નવી દિલ્હી: ભારતની સંસદીય પ્રણાલી બ્રિટિશ સિસ્ટમમાંથી ઉતરી આવી છે, પરંતુ બ્રિટન અને ભારતમાં વડાપ્રધાનની પસંદગી સંપૂર્ણપણે અલગ રીતે કરવામાં આવે છે. ભારતમાં સામાન્ય ચૂંટણીઓ પછી, જ્યારે પણ વડાપ્રધાન પદ માટે ઉમેદવારના નામ પર મહોર મારવામાં (British pm selection process) આવે છે, તે મતદારો અથવા પક્ષના કાર્યકરો દ્વારા નક્કી કરવામાં નથી (rishi sunak conservative party) આવતા, પરંતુ ચૂંટાયેલા સાંસદો દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. સાંસદોની બેઠક થાય છે અને નામ નક્કી થાય છે. તેમની પસંદગીમાં લોકતાંત્રિક 'પારદર્શિતા'નો અભાવ છે. પરંતુ, યુકેમાં આવું નથી.
આંતરિક લોકશાહી: બ્રિટિશ પાર્ટી સિસ્ટમમાં નેતાની પસંદગીની (race for british pm) પ્રક્રિયા ખૂબ જ લોકશાહી છે. આ ખૂબ લાંબી પ્રક્રિયા છે. ભારતે બ્રિટન પાસેથી આખી સિસ્ટમ ઉધાર લીધી હતી, પરંતુ પીએમની પસંદગી અંગે ( last two candidates for British pm) પોતાની સિસ્ટમ અપનાવી હતી. ભારતીય રાજકીય પક્ષોમાં આંતરિક લોકશાહીનો સંપૂર્ણ અભાવ છે. બ્રિટિશ રાજકીય પક્ષોમાં મોટાભાગે આંતરિક લોકશાહી જાળવી રાખવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ બ્રિટનમાં વડાપ્રધાન કેવી રીતે ચૂંટાય છે.
આ પણ વાંચો: રાજ્યોને કેન્દ્રની સૂચના, હોમ આઈસોલેશનના રહેતા દર્દીઓ પર કડક રાખો નજર
હાઉસ ઓફ કોમન્સની ચૂંટણી: ભારતમાં જે રીતે લોકસભાની ચૂંટણી યોજાય (rishi sunak race for british pm) છે, તેવી જ રીતે બ્રિટનમાં હાઉસ ઓફ કોમન્સની ચૂંટણીઓ યોજાય છે. અહીં પણ પાંચ વર્ષના અંતરાલમાં ચૂંટણી થાય છે. કુલ 650 સંસદીય મતવિસ્તારો છે. તેમાંથી 533 ઈંગ્લેન્ડમાં, 59 સ્કોટલેન્ડમાં, 40 વેલ્સમાં અને 18 ઉત્તરી આયર્લેન્ડમાં છે. અહીં મુખ્યત્વે બે પક્ષો છે. કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી અને લેબર પાર્ટી.
કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના 358 સાંસદો: જે પક્ષને સૌથી વધુ બેઠકો મળે છે, તેના દ્વારા સરકાર રચાય છે. જો કોઈ પણ પાર્ટીને બહુમતી મેળવવામાં સમસ્યા હોય તો તે ગઠબંધન કરીને સરકાર બનાવી શકે છે. અહીંનો જાદુઈ (labour party conservative party) આંકડો 326 સીટોનો છે. હાલમાં બ્રિટનમાં કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના 358 સાંસદો છે. અહીં વડાપ્રધાન પદ માટે પ્રતિનિધિની પસંદગી કરવામાં આવે છે. તે ચૂંટણી પહેલા કે પછી પણ જાહેર થઈ શકે છે. તે પછી રાણી પીએમની પસંદગી કરે છે. આ એક ઔપચારિક પગલું છે. 18 વર્ષથી ઉપરના તમામ નાગરિકોને મત આપવાનો અધિકાર છે. યુકેમાં રહેતા કોમનવેલ્થ દેશોના નાગરિકો પણ મતદાન કરી શકે છે.
ઉમેદવારનું નામ કેવી રીતે નક્કી કરે છે: ચાલો હવે સમજીએ કે, પક્ષો PM પદ માટે તેમના ઉમેદવારનું નામ કેવી રીતે નક્કી કરે છે - સૌથી પહેલા આપણે એ સ્પષ્ટ કરી દઈએ કે બ્રિટનમાં લોકો (મતદારો) સીધા વડાપ્રધાનને પસંદ કરતા નથી. જે પક્ષ સંસદમાં બહુમતી મેળવે છે તે તેના નેતાની પસંદગી કરે છે. અત્યારે સંસદમાં કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીની બહુમતી છે, તેથી તેની અંદર નેતાની પસંદગીની પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે.
20 સાંસદોનું સમર્થન: કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના તમામ સાંસદોમાંથી જે પણ વડાપ્રધાન પદ માટે દાવો કરવા માંગે છે, તેને સૌથી પહેલા 20 સાંસદોનું સમર્થન મેળવવાની જરૂર છે. આ વખતે આઠ સાંસદોએ આ દાવો કર્યો છે. તેમાંથી અત્યાર સુધીમાં પાંચ ઉમેદવારો જુદા જુદા તબક્કામાં રાઉન્ડમાંથી બહાર થઈ ગયા છે.
પ્રથમ તબક્કો : જે પણ સાંસદોએ પીએમ પદ માટે દાવો કર્યો છે, કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના ચૂંટાયેલા સાંસદો તેમને પોતાનો મત આપે છે. આ તબક્કામાં 30થી ઓછા મત મેળવનાર ઉમેદવાર બહાર થઈ જાય છે. જો તમામ ઉમેદવારોને 30 મત મળે, તો સૌથી ઓછા મત મેળવનાર ઉમેદવાર રેસમાંથી બહાર છે. ઉમેદવારોની સંખ્યા બે સુધી મર્યાદિત ન થાય ત્યાં સુધી આ પ્રક્રિયા ચાલુ રહે છે. આ સમગ્ર પ્રક્રિયાને નામાંકન, નાબૂદી અને અંતિમ પ્રક્રિયા કહેવામાં આવે છે.
આ પણ વાંચો: ગુજરાત પ્રવાસે આવેલા કેજરીવાલ આજે કરી શકે છે મોટી જાહેરાત
પાર્ટીના સાંસદ: એકવાર એ નક્કી થઈ જાય કે પીએમ પદની રેસમાં માત્ર બે જ ઉમેદવારો બચ્યા છે. તે પછી સમગ્ર દેશમાં કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના તમામ સભ્યો મતદાનમાં ભાગ લે છે. આમાં, વિજેતાનું નામ નક્કી કરવામાં આવે છે. મતદાન પોસ્ટલ છે તે પાર્ટીના વડા પણ બનશે અને તે જ વ્યક્તિ વડાપ્રધાન પદના દાવેદાર પણ બનશે. કારણ કે આ સમયે કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી પાસે બહુમતી છે એટલે સ્વાભાવિક રીતે જ પીએમ પદ આ પાર્ટીના સાંસદ બનશે.
સભ્યોની સંખ્યા: જો કે, છેલ્લા તબક્કાની પ્રક્રિયા થોડી લાંબી છે. કારણ કે છેલ્લા બે ઉમેદવારોની પસંદગી થયા બાદ બંને ઉમેદવારો પ્રચાર માટે નીકળી પડે છે. બંને ઉમેદવારો પાર્ટીના સભ્યોને તેમની યોજનાઓ અને નીતિઓ વિશે માહિતગાર કરે છે. આ પાર્ટીના સભ્યો નક્કી કરશે કે તેમની પાર્ટીનો કયો નેતા પીએમ બનશે. બ્રિટનમાં રાજકીય પક્ષો સામાન્ય રીતે તેમના સભ્યોની સંખ્યા જાહેર કરતા નથી. છેલ્લી ચૂંટણીમાં ટોરી (કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી)ના સભ્યોની સંખ્યા લગભગ 1 લાખ 60 હજાર હતી. સ્વાભાવિક છે કે આ વખતે તેમના સભ્યોની સંખ્યા વધી હશે.
અત્યાર સુધી શું થયું
જુલાઈ 12 - ઉમેદવારો માટે નામાંકન બંધ - દરેકને 30 સાંસદોના સમર્થનની જરૂર હતી. (કુલ આઠ ઉમેદવારો મેદાનમાં હતા. આ હતા ઋષિ સુનક, પેની મોર્ડોન્ટ, લિઝ ટ્રુસ, કેમી બડનોચ, ટોમ તુગેન્ધાત, સુએલા બ્રેવરમેન, નદીમ જહાવી, જેરેમી હન્ટ).
13 જુલાઈ - મતદાનનો પ્રથમ રાઉન્ડ - 30 થી ઓછા મત ધરાવતા ઉમેદવારો રેસમાંથી બહાર છે. (નદીમ જહાવી, જેરેમી હંટ રેસમાંથી બહાર).
જુલાઈ 14 - મતદાનનો બીજો રાઉન્ડ - સૌથી ઓછા મતો ધરાવતા ઉમેદવારોદાવર રેસમાંથી બહાર છે. (સુએલા બ્રેવરમેન રેસમાંથી બહાર થઈ ગયા. તે ભારતીય મૂળના રાજકારણી પણ છે).
જુલાઈ 18-21 - બે ઉમેદવારો રહે ત્યાં સુધી સતત મતદાન ચાલુ રહેશે. આઠમાંથી માત્ર ત્રણ જ ઉમેદવારો મેદાનમાં રહ્યા છે. (આ ઋષિ સુનક, લિઝ ટ્રસ અને પેની મોર્ડાઉન્ટ છે). 18 જુલાઇએ ટોમ તુગેન્ધાટ અને 19 જુલાઇએ કેમી બેડેનોચ રેસમાંથી બહાર થઇ ગયા હતા.
જુલાઈ/ઓગસ્ટ - પાર્ટીના સભ્યો દેશભરમાં છેલ્લા બે ઉમેદવારોને મત આપશે.
5 સપ્ટેમ્બર - નવા પીએમની જાહેરાત: બ્રિટિશ સિસ્ટમમાં પીએમ પદ માટે પાર્ટીના ઉમેદવારને પાર્ટીના કાર્યકર્તાઓનું સંપૂર્ણ સમર્થન હોય છે. તેમને કાર્યકરોની સાથે સાંસદોનું સમર્થન મળવું પડશે. ભારતીય મૂળના ઋષિ સુનક હાલમાં કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના ઉમેદવારોમાં આગળ છે.
