હૈદરાબાદ: પેપર શેતૂર પૂર્વ એશિયા, એટલે કે ચીન, જાપાન અને મંગોલિયામાંથી ઉદ્દભવ્યું છે. તે તપા કાપડ અને કાગળનું ઉત્પાદન કરવા માટે જાણીતું છે. 1880 ના દાયકામાં શહેરી વનીકરણ માટે પેપર શેતૂર ભારતમાં આવ્યું હતું અને છેલ્લા 25 વર્ષથી આ છોડ બગીચા શહેર 'બેંગલુરુ'માં ફેલાઈ કરી રહ્યું છે. આ છોડ શરૂઆતી દિવસોમાં શહેરના મુખ્ય વિસ્તારોમાં વિકસ્યું હતું અને હવે તે શહેરની બહાર અને ખુલ્લી જગ્યાઓ સુધી ફેલાઈ રહ્યું છે. બેંગલુરુમાં 30% હરિયાળી કાગળના શેતૂરના બગીચાઓથી બનેલી છે.
બેંગલુરુના ખુલ્લા વિસ્તારોમાં વ્યાપકપણે ફેલાયેલી પેપર શેતૂર વનસ્પતિશાસ્ત્રમાં બ્રુસોનેટિયા પપાઇરોફેરા તરીકે ઓળખાય છે તે એક ગંભીર રીતે ફેલાતું અને અત્યંત એલર્જેનિક છોડ છે. આ વૃક્ષને તાઈવાન, પાકિસ્તાન અને અમેરિકામાં અત્યંત એલર્જીક માનવામાં આવે છે. તેની પ્રતિકૂળ અસરો વિશે લોકો ઘણું ઓછું જાણે છે પરિણામે આ છોડની હરિયાળીએ લોકોને આકર્ષક લગતી હોવાથી તે સુશોભન વૃક્ષ તરીકે પ્રખ્યાત બન્યું છે. લોકો આ મૂળ ચૂસતા છોડના પરિણામો વિશે વધુ જાણકાર નથી જે સ્થાનિક વનસ્પતિનો થોડા જ સમયમાં નાશ કરી શકે છે. આનું ઝાડ કાપવું એ પણ હાનિકારક છે કારણ કે તે ઘણું દૂધિયું લેટેક્ષ ઉત્પન્ન કરે છે તેનો ચીકણો રસ આંખો અને ત્વચા માટે પણ સારો નથી.
ઘણા નિષ્ણાતો તાબેબુઆ અને જેકરાન્ડા જેવી વિદેશી પ્રજાતિઓ માટે બેંગલુરુની પસંદગી અંગે અસંતોષ વ્યક્ત કરે છે. જે વૃક્ષો લોકપ્રિય રીતે બેંગલુરુના ફૂલો તરીકે ઓળખાય છે આ ફૂલોની પ્રજાતિઓ મુખ્યત્વે અન્ય દેશો અથવા ખંડો દ્વારા આપણા દેશમાં રજૂ કરવામાં આવી છે. પર્યાવરણવિદ અને નિવૃત્ત વન અધિકારી એ.એન. યેલ્લાપ્પા રેડ્ડી સાથેની વાતચીતમાં તેમને જણાવ્યું હતું કે, સ્થાનિક છોડની પ્રજાતિઓ, મુખ્યત્વે ઔષધીય ગુણધર્મો ધરાવતી પ્રજાતિઓ શહેરની ધરતીમાંથી અદૃશ્ય થઈ ગઈ છે. તેનાથી વિપરીત, વિદેશી પ્રજાતિઓનું શહેરમાં વિસ્તરણ વધી રહ્યું છે.
શહેરીકરણને કારણે વિસ્તરીત થતાં આ પ્લાન્ટની આયાતની સ્થિતિ પર કોઈ દેખરેખ નથી. NM ગણેશ બાબુ, જેમણે FRI દેહરાદૂનમાંથી ફોરેસ્ટ બોટનીમાં Ph.D કર્યું છે અને બેંગલુરુ સ્થિત ખાનગી યુનિવર્સિટી, ટ્રાન્સડિસિપ્લિનરી યુનિવર્સિટી, એસોસિયેટ પ્રોફેસર, અનુભા જૈન સાથેની મુલાકાતમાં જણાવ્યું હતું કે, કાગળના શેતૂરના વૃક્ષો નર અને માદા બંને પ્રકારના હોય છે. નર વૃક્ષો મોટા પ્રમાણમાં પરાગ ઉત્પન્ન કરે છે અને માદા વૃક્ષો ફળ આપે છે. બંને વૃક્ષો ખૂબ શક્તિશાળી છે. આ વૃક્ષ દર છ મહિને ફળ આપે છે અને તેના મોટા પુષ્પોમાંથી મુક્ત થતા પરાગને અત્યંત એલર્જેનિક ગણવામાં આવે છે અને તે અસ્થમાના લક્ષણોમાં વધારો કરે છે.
ગણેશે શોક વ્યક્ત કરતાં જણાવ્યું કે, બ્રુહત બેંગલુરુ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન (BBMP) એ શહેરમાં ખોટી બિન-દેશી પ્રજાતિઓ, પેપર મલબેરી અને કોનોકાર્પસ લેન્સીફોલિયસ જેવા વિદેશી ફૂલોનું વાવેતર કર્યું છે. માનવ અને પ્રાણીઓના સ્વાસ્થ્યની કિંમત પર આ પ્રકારના વૃક્ષોનું વાવેતર કરવું જોઈએ નહીં. તેનાથી શરદી, ઉધરસ, અસ્થમા અને એલર્જી થાય છે. આ ઇકોસિસ્ટમને પણ બગાડે છે. શહેર વહીવટી તંત્ર વિચારતું નથી કે, ક્યાં શું વાવેતર કરવું જોઈએ. ગુજરાત સરકારે જાન્યુઆરી 2024 માં કોનોકાર્પસ વૃક્ષો વાવવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો, જેમાં તેમને પર્યાવરણ અને માનવ સ્વાસ્થ્ય પર પ્રતિકૂળ અસરોના કારણ દર્શાવ્યા હતા.
શ્રીધર પુનાથી, IFS નિવૃત્ત અને ભૂતપૂર્વ મુખ્ય વન સંરક્ષક (વન દળના વડા), એ જણાવ્યું હતું કે, બેંગલુરુ સમુદ્ર સપાટીથી 3,000 ચોરસ ફૂટ ઉપર છે, આ શહેર યોગ્ય તાપમાન, વરસાદ અને પાણીની ઉપલબ્ધતા સાથે વાવેતર માટે અનુકૂળ છે, જે પશ્ચિમ ઘાટના છોડ અને વૃક્ષો સહિત અહીં ઘણી પ્રજાતિઓ ઉગાવ માટે અનુકૂળ અને લોકપ્રિય બનાવે છે. ગણેશે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, "છેલ્લા 30 વર્ષથી, અમારી સંસ્થા સ્થાનિક ઔષધીય મૂળ છોડને પુનરુત્થાન કરી રહી છે. આયુર્વેદિક દવાઓ દેશી ઔષધીય વનસ્પતિ પર આધારિત છે." તેમણે નિરાશા સાથે કહ્યું કે, “દેશી વનસ્પતિ 20 કરતાં વધુ વર્ષોથી અદૃશ્ય થઈ રહી છે અને આવનારા સમયમાં, શોષણ અને ગેરકાયદેસર/અનૌપચારિક વેપારને કારણે સંસાધનો ક્ષીણ થઈ રહ્યા છે, પરિણામે ભવિષ્યમાં આયુર્વેદની પ્રેક્ટિસ કરવા માટે મૂળ વનસ્પતિ નહીં મળે તેવી સ્થિતિ ઊભી થઈ રહી છે. "
પ્રોફેસર કે. રવિકુમાર કે જેઓ વ્યવસાયિક ક્ષેત્રના વનસ્પતિશાસ્ત્રી છે, તેમણે આ સુશોભન વૃક્ષ વિશે વાત કરતાં જણાવ્યું કે, લગભગ 75 વર્ષ પહેલાં આ વૃક્ષને બગીચાઓ અને રસ્તાઓમાં સુશોભન હેતુઓ માટે ઉગાડવામાં આવતું હતું, કારણ કે તેના આકર્ષક નારંગી-પીળા ફળો અને પહોળા પાંદડાઓ હતા . હવે તે બેંગલુરુ શહેરમાં લગભગ દરેક જગ્યાએ વિશાળ સંખ્યામાં અને અનિચ્છનીય રીતે ફેલાઈ ગયો છે. તમામ સૂક્ષ્મ પોષકતત્વો ટોચની જમીનમાં હાજર છે અને આવા વિદેશી વૃક્ષો ઉગાડવાથી ચોક્કસપણે જમીનના પોષણનો નાશ થશે. રવિકુમારે વધુમાં જણાવ્યું કે, “આપણી પાસે કુદરતી ઇકોસિસ્ટમ છે અને આપણે આપણાં જંગલોમાં જેટલાં સ્થાનિક વૃક્ષો અને મૂળ છોડો ઉપલબ્ધ છે તેટલા ઉગાડવા જોઈએ.”
તેમણે વધુમાં જણાવ્યું કે, આ છોડ શહેરમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં પરાગ ઉત્પન્ન કરે છે, જેના કારણે શહેરના રહેવાસીઓને પરાગથી એલર્જી થાય છે. તેમણે ટિપ્પણી કરી કે આ વૃક્ષ ખૂબ ઝડપથી ફેલાશે અને કહ્યું કે તે હલકી ગુણવત્તાવાળા કાગળ અને ઉત્પાદન અને પલ્પ ઉદ્યોગોને ચકાસવા માટે રજૂ કરવામાં આવ્યું હોવું જોઈએ. તેના ફળો આકર્ષક હોવા છતાં, પક્ષીઓ તેને ભાગ્યે જ ખાય છે. વર્તમાન પરિસ્થિતિથી નિરાશ થઈને, તેમણે શોક વ્યક્ત કર્યો કે, "આ વ્યંગાત્મક છે કે આજે કુદરતી સંતુલન ખોરવાઈ ગયું છે અને બદલાઈ ગયું છે અને દેશી છોડનું સ્થાન અત્યંત વિદેશી સુશોભન છોડે લઈ લીધું છે."
આયુર્વેદિક પ્રેક્ટિશનર ચૈત્રિકા હેગડેએ જણાવ્યું હતું કે, "પેપર શેતૂરના વૃક્ષો આખા બેંગલુરુ શહેરમાં મોટી સંખ્યામાં જોવા મળે છે. આ વૃક્ષની પ્રજાતિઓ એક જગ્યાએ એકસાથે મોટી સંખ્યામાં ઉગે છે અને આ વૃક્ષો અન્ય છોડને વધવા દેતા નથી. અને તેથી પેપર શેતૂરના ઝાડની નજીક અન્ય કોઈ ઝાડ કે છોડ જોવા મળતા નથી. પેપર શેતૂર 100 થી વધુ સંખ્યામાં વધી રહ્યું છે, ખાસ કરીને બેંગલુરુના સાંકી ટેન્ક અને પેલેસ ગ્રાઉન્ડ વિસ્તારોમાં આ વધુ જોવા મળે છે." તેમણે વધુમાં કહ્યું કે, તેનો પરાગ એલર્જીનું કારણ બને છે, ખાસ કરીને અસ્થમાને ઉત્તેજિત કરે છે અને શિળસના ફોલ્લીઓનું કારણ બને છે. લોકો તેની આડઅસરોથી અજાણ છે. ખૂબ જ નિરાશાજનક છે કે પર્યાવરણવાદીઓ પણ કાગળના શેતૂરની વધતી વસ્તીને રોકવા માટે આગળ નથી આવી રહ્યા.”
BBMP ફોરેસ્ટ સેલના વરિષ્ઠ અધિકારીઓએ કહ્યું કે, "અમે ઘણી જગ્યાએ રોપા જોયા છે અને અમે આ વિશે જરૂરી સુધારાત્મક પગલાં લઈશું."
યેલ્લાપ્પા રેડ્ડીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, નિષ્ણાતોની સમિતિએ પરિસ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરવું જોઈએ અને ચોક્કસ પરિસ્થિતિમાં ઉગાડવામાં આવતા છોડ અંગેના નિર્દેશો જારી કરવા જોઈએ.
છેલ્લે, પેપર શેતૂર એક ઝડપથી વધતું છોડ છે અને ટૂંક સમયમાં, શહેરને આ જોખમનો સામનો કરવો પડશે. તેથી, તાત્કાલિક સુધારાત્મક પગલાં સાથે છોડને સ્થાનિક છોડ સાથે બદલવાની જરૂર છે. બિન-સ્થાનિક છોડની પ્રજાતિઓનો પરિચય સ્થાનિક ઇકોસિસ્ટમ્સ અને આર્થિક વિકાસ માટે નોંધપાત્ર જોખમ ઊભું કરે છે. પરિણામે, ઝડપથી વધતાં આ વિદેશી છોડની સમસ્યાને ઓળખવા અને તેનો સામનો કરવા માટે સક્રિય વ્યૂહરચનાઓ અમલમાં મૂકવી આવશ્યક છે, કારણ કે આ પેપર શેતૂર સંપૂર્ણ રીતે અહીં સધ્ધર થઈ જાય તેના કરતાં વહેલી તકે આને વધતું અટકાવાવું એ વધારે ઉચિત અને હિતાવહ છે.
આ પણ વાંચો:
