હૈદરાબાદ: ચૈત્ર એ (Chaitra month 2023) હિંદુ પંચાંગના શાલિવાહન સાક તેમજ ભારતીય સૌર રાષ્ટ્રીય પંચાંગ અનુસાર વર્ષનો પ્રથમ મહિનો છે. હિંદુ પંચાયત અનુસાર, આ મહિનો ચૈત્ર (Beginning and end of Chaitra month) ગુડી પડવાથી શરૂ થાય છે. તેથી પૂર્ણિમંત પંચાંગમાં આ 15 દિવસ પહેલા શરૂ થાય છે. ચૈત્ર મહિનો 2023 8 માર્ચથી શરૂ થાય છે અને 6 એપ્રિલ, 2023ના રોજ સમાપ્ત થાય છે.
ભારતીય સૌર ચૈત્ર મહિનો: ચૈત્ર મહિનો ગ્રેગોરિયન કેલેન્ડરના માર્ચ અને એપ્રિલ મહિનામાં આવે છે. જ્યારે સૂર્ય મેષ રાશિમાં પ્રવેશ કરે છે, ત્યારે ચૈત્રનો ભારતીય સૌર માસ શરૂ થાય છે. હિંદુ કેલેન્ડર મુજબ જ્યારે સૂર્ય મીન રાશિમાં હોય ત્યારે ચૈત્ર મહિનો શરૂ થાય છે અને સૂર્ય મેષ રાશિમાં પ્રવેશ્યાના થોડા દિવસો બાદ સમાપ્ત થાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ચૈત્ર મહિનામાં વસંતઋતુની શરૂઆત થાય છે. પણ છેવટે ચૈત્ર મહિનો એટલે વસંત. પૂર્ણિમંત પંચાંગ અનુસાર, કૃષ્ણ પક્ષ ફાલ્ગુન મહિના પછી ચૈત્રમાં આવે છે, તેમ છતાં તે મહિનામાં નવું વર્ષ શરૂ થતું નથી. તેમનો નવો શક સંવત્સર ચૈત્ર શુદ્ધ પ્રતિપદાથી શરૂ થાય છે, ગુડી પડવાના દિવસે જ.
પૂર્ણિમંત અને અમાવસ્યન્તઃ જો ચૈત્ર માસ અધિકામાસ હોય તો વર્ષનો પ્રારંભ પડાવના એક મહિના પહેલા થાય છે. તે દિવસે શકની સીરીયલ નંબર એક વધી જાય છે. પૂર્ણિમા અને અમાવસ્યા બંને તબક્કાઓમાં, મોટા માસના બંને પક્ષો સમાન સમયગાળામાં આવે છે. જો કે ચૈત્ર માસમાં વધુ માસ હોય તેવા પ્રસંગો બહુ ઓછા હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, 1901 એડી થી 2050 સુધી, 1945, 1964 અને 2029 માં ફક્ત ત્રણ વર્ષ હતા.
સતયુગની શરૂઆતઃ કહેવાય છે કે સૃષ્ટિની રચના કરનાર ભગવાન બ્રહ્માએ ચૈત્ર માસની શુક્લ પ્રતિપદાથી સૃષ્ટિની રચનાની શરૂઆત કરી હતી. સાથે જ સતયુગની શરૂઆત પણ ચૈત્ર માસથી માનવામાં આવે છે. ચૈત્ર મહિનાની પ્રતિપદામાં, ભગવાન વિષ્ણુના દશાવતારોનો પ્રથમ અવતાર મત્સ્યાવતાર પ્રગટ થયો અને મનુને મહાપુરાણમાં સલામતી માટે લાવ્યો. જેમની પાસેથી, સંહાર પછી, નવીનતા શરૂ થઈ.
ચૈત્ર મહિનામાં તહેવારો અને વ્રતનું મહત્વ: 08 માર્ચ બુધવાર - ગણગૌર વ્રતની શરૂઆત, આંતરરાષ્ટ્રીય મહિલા દિવસ, હોળી. 10 માર્ચ શુક્રવાર - શિવાજી જયંતિ. 11 માર્ચ શનિવાર - સંકષ્ટી ગણેશ ચતુર્થી. 12 માર્ચ રવિવાર- રંગપંચમી. 14 માર્ચ મંગળવાર - શીતળા સપ્તમી. 15 માર્ચ બુધવાર- બુધાષ્ટમી વ્રત, મીન સંક્રાંતિ, આંતરરાષ્ટ્રીય ગ્રાહક દિવસ, કાલાષ્ટમી, શીતળા અષ્ટમી. 18 માર્ચ શનિવાર- પાપમોચની એકાદશી. 19 માર્ચ રવિવાર- રંગ તેરસ, મધુ કૃષ્ણ ત્રયોદશી, પ્રદોષ વ્રત. 20 માર્ચ સોમવાર - માસ શિવરાત્રી, 21 માર્ચ મંગળવાર - ભૌમવતી અમાવસ્યા , અમાવાસ્યા, 22 માર્ચ બુધવાર - ચંદ્રદર્શન , ગુડી પડવા , હિન્દુ નવું વર્ષ , વસંત , ચૈત્ર નવરાત્રી , ચેટીચંદ. 23મી માર્ચ ગુરુવાર - ઝુલેલાલ જયંતિ, રમઝાનના ઉપવાસની શરૂઆત, 24મી માર્ચ શુક્રવાર - મત્સ્ય જયંતિ, ગૌરી પૂજા (ગંગૌર પૂજા), 25મી માર્ચ શનિવાર વરદ ચતુર્થી, 27મી માર્ચ સોમવાર - ષષ્ઠી, રોહિણી વ્રત, યમુના છઠ, સોમવારનું વ્રત. 29 માર્ચ બુધવાર - બુધાષ્ટમી વ્રત, અશોક અષ્ટમી, દુર્ગાષ્ટમી વ્રત. 30 માર્ચ ગુરુવાર - શ્રી મહાતારા જયંતિ, સ્વામિનારાયણ જયંતિ, રામ નવમી. 01 શનિ એપ્રિલ ફૂલનો દિવસ, નાણાકીય વર્ષની શરૂઆત, કામદા એકાદશી, વૈષ્ણવ કામદા એકાદશી. 02 માર્ચ શનિવાર - પામ રવિવાર (પામ રવિવાર). માર્ચ 03 સોમવાર - પ્રદોષ વ્રત, સોમ પ્રદોષ વ્રત. 04 માર્ચ મંગળવાર - મહાવીર જયંતિ, 05 માર્ચ બુધવાર, બાબુ જગજીવન રામ જયંતિ, સત્ય વ્રત, સત્ય વ્રત, પૂર્ણિમા વ્રત. 06 માર્ચ ગુરુવાર - હનુમાન જયંતિ, પુની ગુરુવાર, પૂર્ણ ચંદ્ર.
