નવી દિલ્હીઃ એક સમય હતો જ્યારે મોટાભાગના લોકો પેમેન્ટ માટે વિઝા (visa the most popular card) અને માસ્ટરકાર્ડ (master card most popular)નો ઉપયોગ કરતા હતા. આ અમેરિકન કંપનીઓ છે. પરંતુ છેલ્લા 10 વર્ષમાં ભારતે સ્થિતિ પલટાવી છે. 2012 માં ભારતે વિઝાનો સામનો કરવા માટે RuPay કાર્ડ રજૂ કર્યું. આજે તે વિશ્વની (Consumers pay around world) સૌથી લોકપ્રિય પેમેન્ટ ગેટવે સિસ્ટમ બની ગઈ છે. ભારત પછી ચીન બીજા સ્થાને છે, જ્યારે અમેરિકા ત્રીજા નંબરે છે. એ જ રીતે ભારતે 2016માં UPIની શરૂઆત કરી હતી. ભારતે ચુકવણીના ક્ષેત્રમાં ક્રાંતિ લાવી છે. આ એક એવો ખ્યાલ છે, જે એક જ મોબાઇલ એપ્લિકેશન દ્વારા બહુવિધ બેંક ખાતાઓને નાણાં ટ્રાન્સફર કરવાની મંજૂરી આપે છે. તેને નેશનલ પેમેન્ટ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI) દ્વારા વિકસાવવામાં આવ્યું છે. તેનું નિયંત્રણ રિઝર્વ બેંક અને ઇન્ડિયન બેંક્સ એસોસિએશનના હાથમાં છે.
RuPay ની લોકપ્રિયતા: ઈલેક્ટ્રોનિક્સ અને આઈટી રાજ્ય પ્રધાન રાજીવ ચંદ્રશેખરે થોડા દિવસો પહેલા કહ્યું હતું કે, ભારત ડિજિટલ પેમેન્ટ્સ અને ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBT)માં વિશ્વ અગ્રણી બની ગયું છે અને ભારત આ દિશામાં વિકસિત દેશોને રસ્તો બતાવવા માટે તૈયાર છે. તેમણે કહ્યું કે, ભારતમાં દરરોજ સરેરાશ 28.4 કરોડ ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન થાય છે, જે વિશ્વમાં સૌથી વધુ છે. તેમણે એમ પણ જણાવ્યું કે, ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનના મામલે ચીન બીજા નંબર પર છે, જ્યારે અમેરિકા ત્રીજા નંબર પર છે.
વિઝા સૌથી લોકપ્રિય કાર્ડ: તમે કોઈપણ બેંકનું કાર્ડ ઉપાડી શકો છો અને જુઓ તમારી પર Rupay, Visa અથવા Mastercard લખેલું છે. આ વિવિધ ચુકવણી સેવા પ્રદાતાઓ છે. RuPay એ ભારતની પોતાની ચુકવણી સેવા પ્રદાતા છે. તેની શરૂઆત 2012 થી થઈ હતી. કારણ કે રુપે કાર્ડ ભારતીય સર્વર પર ડેટા સ્ટોર કરે છે એટલા માટે પ્રોસેસિંગ અને વેરિફિકેશન ઝડપી થાય છે. ટ્રાન્ઝેક્શનની પ્રક્રિયા પણ ઝડપથી થાય છે. તે પણ ઓછું કમિશન લે છે. અહીંનો ડેટા વધુ સુરક્ષિત છે, કારણ કે ડેટા દેશની બહાર જતો નથી. તેનાથી વિપરીત, વિઝા અને માસ્ટરકાર્ડ વિદેશી ચુકવણી સેવા પ્રદાતાઓ છે. દેખીતી રીતે, તેનો ડેટા વિદેશમાં રહે છે. તેનું કમિશન પણ વધારે છે. આમાં ડેટા ચોરી થવાની પણ શક્યતા છે. રુપે કાર્ડ અંગે ખુદ વડાપ્રધાને કહ્યું હતું કે, તમે તેનો બને તેટલો ઉપયોગ કરીને દેશની સેવા કરી શકો છો.
ભારતની પ્રગતિ નોંધપાત્ર: ધ ઈકોનોમિસ્ટના એક રિપોર્ટ અનુસાર, જર્મની જેવા વિકસિત દેશ એક દિવસમાં માત્ર એક લાખ લોકોને જ સીધા પૈસા મોકલી શકે છે. આ રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, જો તમે ત્યાં PAN અને બેંક એકાઉન્ટ લિંક કરવા માટે અરજી કરો છો, તો તમને એક વર્ષથી વધુ સમય લાગશે.
28.4 કરોડ ટ્રાન્ઝેક્શન: ભારતના આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો 2021 થી 22માં જ દરરોજ સરકારે 90 લાખ લોકોના ખાતામાં સીધા પૈસા મોકલ્યા છે. આ નાણાં વિવિધ લાભ યોજનાઓ હેઠળ આપવામાં આવ્યા છે. આંકડાઓની વાત કરીએ તો ભારતમાં દરરોજ સરેરાશ 28.4 કરોડ ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન થાય છે. વૈશ્વિક રિયલ ટાઈમ ઓનલાઈન વ્યવહારોમાં એકલા ભારતનો હિસ્સો 40 ટકા છે.
ચીન બીજા સ્થાને: આ આંકડા ચીન કરતા 2.6 ગણા વધારે છે. જો તમે અમેરિકા, કેનેડા, બ્રિટન, ફ્રાન્સ અને જર્મનીના કુલ ટ્રાન્ઝેક્શનનો સમાવેશ કરો તો ભારતીય વ્યવહારો 6.5 ગણા વધુ છે. બેંક ખાતું, PAN, આધાર અને ફોન બધા ભારતમાં જોડાયેલા છે. માત્ર એક ક્લિકમાં 9.5 કરોડ ખેડૂતોને PM કિસાન સન્માન નિધિના પૈસા મળે છે. નાણાકીય વર્ષ 2021 થી 22માં 8,800 કરોડથી વધુ ડિજિટલ વ્યવહારો થયા છે. ચાલુ નાણાકીય વર્ષ (2022 થઈ 23)માં જ જુલાઇ સુધીમાં 3,300 કરોડથી વધુના વ્યવહારો થયા છે.
UPIનું આગામી લક્ષ્ય: કોવિડ સમયગાળા દરમિયાન ભારતે ડિજિટલ પેમેન્ટના ક્ષેત્રમાં અનોખું કામ કર્યું છે. અમારી UPI સિસ્ટમ વિશ્વમાં શ્રેષ્ઠ છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ જાન્યુઆરી 2021માં ડિજિટલ પેમેન્ટ ઈન્ડેક્સ લોન્ચ કર્યો હતો. UPIનું આગામી લક્ષ્ય ત્રણ કે પાંચ વર્ષમાં દરરોજ એક અબજ ટ્રાન્ઝેક્શનની પ્રક્રિયા કરવાનું છે. ફોનપે અને બોસ્ટન કન્સલ્ટિંગ ગ્રૂપના તાજેતરના અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે, ભારતનું ડિજિટલ પેમેન્ટ માર્કેટ 2026 સુધીમાં 3 ટ્રિલિયન ડોલરથી ત્રણ ગણું વધીને 10 ટ્રિલિયન ડોલર થઈ જશે. ડિજિટલ પેમેન્ટ્સ (નોન-કેશ) 2026 સુધીમાં તમામ ચૂકવણીઓમાં લગભગ 65 ટકા હિસ્સો ધરાવશે.
Rupay ક્રેડિટ કાર્ડ: ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ હોવાને કારણે તેનો ઉપયોગ કોઈપણ સમયે, રજાના દિવસે પણ થઈ શકે છે. ક્રેડિટ કાર્ડના કારણે રુપે કાર્ડ પાછળ રહી ગયું હતું. પરંતુ હવે તે સમસ્યા પણ હલ થઈ ગઈ છે. રુપે ક્રેડિટ સર્વિસ શરૂ કરી છે. દેશમાં પ્રથમ વખત, ત્રણ બેંકોએ Rupay ક્રેડિટ કાર્ડ રજૂ કર્યું છે, જે UPI વડે ચૂકવણી કરી શકાય છે. આ ક્રેડિટ કાર્ડથી પેમેન્ટ એ જ રીતે કરવામાં આવશે જે રીતે UPI એપ ડેબિટ કાર્ડ સાથે લિંક કરવામાં આવે છે. આ ત્રણ બેંકોમાં યુનિયન બેંક ઓફ ઈન્ડિયા, પંજાબ નેશનલ બેંક અને ઈન્ડિયન બેંકનો સમાવેશ થાય છે. યુનિયન બેંકે એક ટ્વીટમાં આ અંગે માહિતી આપતા કહ્યું કે, હવે UPI પેમેન્ટની સુવિધા ક્રેડિટ કાર્ડ પર પણ આપવામાં આવશે.
ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન: UPI ભારતમાં ચુકવણીનું સૌથી વિશ્વસનીય માધ્યમ બની ગયું છે. હાલમાં, UPI પ્લેટફોર્મ પર 26 કરોડથી વધુ યુઝર્સો અને 5 કરોડ વેપારીઓ જોડાયેલા છે. એક દિવસમાં સરેરાશ 28.4 કરોડ ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન થાય છે.
વિઝા કે માસ્ટરકાર્ડનું સ્ટેટસ: એક સમય હતો જ્યારે આખી દુનિયામાં પેમેન્ટ માટે વિઝા કે માસ્ટરકાર્ડનો સૌથી વધુ ઉપયોગ થતો હતો. પછી તે વિશ્વનું સૌથી સુલભ ક્રેડિટ નેટવર્ક માનવામાં આવતું હતું. આ બંને કાર્ડ ડિસ્કવરી દ્વારા અનુસરવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ ડિસ્કવર મેક્સિકો અને જર્મનીમાં માન્ય નથી. તેવી જ રીતે, અમેરિકન એક્સપ્રેસ પણ ખૂબ જ લોકપ્રિય કાર્ડ છે. જો કે, હાલમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે તેનો સ્વીકૃતિ દર ઓછો છે.
આંતરરાષ્ટ્રીય ભાગીદારીનો લાભ: ડિસ્કવરે UnionPay સહિત અન્ય કાર્ડ નેટવર્ક્સ સાથે આંતરરાષ્ટ્રીય ભાગીદારીનો લાભ લીધો છે. આ સંગઠનોએ ડિસ્કવરને સૌથી વધુ સ્વીકૃત આંતરરાષ્ટ્રીય કાર્ડ બ્રાન્ડ્સમાંની એક બનવામાં મદદ કરી છે. વર્ષોથી અમેરિકન એક્સપ્રેસે યુએસમાં વેપારીઓ સાથે તેમની સ્વીકૃતિ વધારવા માટે કામ કર્યું છે. ફેબ્રુઆરી 2020 ના નિલ્સનના અહેવાલમાં દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે, અમેરિકન એક્સપ્રેસ હવે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં 10.6 મિલિયન વેપારીઓ દ્વારા સ્વીકારવામાં આવે છે, જે 99 ટકા સ્વીકૃતિ દરની બરાબર છે.
એમેક્સ કાર્ડની લોકપ્રિયતા: મુસાફરી કરતી વખતે તમારી સાથે બેકઅપ કાર્ડ રાખવું સામાન્ય રીતે સારો વિચાર માનવામાં આવે છે. એ જ રીતે એમેક્સ કાર્ડની લોકપ્રિયતા પણ અગાઉની સરખામણીમાં વધી છે. એમેક્સ પણ તેના કાર્ડ મેમ્બર બેઝને વિસ્તારી રહ્યું છે અને કંપનીના કાર્ડ સાથે વેચાણની સંખ્યા વધી રહી છે.
રુપે કાર્ડ અને UPI સિસ્ટમની સિદ્ધિઓ: કેટલાક અહેવાલો સૂચવે છે કે, કેટલાક વેપારીઓએ અમેરિકન એક્સપ્રેસ સાથે કામ કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, કારણ કે તેમના વ્યવહારો પ્રક્રિયા કરવા માટે ખર્ચાળ છે. મોટાભાગના એમેક્સ કાર્ડ્સ પ્રીમિયમ પુરસ્કારો ઓફર કરે છે અને આ કાર્ડ્સ સાથેના દરેક સ્વાઇપ પર વેપારીઓને વેચાણમાં 2.3 ટકા અથવા વધુ ખર્ચ થઈ શકે છે. વિઝા, માસ્ટરકાર્ડ અને ડિસ્કવર 2.15 થી 2.26 ટકા વચ્ચે ચાર્જ લઈ શકે છે. આ તે નેટવર્કનો ઉપયોગ કરવાની તરફેણમાં અમેરિકન એક્સપ્રેસ પર સ્ટોર મેનેજરો માટે નાણાકીય પ્રોત્સાહન પૂરું પાડે છે. તમે સમજી શકો છો કે કેવી રીતે વિઝા અને અન્ય કાર્ડ્સમાં કેટલીક સમસ્યાઓ છે, પરંતુ ભારતનું રુપે કાર્ડ અને UPI સિસ્ટમ દરરોજ નવી સિદ્ધિઓ હાંસલ કરી રહી છે.
