નવી દિલ્હીઃ ભારતનો પાડોશી દેશ પાકિસ્તાન લાંબા સમયથી આર્થિક સંકટનો સામનો કરી રહ્યું છે. પાકિસ્તાનની સ્થિતિ શ્રીલંકા જેવી બની રહી છે. તે લગભગ નાદારીની આરે છે. આર્થિક સંકટ અને આતંકવાદ સામે ઝઝૂમી રહેલા પાકિસ્તાનમાં રાજકીય ઉથલપાથલ ચાલી રહી છે. ઈમરાન ખાન અને શહેબાઝ શરીફ એકબીજા પર લશ્કરીવાદનો આરોપ લગાવી રહ્યા છે. બીજી તરફ, તાજેતરના પૂરે અસરગ્રસ્ત વિસ્તારોને લગભગ બે દાયકા પાછળ ધકેલી દીધા છે. આ પડકારોથી આગળ વધીને જો પાકિસ્તાનમાં અત્યારે કોઈ આશાનું કિરણ છે તો માત્ર વિદેશી દેશોની મદદ...
પાકિસ્તાનની આર્થિક સ્થિતિ પાકિસ્તાનની આર્થિક દુર્દશા હવે કોઈનાથી છુપાયેલી નથી. જાન્યુઆરી 2022માં સ્ટેટ બેંક ઓફ પાકિસ્તાનનો વિદેશી વિનિમય અનામત $16.6 બિલિયન હતો. હવે તે ઘટીને $5.576 બિલિયન થઈ ગયું છે. વિશ્લેષકોના મતે વર્તમાન વિદેશી મુદ્રા ભંડાર સાથે પાકિસ્તાન માત્ર ત્રણ સપ્તાહ માટે જ આયાત કરી શકશે. આ સિવાય પાકિસ્તાની ચલણ પણ ડૉલર સામે ખૂબ જ નબળું પડી ગયું છે. એક ડોલરની કિંમત 227.8 પાકિસ્તાની રૂપિયાની બરાબર થઈ ગઈ છે. છેલ્લા ત્રણ મહિનામાં પાકિસ્તાની રૂપિયાના મૂલ્યમાં ડોલર સામે 10 રૂપિયાનો ઘટાડો થયો છે. ખાદ્ય ફુગાવો વાર્ષિક ધોરણે 35.5 ટકા વધ્યો છે. જ્યારે ડિસેમ્બરમાં પાકિસ્તાનમાં પરિવહનના ભાવમાં 41.2 ટકાનો વધારો થયો છે.
હેનલી પાસપોર્ટ ઈન્ડેક્સ હેનલી પાસપોર્ટ ઈન્ડેક્સ દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા નવા રેન્કિંગ અનુસાર પાકિસ્તાન વિશ્વનો ચોથો સૌથી ખરાબ પાસપોર્ટ છે. 2022માં રેન્કિંગમાં પાકિસ્તાનના સ્થાનમાં કોઈ ફેરફાર થયો નથી. ગયા વર્ષે પણ તે વિશ્વનો ચોથો સૌથી ખરાબ પાસપોર્ટ હતો. આ વર્ષે પાકિસ્તાનનું રેન્કિંગ 106 છે. નવી રેન્કિંગમાં પાકિસ્તાનથી નીચે સીરિયા, ઈરાક અને અફઘાનિસ્તાન છે. પાકિસ્તાની પાસપોર્ટ ધારકો વિઝા ફ્રી અથવા વિઝા ઓન અરાઈવલ દ્વારા 32 દેશોની યાત્રા કરી શકે છે.
ભૂખમરાનો ખતરો તોળાઈ રહ્યો છે. વર્લ્ડ ઈકોનોમિક ફોરમે એક રિપોર્ટ જાહેર કર્યો છે. જે મુજબ પાકિસ્તાન ભૂખમરાનો મોટો ખતરો અનુભવી રહ્યું છે. અહેવાલમાં ચેતવણી આપવામાં આવી છે કે કુદરતી આફતો અને પુરવઠામાં વિક્ષેપને કારણે આ જોખમ વધુ વધી શકે છે. જિયો ન્યૂઝના અહેવાલ મુજબ, હવામાન સંબંધિત કુદરતી આપત્તિ અને પાકિસ્તાનના પુરવઠામાં વિક્ષેપના સંયોજનથી લાખો લોકો માટે ભૂખમરાનું વર્તમાન સંકટ આપત્તિજનક પરિસ્થિતિમાં લઈ શકે છે. રૂપિયાનું ઘટતું મૂલ્ય અને વધતી જતી મોંઘવારી ભૂખમરાનું જોખમ વધારે છે.
રાજકીય અરાજકતા એપ્રિલ 2022 માં, તત્કાલિન વડા પ્રધાન ઇમરાન ખાનને સંસદમાં અવિશ્વાસના મતનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. વિશ્વાસ મત પહેલા ઈમરાન ખાને વિપક્ષી પાર્ટીઓ પર યુએસ અને પાકિસ્તાન આર્મીના ઉશ્કેરણી પર કામ કરવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો. ત્યારથી ઈમરાન ખાન સતત ચૂંટણીની માંગ કરી રહ્યા છે. સોશિયલ મીડિયા પર તેમના પક્ષમાં સતત પ્રચાર ચાલી રહ્યો છે. તાજેતરના દિવસોમાં ત્યાં ઈમરાન ખાનના સમર્થનમાં ઘણી રેલીઓ પણ યોજાઈ હતી. બીજી તરફ, શેહબાઝ શરીફ પાકિસ્તાનમાં મોંઘવારીથી મુક્તિ અપાવવામાં નિષ્ફળ રહ્યા છે. તેમના પર વહેલી તકે ચૂંટણી કરાવવાનું દબાણ પણ વધી રહ્યું છે. શાહબાઝ શરીફની પાર્ટી PLM-N અને બિલાવલ ભુટ્ટો ઝરદારીની પાર્ટી PPP વચ્ચે ઈમરાન ખાનની સરકારને તોડવા માટે સમજૂતી થઈ હતી. શું આ સમજૂતી આગામી ચૂંટણી સુધી પણ ટકી રહેશે? આ સવાલનો જવાબ તો ભવિષ્યમાં જ ખબર પડશે. પાકિસ્તાનનું સમગ્ર રાજકારણ સેનાના ઈરાદા પર નિર્ભર છે. રાજકારણના આ ઈંટો કઈ બાજુ લે છે તે જોવું રસપ્રદ રહેશે.
આતંકવાદનો પડછાયો પાકિસ્તાનમાં ઘણા આતંકવાદી સંગઠનો સક્રિય છે. તહરીક-એ-તાલિબાન પાકિસ્તાન (TTP) બલૂચિસ્તાન અને ખૈબર પખ્તુનખ્વા પ્રાંતમાં છે. જેણે પોતાના હુમલાઓ તેજ કર્યા છે. આ બધા કામોમાં અફઘાનિસ્તાનનું તાલિબાન શાસન મદદ કરી રહ્યું છે. પાકિસ્તાન માટે હવે આતંકવાદ એક મોટો પડકાર છે. ટીટીપી પણ રાજકીય પક્ષો પર હુમલો કરતા શરમાતી નથી. કારણ કે તે પણ પાકિસ્તાનમાં ઈસ્લામિક શાસન ઈચ્છે છે.
નિષ્ફળ રાજ્ય શું છે? નિષ્ફળ રાજ્ય એ એવી સરકાર છે જે સાર્વભૌમ રાષ્ટ્રના મૂળભૂત કાર્યો અને જવાબદારીઓ નિભાવવામાં નિષ્ફળ રહી છે. જેમ કે લશ્કરી સંરક્ષણ, કાયદાનો અમલ, ન્યાય, શિક્ષણ અથવા આર્થિક સ્થિરતા. ક્ષેત્રીય રાજ્યોની સામાન્ય લાક્ષણિકતાઓમાં ચાલુ નાગરિક હિંસા, ભ્રષ્ટાચાર, અપરાધ, ગરીબી, નિરક્ષરતા અને ભાંગી પડતી ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો સમાવેશ થાય છે. જો કોઈ રાજ્ય યોગ્ય રીતે કામ કરતું હોય, તો પણ જો તે લોકોની વિશ્વસનીયતા અને વિશ્વાસ ગુમાવે છે, તો તે નિષ્ફળ રાજ્ય બની શકે છે.
