ETV Bharat / bharat

International Day for Biosphere Reserves: ઈન્ટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સની અગત્યતા અને આવશ્યકતા !!!

author img

By ETV Bharat Gujarati Team

Published : Nov 3, 2023, 1:39 PM IST

વિશ્વભરમાં હજારોની સંખ્યામાં દુર્લભ કુદરતી સંપદા અને જીવ જંતુઓનું અસ્તિવ છે. તેમની સુરક્ષા માત્ર ભવિષ્ય માટે જ નહિ પરંતુ વર્તમાનમાં પણ એટલી જ જરુરી છે. આ બાબતને ધ્યાનમાં લઈ 3 નવેમ્બરને ઈન્ટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. વાંચો આ દિવસની અગત્યતા અને આવશ્યકતા વિશે વિગતવાર.

ઈન્ટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સની અગત્યતા અને આવશ્યકતા !!!
ઈન્ટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સની અગત્યતા અને આવશ્યકતા !!!

હૈદરાબાદઃ જેમ જેમ સમય વીતે છે તેમ તેમ વૈશ્વિક પર્યાવરણની સમસ્યાઓ ગંભીર થતી જાય છે. પાણી, જંગલ અને જમીન પર અસ્તિત્વ ધરાવતા વૃક્ષો, છોડ અને વિવિધ સજીવોને અસર થઈ રહી છે. ખતરામાં રહેલી જૈવિક વિવિધતાને બચાવવા માટે એક નક્કર નીતિ અને ઈચ્છાશક્તિની આવશ્યકતા છે. સામાન્ય ભાષામાં કહીએ તો દુર્લભ જૈવ વિવિધતાવાળા સ્થળ અને નેચર સાઈટ્સને બાયોસ્ફીયર રિઝર્વ કહેવામાં આવે છે. યુનેસ્કો અનુસાર 134 દેશોમાં બાયોસ્ફીયર રિઝર્વની સંખ્યા 748 છે. જેમાં 23 ટ્રાન્સબાઉન્ડ્રી સાઈટ્સનો પણ સમાવેશ થાય છે. આ બોયોસ્ફીયર રિઝર્વને બચાવવા, સંરક્ષણ કરવા માટે દર વર્ષે ઈન્ટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સને ઉજવવામાં આવે છે.

3 નવેમ્બરે ઉજવાય છે આ દિવસઃ 2021માં યોજાયેલ યુનેસ્કોની જનરલ કોન્ફરન્સના 41મા સત્ર દરમિયાન ઈન્ટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ માટે 3 નવેમ્બરને પસંદ કરવામાં આવી હતી. કુદરત સાથે અનુકૂલન સાધીને પૃથ્વીને બહેતર બનાવવા માટે આ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. પહેલો ઈટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ 3 નવેમ્બર 2022ના રોજ ઉજવવામાં આવ્યો હતો. આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે આ દિવસ બીજી વખત ઉજવાઈ રહ્યો છે.

MaB કાર્યક્રમની શરુઆતઃ 1971માં યુનેસ્કો દ્વારા મેન એન્ડ ધી બાયોસ્ફીયર(MaB) કાર્યક્રમની શરુઆત કરવામાં આવી હતી. બાયોસ્ફીયરના સંરક્ષણ માટે આ કાર્યક્રમનું યોગદાન મહત્વનું છે. સમગ્ર વિશ્વમાં આજે 748 બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ છે. જેમનું આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તર પર સંરક્ષણ થવું ખૂબ જરૂરી છે. રાષ્ટ્રીય સ્તરે તેમના સંરક્ષણ માટે નીતિઓ બનાવવામાં આવી છે. જેમાં વિશ્વના દુર્લભ સ્થળો સમાવિષ્ટ છે. ધી બાયોસ્ફીયર કાર્યક્રમ જૈવિક વિવિધતાની નીતિની સફળતા દર્શાવવાની તક પૂરી પાડે છે.

જૈવિક વિવિધતા શું છે ?: જૈવિક વિવિધતામાં પાણી, જંગલ અને જમીન પર વસતા જીવો અને તેમના નિવસનતંત્રનો સમાવેશ થાય છે. જેમાં પ્રાણીઓની જાતિઓમાં અને નિવસનતંત્રની વૈવિધ્યતાનો સમાવેશ થાય છે. બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સમાં અનેક જીવો અને વનસ્પતિઓ છે જેમનો IUCN Red Listમાં સમાવેશ થાય છે.

  • On 3 November, our amazing network celebrates the International Day for Biosphere Reserves.

    Are you planning to host a party? A festival? A conference? Share it and inspire our community! pic.twitter.com/DT6bTBmCc9

    — UNESCO Man and Biosphere (@UNESCO_MAB) October 25, 2023 " class="align-text-top noRightClick twitterSection" data=" ">

બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સના માપદંડઃ ભારતમાં બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સની પસંદગી રાજકીય સ્તરે કે પછી રાષ્ટ્રીય સ્તરે કરવામાં આવે છે તેના વિશે જાણીએ. યુનેસ્કોએ બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સની પસંદગી માટે માપદંડ નિર્ધારીત કર્યા છે. કેન્દ્ર સરકાર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ માટે પ્રસ્તાવ મોકલે છે જેને વર્લ્ડ નેટવર્ક ઓફ બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ ચકાસે છે. દરેક માપદંડનું પાલન થાય છે કે નહિ તેની તપાસ કરવામાં આવે છે. જો પ્રસ્તાવિત બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ દરેક માપદંડમાં યોગ્ય ઠરે તો તેને યુનેસ્કોની બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ લિસ્ટમાં સામેલ કરવામાં આવે છે.

બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સના 3 ઝોનઃ બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સમાં વિસ્તારને 3 ઝોનમાં વહેંચવામાં આવે છે. જેમાં કોર એરિયા, બફર ઝોન અને ટ્રાન્ઝિટ એરિયા. કોર એરિયા જીવો અને વનસ્પતિ માટે સંપૂર્ણ રીતે સુરક્ષિત રાખવામાં આવે છે. આ વિસ્તારમાં કોઈપણ અનધિકૃત વ્યક્તિને પ્રવેશવાની મનાઈ હોય છે. જ્યારે બફર ઝોન શૈક્ષણિક, વૈજ્ઞાનિક અને વિવિધ પ્રકારના નિરીક્ષણ માટે ઉપયોગી છે. ટ્રાંજિશન એરિયામાં કેટલીક મર્યાદિત ગતિવિધિઓ થાય છે જેમાં માનવ વિકાસની પ્રક્રિયાઓને પરવાનગી અપાય છે.

કેન્દ્ર સરકારના બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સની યાદી

1. નિલગીરી, તમિલનાડુ-કેરળ-1986

2. નંદા દેવી, ઉત્તરાખંડ-1988

3. નોકરેક, મેઘાયલ-1988

4. ગ્રેટ નિકોબાર અંદમાન-1989

5. મન્નારની ખાડી, તમિલનાડુ-1989

6. માનસ, આસમ-1989

7. સુંદરવન, પશ્ચિમ બંગાળ-1989

8. સિમિલિપાલ, ઓડિશા-1994

9. ડિબ્રુ-સૈખોવા, આસમ-1997

10. દેહાંગ-દેબાંગ, અરુણાચલ પ્રદેશ-1998

11. પંચમઢી, મધ્ય પ્રદેશ-1999

12. કંચનજંઘા, સિક્કિમ-2000

13. અગસત્યમાલા, કર્ણાટક-તમિલનાડુ-કેરળ-2001

14. અચાનકમાર-અમરકંટક, મધ્ય પ્રદેશ-છત્તીસગઢ-2005

15. કચ્છ, ગુજરાત-2008

16. શીત મરુસ્થળ, હિમાચલ પ્રદેશ-2009

17. શેષચલમ, આંધ્ર પ્રદેશ-2010

18. પન્ના, મધ્ય પ્રદેશ-2011

ભારતમાં યુનેસ્કો સંરક્ષિત બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ

1. નિલગીરી, તમિલનાડુ-કેરળ-2000

2. મન્નારની ખાડી, તમિલનાડુ-2001

3. સુંદરવન, પશ્ચિમ બંગાળ-2001

4. નંદા દેવી, ઉત્તરાખંડ-2004

5. પંચમઢી, મધ્ય પ્રદેશ-2009

6. નોકરેક, મેધાલય-2009

7. સિમિલિપાલ, ઓડિશા-2009

8. અચાનકમાર-અમરકંટક, મધ્ય પ્રદેશ-છત્તીસગઢ-2012

9. ગ્રેટ નિકોબાર અંદમાન ટાપૂ-2013

10. અગસ્ત્યમાલા, કર્ણાટક-તમિલનાડુ-કેરળ-2016

11. કંચનજંગા, સિક્કિમ-2018

12. પન્ના, મધ્ય પ્રદેશ-2020

  1. Sabarkantha News: સાબરકાંઠા જિલ્લામાં રીંછની વસ્તી 30 થઈ, વન્ય જીવ પ્રેમીઓમાં આનંદ છવાયો
  2. Eco Brick Park: દેશનો પ્રથમ ઇકો બ્રિક પાર્ક બન્યો અતીત, પર્યાવરણને બચાવવા બનાવેલો પાર્ક જ ખતમ

હૈદરાબાદઃ જેમ જેમ સમય વીતે છે તેમ તેમ વૈશ્વિક પર્યાવરણની સમસ્યાઓ ગંભીર થતી જાય છે. પાણી, જંગલ અને જમીન પર અસ્તિત્વ ધરાવતા વૃક્ષો, છોડ અને વિવિધ સજીવોને અસર થઈ રહી છે. ખતરામાં રહેલી જૈવિક વિવિધતાને બચાવવા માટે એક નક્કર નીતિ અને ઈચ્છાશક્તિની આવશ્યકતા છે. સામાન્ય ભાષામાં કહીએ તો દુર્લભ જૈવ વિવિધતાવાળા સ્થળ અને નેચર સાઈટ્સને બાયોસ્ફીયર રિઝર્વ કહેવામાં આવે છે. યુનેસ્કો અનુસાર 134 દેશોમાં બાયોસ્ફીયર રિઝર્વની સંખ્યા 748 છે. જેમાં 23 ટ્રાન્સબાઉન્ડ્રી સાઈટ્સનો પણ સમાવેશ થાય છે. આ બોયોસ્ફીયર રિઝર્વને બચાવવા, સંરક્ષણ કરવા માટે દર વર્ષે ઈન્ટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સને ઉજવવામાં આવે છે.

3 નવેમ્બરે ઉજવાય છે આ દિવસઃ 2021માં યોજાયેલ યુનેસ્કોની જનરલ કોન્ફરન્સના 41મા સત્ર દરમિયાન ઈન્ટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ માટે 3 નવેમ્બરને પસંદ કરવામાં આવી હતી. કુદરત સાથે અનુકૂલન સાધીને પૃથ્વીને બહેતર બનાવવા માટે આ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. પહેલો ઈટરનેશનલ ડે ફોર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ 3 નવેમ્બર 2022ના રોજ ઉજવવામાં આવ્યો હતો. આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે આ દિવસ બીજી વખત ઉજવાઈ રહ્યો છે.

MaB કાર્યક્રમની શરુઆતઃ 1971માં યુનેસ્કો દ્વારા મેન એન્ડ ધી બાયોસ્ફીયર(MaB) કાર્યક્રમની શરુઆત કરવામાં આવી હતી. બાયોસ્ફીયરના સંરક્ષણ માટે આ કાર્યક્રમનું યોગદાન મહત્વનું છે. સમગ્ર વિશ્વમાં આજે 748 બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ છે. જેમનું આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તર પર સંરક્ષણ થવું ખૂબ જરૂરી છે. રાષ્ટ્રીય સ્તરે તેમના સંરક્ષણ માટે નીતિઓ બનાવવામાં આવી છે. જેમાં વિશ્વના દુર્લભ સ્થળો સમાવિષ્ટ છે. ધી બાયોસ્ફીયર કાર્યક્રમ જૈવિક વિવિધતાની નીતિની સફળતા દર્શાવવાની તક પૂરી પાડે છે.

જૈવિક વિવિધતા શું છે ?: જૈવિક વિવિધતામાં પાણી, જંગલ અને જમીન પર વસતા જીવો અને તેમના નિવસનતંત્રનો સમાવેશ થાય છે. જેમાં પ્રાણીઓની જાતિઓમાં અને નિવસનતંત્રની વૈવિધ્યતાનો સમાવેશ થાય છે. બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સમાં અનેક જીવો અને વનસ્પતિઓ છે જેમનો IUCN Red Listમાં સમાવેશ થાય છે.

  • On 3 November, our amazing network celebrates the International Day for Biosphere Reserves.

    Are you planning to host a party? A festival? A conference? Share it and inspire our community! pic.twitter.com/DT6bTBmCc9

    — UNESCO Man and Biosphere (@UNESCO_MAB) October 25, 2023 " class="align-text-top noRightClick twitterSection" data=" ">

બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સના માપદંડઃ ભારતમાં બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સની પસંદગી રાજકીય સ્તરે કે પછી રાષ્ટ્રીય સ્તરે કરવામાં આવે છે તેના વિશે જાણીએ. યુનેસ્કોએ બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સની પસંદગી માટે માપદંડ નિર્ધારીત કર્યા છે. કેન્દ્ર સરકાર બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ માટે પ્રસ્તાવ મોકલે છે જેને વર્લ્ડ નેટવર્ક ઓફ બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ ચકાસે છે. દરેક માપદંડનું પાલન થાય છે કે નહિ તેની તપાસ કરવામાં આવે છે. જો પ્રસ્તાવિત બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ દરેક માપદંડમાં યોગ્ય ઠરે તો તેને યુનેસ્કોની બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ લિસ્ટમાં સામેલ કરવામાં આવે છે.

બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સના 3 ઝોનઃ બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સમાં વિસ્તારને 3 ઝોનમાં વહેંચવામાં આવે છે. જેમાં કોર એરિયા, બફર ઝોન અને ટ્રાન્ઝિટ એરિયા. કોર એરિયા જીવો અને વનસ્પતિ માટે સંપૂર્ણ રીતે સુરક્ષિત રાખવામાં આવે છે. આ વિસ્તારમાં કોઈપણ અનધિકૃત વ્યક્તિને પ્રવેશવાની મનાઈ હોય છે. જ્યારે બફર ઝોન શૈક્ષણિક, વૈજ્ઞાનિક અને વિવિધ પ્રકારના નિરીક્ષણ માટે ઉપયોગી છે. ટ્રાંજિશન એરિયામાં કેટલીક મર્યાદિત ગતિવિધિઓ થાય છે જેમાં માનવ વિકાસની પ્રક્રિયાઓને પરવાનગી અપાય છે.

કેન્દ્ર સરકારના બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સની યાદી

1. નિલગીરી, તમિલનાડુ-કેરળ-1986

2. નંદા દેવી, ઉત્તરાખંડ-1988

3. નોકરેક, મેઘાયલ-1988

4. ગ્રેટ નિકોબાર અંદમાન-1989

5. મન્નારની ખાડી, તમિલનાડુ-1989

6. માનસ, આસમ-1989

7. સુંદરવન, પશ્ચિમ બંગાળ-1989

8. સિમિલિપાલ, ઓડિશા-1994

9. ડિબ્રુ-સૈખોવા, આસમ-1997

10. દેહાંગ-દેબાંગ, અરુણાચલ પ્રદેશ-1998

11. પંચમઢી, મધ્ય પ્રદેશ-1999

12. કંચનજંઘા, સિક્કિમ-2000

13. અગસત્યમાલા, કર્ણાટક-તમિલનાડુ-કેરળ-2001

14. અચાનકમાર-અમરકંટક, મધ્ય પ્રદેશ-છત્તીસગઢ-2005

15. કચ્છ, ગુજરાત-2008

16. શીત મરુસ્થળ, હિમાચલ પ્રદેશ-2009

17. શેષચલમ, આંધ્ર પ્રદેશ-2010

18. પન્ના, મધ્ય પ્રદેશ-2011

ભારતમાં યુનેસ્કો સંરક્ષિત બાયોસ્ફીયર રીઝર્વ્ઝ્સ

1. નિલગીરી, તમિલનાડુ-કેરળ-2000

2. મન્નારની ખાડી, તમિલનાડુ-2001

3. સુંદરવન, પશ્ચિમ બંગાળ-2001

4. નંદા દેવી, ઉત્તરાખંડ-2004

5. પંચમઢી, મધ્ય પ્રદેશ-2009

6. નોકરેક, મેધાલય-2009

7. સિમિલિપાલ, ઓડિશા-2009

8. અચાનકમાર-અમરકંટક, મધ્ય પ્રદેશ-છત્તીસગઢ-2012

9. ગ્રેટ નિકોબાર અંદમાન ટાપૂ-2013

10. અગસ્ત્યમાલા, કર્ણાટક-તમિલનાડુ-કેરળ-2016

11. કંચનજંગા, સિક્કિમ-2018

12. પન્ના, મધ્ય પ્રદેશ-2020

  1. Sabarkantha News: સાબરકાંઠા જિલ્લામાં રીંછની વસ્તી 30 થઈ, વન્ય જીવ પ્રેમીઓમાં આનંદ છવાયો
  2. Eco Brick Park: દેશનો પ્રથમ ઇકો બ્રિક પાર્ક બન્યો અતીત, પર્યાવરણને બચાવવા બનાવેલો પાર્ક જ ખતમ

TAGGED:

mab programme3rd novemberconservation of ecosystemsReserves ReconcilingInternational Day for Biosphere

Quick Links / Policies

Get Us On

ETV Bharat IOS AppETV Bharat Google App

Please write to us, for media partnership and Ad-sales inquiries. Email: adops@etvbharat.com

ફીચર્ડ

સંસદમાં રાષ્ટ્રપતિ દ્રોપદી મુર્મુનું અભિભાષણ, ઈમરજન્સી અને પેપર લીકનો થયો ઉલ્લેખ - president droupadi murmu

ભાજપના દિગ્ગજ નેતા લાલકૃષ્ણ અડવાણીને હોસ્પિટલમાંથી રજા, તબીબો કહે છે કે સ્થિતિ સ્થિર - Veteran BJP leader LK Advani

જુનાગઢ શહેરમાં સતત બીજા દિવસે વરસાદી માહોલ, કોડીનારમાં ત્રણ કલાકમાં ત્રણ ઇંચ વરસાદ - Rainfall in Junagadh

મનમુકીને વરસો મેઘરાજા, સુરતના ઓલપાડ તાલુકામાં જોરદાર વરસાદી ઝાપટું - Rain falling in olpdad

ETV Bharat Logo

Copyright © 2024 Ushodaya Enterprises Pvt. Ltd., All Rights Reserved.