ન્યૂઝ ડેસ્ક : રશિયાએ યુક્રેન પર હુમલો કર્યા (Ukraine Russia Invasion) બાદ અમેરિકા સહિત યુરોપના ઘણા દેશો પ્રતિબંધોની વાત કરી રહ્યા છે. પશ્ચિમ પ્રેરિત પ્રતિબંધોના ભાગ રૂપે SWIFTએ રશિયા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હોવાની પણ વ્યાપક ચર્ચા જોવા મળી રહી છે. જો કે, આ પ્રતિબંધો લાગુ કરતા પહેલા આ દેશો તેમના પોતાના હિતોને પણ સતાવી રહ્યા છે. ઉલ્લેખનીય છે કે, SWIFT એક વૈશ્વિક બેંકિંગ સિસ્ટમ છે અને આ પહેલીવાર નથી જ્યારે રશિયાને SWIFT દ્વારા પ્રતિબંધની ધમકી આપવામાં આવી હોય. 2014 માં મોસ્કો દ્વારા ક્રિમીઆના જોડાણ બાદ USએ રશિયાને SWIFTથી અલગ થવા માટે ધમકી આપી હતી. તો ચાલો જાણીએ કે SWIFT શું છે અને આંતરરાષ્ટ્રીય બેંકિંગ માટે તે શા માટે એટલું મહત્વનું છે.
શું છે SWIFT ?
SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) એ વૈશ્વિક બેંકિંગ સેવાઓના Gmail તરીકે કામ કરતી સિસ્ટમ છે. તેની સ્થાપના 1973 માં ટેલેક્સ સિસ્ટમ પરની નિર્ભરતાને દૂર કરવા માટે કરવામાં આવી હતી, જે એક આંતરરાષ્ટ્રીય સિસ્ટમનો ઉપયોગ ભૂતકાળમાં ફક્ત લેખિત સંદેશાઓ મોકલવા માટે થતો હતો. SWIFT 200 થી વધુ દેશો અને પ્રદેશોમાં 11,000 થી વધુ નાણાકીય સંસ્થાઓ અને કંપનીઓ વચ્ચે સુરક્ષિત સંદેશાઓ પહોંચાડે છે. SWIFT ની ખાસિયત છે કે તે એક દિવસમાં સરેરાશ 4 કરોડ સંદેશા મોકલી શકે છે, જેમાં ચુકવણીઓ, વેપાર અને ચલણ વિનિમય માટેના ઓર્ડર અને પુષ્ટિકરણનો સમાવેશ થઈ શકે છે. તે બેલ્જિયમની રાજધાની બ્રસેલ્સ સ્થિત સભ્ય માલિકીની સહકારી સંસ્થા છે. SWIFT કોઈપણ થાપણો ધરાવતું નથી, તે નેશનલ બેંક ઓફ બેલ્જિયમ અને US બેંક દ્વારા સમર્થિત છે. ફેડરલ રિઝર્વ સિસ્ટમ, યુરોપિયન સેન્ટ્રલ બેંક, બેંક ઓફ ઈંગ્લેન્ડ, બેંક ઓફ જાપાન અને અન્ય મુખ્ય કેન્દ્રીય બેંકોના પ્રતિનિધિઓ દ્વારા દેખરેખ રાખવામાં આવે છે.
આ પણ વાંચો : UNSCએ યુક્રેન સંકટ પર વિશેષ સત્ર બોલાવ્યું, ભારત-ચીન ફરીથી રહ્યા મતદાનથી દૂર
જાણો શા માટે SWIFT મહત્વપૂર્ણ
SWIFT ની મહત્વની ભૂમિકા એ તથ્ય પર નક્કી કરી શકાય છે કે, જ્યારે 2012 માં કેટલીક ઈરાની બેંકોને SWIFTમાંથી કાઢી મૂકવામાં આવી હતી, ત્યારે ઈરાનની તેલની નિકાસ 2011 માં 3 મિલિયન બેરલ પ્રતિ દિવસથી વધુ ઘટી હતી અને થોડા વર્ષો પછી લગભગ 1 મિલિયન બેરલ પ્રતિદિન થઈ ગઈ હતી. બીજી બાજુ, જ્યારે 2014માં રશિયાને SWIFTમાંથી બહાર નીકળવાની ધમકી આપવામાં આવી હતી, ત્યારે ભૂતપૂર્વ રશિયન નાણા પ્રધાન એલેક્સી કુડ્રિને આવા પગલાને કારણે જીડીપીના સંભવિત 5 ટકા સંકોચનની ચેતવણી આપી હતી, ત્યારબાદ કોઈ કાર્યવાહી કરવામાં આવી ન હતી. જણાવી દઇએ કે, 2020 માં SWIFT પરના કુલ વ્યવહારોમાં રશિયાનો હિસ્સો 1.5 ટકા હતો.
જો SWIFTમાંથી બહાર નીકળે તો રશિયા અને અન્ય દેશો પર શું અસર થશે ?
જો રશિયાને SWIFTમાંથી બહાર કાઢવામાં આવે તો તે રશિયામાં કે બહાર નાણાં મોકલવાનું લગભગ અશક્ય બની જશે અને તેને વિદેશી હૂંડિયામણ પ્રાપ્ત થશે નહીં. આ નિર્ણયથી રશિયન કંપનીઓ અને તેની અર્થવ્યવસ્થાને મોટો ફટકો પડશે. જો કે, આનું ખરાબ પરિણામ એ પણ આવશે કે અન્ય દેશો તેલ, ગેસ, ધાતુઓ વગેરે જેવી રશિયન ચીજવસ્તુઓ મેળવી શકશે નહીં. SWIFT નેટવર્કમાંથી કટઓફ તમામ આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યવહારોને દૂર કરશે, ચલણની અસ્થિરતાને ટ્રિગર કરશે અને મોટા પાયે મૂડીનો પ્રવાહ પેદા કરશે. નોંધપાત્ર રીતે, જો રશિયા SWIFT થી ડિસ્કનેક્ટ થઈ જશે, તો યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને જર્મનીને સૌથી વધુ નુકસાન થશે કારણ કે તેમની બેંકો રશિયન બેંકો સાથે સંવાદ કરવા માટે SWIFTનો સૌથી વધુ ઉપયોગ કરે છે.
આ પણ વાંચો : રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધનો 5મો દિવસ, રશિયન ન્યુક્લિયર ફોર્સ હાઇ એલર્ટ પર
યુરોપિયન સંઘ (EU) એટલા માટે છે સાવચેત
યુરોપિયન સંઘ તેલ અને ગેસ માટે રશિયા પર ખૂબ જ નિર્ભર છે અને આ કારણોસર તે કોઈપણ મોટું પગલું ભરતા પહેલા સાવચેત છે. માહિતી અનુસાર, યુરોપિયન યુનિયન તેની ગેસની લગભગ 40 ટકા જરૂરિયાતો માટે રશિયા પર નિર્ભર છે. બીજી બાજુ, રશિયન રાજકારણીઓએ ચેતવણી આપી છે કે ચુકવણી વિના, ગેસ અને તેલનો પ્રવાહ ઝડપથી બંધ થઈ જશે. તેમ છતાં કેટલાક યુરોપિયન દેશો આ પ્રતિબંધને લાગુ કરવાની વાત કરી રહ્યા છે. નોંધપાત્ર વાત એ છે કે, આ પછી જ ગુરુવારે બ્રેન્ટ ક્રૂડ લગભગ 3 ટકા વધી ગયું હતું.
શું SWIFT માટે રશિયા પાસે કોઈ ઉકેલ છે ?
ઉલ્લેખનીય છે કે, 2014 થી રશિયા રશિયન અને વિદેશી બેંકો માટે પોતાની નાણાકીય મેસેજિંગ સિસ્ટમ ચલાવે છે. તેણે SPFS (Bank of Russia's financial messaging system) નામની વૈકલ્પિક મેસેજિંગ સિસ્ટમ વિકસાવી છે જે સ્થાનિક પેમેન્ટના પાંચમા ભાગનું સંચાલન કરે છે. રશિયાની સેન્ટ્રલ બેંક અનુસાર, હાલમાં તેની પાસે માત્ર 400 વપરાશકર્તાઓ છે અને તે નાણાકીય વ્યવહારો પર ઇલેક્ટ્રોનિક સંદેશા મોકલવા માટે એક વિશ્વસનીય અને સુરક્ષિત ચેનલ છે.
