો પર માર્બલની પેટર્ન બનાવે છે, જે જિલ્લા અને દેશ માટે ગૌરવરૂપ છે. કારીગરો સાદા હેન્ડ લેથ પર કામ કરે છે જે એક પ્રકારનું હાથથી બનાવેલું મશીન હોય છે અને રંગબેરંગી લેક્વેર્ડ ડિઝાઇન (Lacquered design Kutch) સાથે કોટેડ લાકડાને કાર્યાત્મક અને સુશોભન સ્વરૂપોમાં સુશોભિત કરવા માટે વિવિધ સ્તરના દબાણ સાથે રંગીન રોગાનનો ઉપયોગ કરે છે.
સંપૂર્ણ કળામાં લાખ મહત્વનું- સર્ટેરિયા લેક્ટા કચ્છ તેમજ ભારતના અન્ય ભાગોમાં સ્વદેશી જંતુ છે, જે એક રક્ષણાત્મક રાળ સ્ત્રાવ કરે છે. લાખ એકવાર એકત્રિત કર્યા પછી, આ રાળને ગરમ કરવામાં આવે છે અને મગફળીના તેલ અને રંગદ્રવ્યો સાથે મિશ્ર કરવામાં આવે છે અને જાડા, અપારદર્શક, સુશોભન લાકડાનું આવરણ બનાવે છે જે રોગાન તરીકે ઓળખાય છે.
આ પણ વાંચો: મહીસાગરમાં વિસરાતી જતી રાવણ હથ્થા વાદનની કળાને જીવંત રાખનાર કલાકાર વિજાનંદ
કંઈ રીતે બનાવવામાં આવે છે Lacqured Wood Art કળાની વસ્તુઓ- વળેલું લાખનું લાકડું સરળ સાધનો, સ્વ-નિર્મિત લેથ, ધનુષ સાથે જોડાયેલ તાર અને રંગીન લાખની લાકડીઓનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવે છે. દરેક લેથને 2 તીક્ષ્ણ લોખંડના સળિયા દ્વારા સીમાંકિત કરવામાં આવે છે જે 90 ડિગ્રીના ખૂણા પર એકબીજા તરફ વળેલા હોય છે અને જમીનમાં નિશ્ચિત હોય છે. તેમની વચ્ચેનું અંતર લાકડાની લંબાઈ પર કારીગર વળે છે તેના પર નિર્ભર છે. કારણ કે લાકડું સળિયાના પોઇન્ટેડ છેડા વચ્ચે નિશ્ચિતપણે પકડેલું હોવું જોઈએ.
કારીગરો તેજસ્વી રંગના રાસાયણિક રંગોનો ઉપયોગ કરે છે- કારીગર લાકડાને ઇચ્છિત આકારમાં કોતરીને શરૂ કરે છે અને પછી તેના પર રંગીન પેટર્ન બનાવવા માટે લાકડા પર લાખ લગાવે છે. પરંપરાગત રીતે, રોગાન વનસ્પતિ રંગોથી રંગીન હતું, પરંતુ આજે, કારીગરો તેજસ્વી રંગના રાસાયણિક રંગોનો ઉપયોગ કરે છે. પ્રથમ રંગ એ આધાર છે જેના પર કારીગર અન્ય રંગોના સ્તરો ઉમેરે છે. તાર ખેંચવાથી લાકડું ઝડપથી કાંતવામાં આવે છે અને ઘર્ષણને કારણે લાકડું લાકડા પર ઓગળી જાય છે.
Lacqured Wood Artમાંથી બનતી વસ્તુઓ- વળેલા રોગાન લાકડાના ઉત્પાદનો કાર્યાત્મક અને સુશોભન બંને હેતુઓ માટે ઉપયોગી આવે છે. સૌથી સામાન્ય હસ્તકલા ઉત્પાદનોમાં રસોડાનાં વાસણો, ચકલા-વેલણ, ચમચા, તવેતા, ખાંડણી, અને સુશોભન ઘરગથ્થુ વસ્તુઓ જેમ કે ચારપાઈ, બાજોટ અને ગોટાણી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
