એ અપરાધીઓ જેમણે પર્યાવરણનો નાશ કર્યો છે અને તેમની જવાબદારી અવગણીને, વધુ કાર્બન ઉત્સર્જન કરીને અને વાતાવરણમાં ગંભીર ફેરફારો કરીને પ્રગતિના નામે પૃથ્વીને સળગતો ગોળો બનાવી દીધી છે તેમને ભાવિ પેઢીઓ હવે સીધા પ્રશ્નો પૂછી રહી છે.
સીઓપી 35 વૈશ્વિક પરિષદ સ્વીડનના મેડ્રિડમાં યોજાઈ હતી. જ્યાં ભાવિ પેઢીઓ પર્યાવરણવાદી ગ્રેટા થનબર્ગ સાથે મજબૂત રીતે તેનો અવાજ ઉઠાવી રહી હતી. ગ્રેટા થનબર્ગે જાણવા માગ્યું કે જ્યારે પર્યાવરણ પ્રણાલિઓ ભાંગી પડી છે, ત્યારે શા માટે એવી ખોટી વાતો કહીને સમય પસાર કરી રહ્યા છો કે હજુ સંપૂર્ણ વિનાશનો શરૂઆતનો જ તબક્કો છે.
કાર્બન ઉત્સર્જન પર સ્વ નિયંત્રણ માટે તમામ રાષ્ટ્રોને વધુ લક્ષ્યાંકો આપવા અને માર્ગદર્શિકાનો મુસદ્દો ઘડવા માટે 2015ની પેરિસ સમજૂતીનો અમલ કરવાના હેતુથી 14 દિવસની વૈશ્વિક પરિષદ અપેક્ષા કરતાં ઓછી પ્રભાવશાળી સાબિત થઈ કારણ કે, તે દિશામાં નિર્ણય લેવામાં કોઈ સફળતા નહોતી મળી. વિશ્વ ભરમાં એક વર્ષમાં માથા દીઠ સરેરાશ કાર્બન ઉત્સર્જન 1.3 ટન નોંધાયું હતું. જેમાં અમેરિકામાં 4.5 ટન, ચીનમાં 1.9 ટન, યુરોપીય સંઘમાં 1.8 ટન અને ભારત માત્ર અડધો ટન હતું.
સંયુક્ત રાષ્ટ્રોએ જાહેર કર્યું કે, ગત વર્ષે વિશ્વ ભરમાં 59 ટકા કાર્બન ઉત્સર્જન કરનારા દેશોમાં ચીન 28 ટકા, અમેરિકા 15 ટકા, યુરોપીય સંઘ 9 ટકા અને ભારત 7 ટકા સાથે સમાવિષ્ટ છે.
એક મહિના પહેલાં અમેરિકા સત્તાવાર રીતે પેરિસ સમજૂતીમાંથી ગેરહાજર રહેવાના પગલે કાર્બન ઉત્સર્જન પર સ્વ નિયંત્રણનાં લક્ષ્યો નિર્ધારિત કરવામાં ભારત અને ચીન પર સ્વાભાવિક જ દબાણ વધ્યું છે.
વૈશ્વિક પરિષદે તેનું કામકાજ સંકેલી લીધું અને મોટાં રાષ્ટ્રોએ ગરીબ રાષ્ટ્રોના અવાજની અવગણના કરતાં, ભારતે પેરિસ સમજૂતીના સંદર્ભમાં બીજાં કરતાં વધુ સારાં પરિણામો દર્શાવીને હટવાનો ઈનકાર કર્યો હતો.
જેવી રીતે માણસ તેના ખોળામાં બાળકને રાખે તેમ પર્યાવરણે સંપૂર્ણ સજીવોને ઉછેર્યા છે, તે વાતાવરણમાં તીવ્ર ફેરફારોના લીધે માણસ સાથે રીતસર યુદ્ધ છેડી રહ્યું છે.
કરૂણતા એ છે કે, માનવજાત પર પ્રગતિના નામે શાપ થોપાઈ રહ્યો છે. કારણ કે, ઔદ્યોગિક રાષ્ટ્રો કાર્બન ઉત્સર્જન દ્વારા વૈશ્વિક ઉષ્ણતામાનમાં વધારો કરીને પ્રકૃત્તિનું સંતુલન ખોરવવાના પાપી કૃત્યમાં લાગેલાં છે.
28 રાષ્ટ્રોના બનેલા યુરોપીય સંઘે સંયુક્ત રાષ્ટ્રોના મહા સચિવ દ્વારા કરાયેલા અનુરોધ મુજબ કાર્બન ઉત્સર્જન ન્યૂટ્રાલિટી (નેટ ઝીરો) મેળવવા તેની તૈયારી જાહેર કરી છે.
તે રીતે ભારત અને ચીન પર દબાણ વધારવાના પ્રયાસો ચાલુ છે. તેમ છતાં, બ્રાઝિલ, દક્ષિણ આફ્રિકા, ભારત અને ચીને સંયુક્ત રીતે નિવેદન કર્યું છે કે, વિકસિત રાષ્ટ્રોએ પેરિસ સમજૂતીમાં સારાં પરિણામો પ્રાપ્ત કરવા ક્યૉટો પ્રૉટૉકૉલ 2005 માટે પ્રતિબદ્ધ થવું જોઈએ.
ભારતે સ્પષ્ટતા કરી છે કે, જ્યાં સુધી પરિષદ 2023માં યોજાવાની છે ત્યાં સુધી તે પેરિસ સમજૂતી હેઠળ કાર્બન ઉત્સર્જન પર સ્વ નિયંત્રણ લક્ષ્યાંક પર કોઈ નિર્ણય નહીં લે.
પેરિસ સમજૂતીમાં છઠ્ઠો અનુચ્છેદ કાર્બન બજાર ઊભું કરવા માટેની દરખાસ્ત કરે છે.
અનેક ફાયદાઓ સાથે, આ બજાર, નિર્ધારિત લક્ષ્યાંકો કરતાં વધુ કાર્બન ઉત્સર્જન ઘટાડી શકે તેવાં રાષ્ટ્રો દ્વારા તેમનો હિસ્સો વેચવા માટેનો માર્ગ મોકળો કરે છે.
જો કે, મુદ્દો આગામી વર્ષ પર મોકૂફ રખાયો હતો અને પર્યાવરણની સમસ્યાનો સામનો કરી રહેલા અમીર રાષ્ટ્રો દ્વારા ગરીબ દેશોને આર્થિક સહાય આપવાની દરખાસ્તને પણ આ જ સમસ્યા નડી હતી.
જો માત્ર 13 ટકા વિશ્વ ઉત્સર્જન કરતા 77 રાષ્ટ્રો કાર્બન ઉત્સર્જન ન્યૂટ્રાલિટી (નેટ ઝીરો) જાળવવા પ્રતિજ્ઞા કરે તો પણ શું ફાયદો છે.
જ્યારે વારંવાર ઉદ્ભવતી સમસ્યાઓ દ્વારા પર્યાવરણ પ્રદૂષિત થઈ રહ્યું હોય અને વાતાવરણનો નાશ થઈ રહ્યો હોય જેના લીધે ભય ફેલાય, તેવા સમયે આ પગલાંઓથી માનવ જાતને માત્ર આંખમાં ધૂળ નાખવાનું જ કામ થઈ રહ્યું છે.
પેરિસ સમજૂતીમાં રાષ્ટ્રોને 2 ડિગ્રી સેલ્સિયસ તાપમાન કે જે ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ પહેલાં પ્રવર્તતું હતું તે જાળવવા માટે પગલાંઓની સલાહ આપી છે.
સભ્ય રાષ્ટ્રો જરૂરી પગલાં લેવાં સંમત થયાં તેમ છતાં વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસોનો મત છે કે તાપમાન 3 ડિગ્રી સેલ્સિયસ પર અટકી જશે.
વિશ્વનાં અર્થતંત્રો કુદરતી આફતો જેમ કે, સમુદ્ર સપાટીમાં વધારો, મોટાં વાવાઝોડાં, દુષ્કાળ, પૂર, આગ અને અન્ય-દ્વારા ઝાટકા અનુભવી રહ્યા છે.
વાતાવરણમાં તીર્વ ફેરફારોની પ્રતિકૂળ અસરોની શક્યતા નકારી કાઢવા કોઈ સંભાવના દેખાતી નથી.
પેરિસ સમજૂતી પછી, વિશ્વ ભરમાં કાર્બન ઉત્સર્જનમાં 4 ટકા વૃદ્ધિ થઈ. આ સંકટને અટકાવવા વૈજ્ઞાનિકો સતત કહી રહ્યા છે કે, દસ વર્ષ માટે દર વર્ષે કાર્બન ઉત્સર્જન 7 ટકા સુધી નિયંત્રિત રાખવું જોઈએ.
પેરિસ સમજૂતી જરૂરી પગલાંઓ લઈ ન શકી કારણ કે, અમેરિકા અને તેના પ્રમુખ ઓબામા ક્યૉટો પ્રૉટૉકૉલમાંથી બહાર નીકળી ગયા.
'અમેરિકાને પ્રાધાન્ય'ના સૂત્ર સાથે ચૂંટણી પછી સત્તામાં આવેલા ટ્રમ્પે પેરિસ સમજૂતીનો ઈનકાર કરી દીધો જેનાથી સમગ્ર વિશ્વ ભારે સંકટમાં ધકેલાઈ ગયું.
જર્મન વૉચ નામના સ્વૈચ્છિક સંગઠને તેવા ઍટ્મૉસ્ફીયર ડૅન્જર ઇન્ડેક્સ નામના અહેવાલમાં જાહેર ક્રયું છે કે વર્ષ 2017માં 14મા સ્થાનેથી ભારત 5મા સ્થાને પહોંચી ગયું હતું.
વિશ્વ ભરમાં તમામ રાષ્ટ્રોએ આંતરરાષ્ટ્રીય સમજૂતીઓને પ્રતિબદ્ધતા છતાં મોટી કિંમત ચૂકવવી જ પડશે. કારણ કે, કોઈ પણ રાષ્ટ્ર અમેરિકા સાથે જોડાશે તો તેનાથી વૈશ્વિક ઉષ્ણતામાનમાં વધારો જ થશે.
માત્ર એક જ પૃથ્વી છે તેવી સજાગતા સાથે, જો તમામ રાષ્ટ્રો સંયુક્ત કાર્ય યોજના માટે તૈયાર થવામાં નિષ્ફળ જશે તો માનવજાત માટે તે આપઘાત સમાન હશે.
