દેહરાદૂન (ઉત્તરાખંડ): આજના ડિજિટલાઈઝેશનના યુગમાં મોબાઈલ ફોન લોકોના જીવનનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ બની ગયો છે. અત્યારે કોઈ વ્યક્તિ એવી નથી કે જેની પાસે સ્માર્ટ ફોન ન હોય. 4G કનેક્ટિવિટી સેવા દેશભરમાં ઘણી જગ્યાએ ઉપલબ્ધ છે. આ સાથે જ ગત વર્ષમાં દેશના ઘણા શહેરોમાં 5G કનેક્ટિવિટી સેવા પણ ઉપલબ્ધ થવા લાગી છે. જેના કારણે માત્ર ઈન્ટરનેટ કનેક્ટિવિટી સુધરી નથી, પરંતુ મોબાઈલ ફોન પર વાતચીત દરમિયાન આવતી સમસ્યાઓ પણ ઘણી હદે ઓછી થઈ ગઈ છે, પરંતુ ઉત્તરાખંડમાં એવા ઘણા ગામો છે જ્યાં GSM એટલે કે 2G કનેક્ટિવિટી સુવિધા પણ ઉપલબ્ધ નથી. જેના કારણે ઉત્તરાખંડના 845 ગામો મોબાઈલ કનેક્ટિવિટીથી વંચિત છે.
દર વર્ષે 17 મેના રોજ વિશ્વભરમાં વિશ્વ દૂરસંચાર દિવસ (વર્લ્ડ ટેલિકમ્યુનિકેશન ડે 2024) ઉજવવામાં આવે છે. જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ડિજિટલ વિભાજનને દૂર કરવાનો અને ટેક્નોલોજીના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. ઉત્તરાખંડમાં ઘણા એવા અંતરિયાળ વિસ્તારો છે જ્યાં આજે પણ મોબાઈલ કનેક્ટિવિટીની સુવિધા નથી. દેશની આઝાદીને ઘણો સમય વીતી ગયો છે, પરંતુ સેંકડો ગ્રામજનો હજુ પણ ડાર્ક ઝોનમાં છે.
એટલું જ નહીં, ચૂંટણી દરમિયાન આ વિસ્તારોમાં સેટેલાઇટ ફોન અથવા રેડિયોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, પરંતુ તે પછી ગામ આખી દુનિયાથી કપાઈ જાય છે. એકંદરે, જ્યારે સમગ્ર દેશ 5Gનો ઉપયોગ કરવા તરફ ઝડપથી આગળ વધી રહ્યો છે, ત્યારે કેટલાક ગામો એવા છે જ્યાં 2Gની પણ જોગવાઈ નથી. એટલું જ નહીં, ઘણા ગામડાઓમાં માઇલો દૂર ગયા પછી પણ ફોન પર નેટવર્ક નથી, જેના કારણે ફોનનો ઉપયોગ ફક્ત ગીતો સાંભળવા, ફોટા લેવા વગેરે માટે થાય છે.
મોબાઈલના ઉપયોગ માટે નેટવર્ક કનેક્ટિવિટી જરૂરી: વર્તમાન સમયમાં મોબાઈલ ફોન એક મહત્વપૂર્ણ ઉપકરણ બની ગયું છે. આજે લગભગ તમામ કામ સ્માર્ટ ફોન દ્વારા સરળતાથી કરી શકાય છે. જ્યારે પહેલા ડેસ્કટોપ કે લેપટોપની જરૂર હતી. આજના સ્માર્ટ મોબાઈલ ફોને પણ ડિજિટલ કેમેરાનું સ્થાન લઈ લીધું છે. જોકે, ફોનનો ઉપયોગ કરવામાં મોબાઈલ કનેક્ટિવિટી મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.
જો મોબાઈલ નેટવર્ક ન હોય તો સૌથી મોંઘો ફોન પણ નકામો બની જાય છે. ફોન દ્વારા કોઈની સાથે વાત કરવા કે ઈન્ટરનેટ વાપરવા માટે મોબાઈલ ફોનમાં નેટવર્ક હોવું ખૂબ જ જરૂરી છે, પરંતુ જ્યારે નેટવર્ક ન હોય ત્યારે ફોન માત્ર શોપીસ બની જાય છે. ઉત્તરાખંડના ઘણા ગામોમાં પણ આવી જ સ્થિતિ છે.
ઉત્તરાખંડના 845 ગામોમાં કોઈ મોબાઈલ કનેક્ટિવિટી નથી: ઉત્તરાખંડની વાત કરીએ તો, પ્રતિકૂળ ભૌગોલિક પરિસ્થિતિઓ, ખાસ કરીને પર્વતીય વિસ્તારોમાં વિકાસ હંમેશા મોટો પડકાર રહ્યો છે. આ જ કારણ છે કે 9 નવેમ્બર, 2000ના રોજ રાજ્યની રચના થઈ ત્યારથી તેને જે સ્થાન પ્રાપ્ત થયું હતું તે રાજ્ય હજુ સુધી હાંસલ કરી શક્યું નથી.
કોઈપણ વિસ્તારનો વિકાસ તે વિસ્તારની પ્રાથમિક સુવિધાઓ સાથે જોડાયેલો જોવા મળે છે, પરંતુ રાજ્યના તમામ ડુંગરાળ વિસ્તારો આવા છે. જ્યાં પ્રાથમિક સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ નથી, જેના કારણે સ્થળાંતરની પ્રક્રિયા ચાલુ રહે છે. આ આધુનિક યુગમાં, ઉત્તરાખંડમાં 845 ગામો એવા છે જ્યાં લોકો કોઈની સાથે વાત પણ કરી શકતા નથી, મોબાઇલ ફોન દ્વારા ઇન્ટરનેટનો ઉપયોગ કરી શકતા નથી.
ઉત્તરાખંડમાં 5G કનેક્ટિવિટી માટે 5,464 BTS ઇન્સ્ટોલ કરવામાં આવ્યા: ભારત સરકારના ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ પાસેથી પ્રાપ્ત માહિતી અનુસાર, ઉત્તરાખંડના 16,456 ગામોમાંથી, આવા 845 ગામો છે. જ્યાં GSM (ગ્લોબલ સિસ્ટમ ફોર મોબાઈલ કોમ્યુનિકેશન્સ) એટલે કે 2G સુવિધા પણ ઉપલબ્ધ નથી. જ્યારે 5G કનેક્ટિવિટી પ્રદાન કરવા માટે ઉત્તરાખંડના તમામ શહેરોમાં 5,464 BTS (બેઝ ટ્રાન્સસીવર સ્ટેશન) સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે.
જેથી કરીને રાજ્યના મોટાભાગના શહેરોને 5G કનેક્ટિવિટીથી જોડી શકાય. આ ઉપરાંત રાજ્યભરમાં 4G કનેક્ટિવિટી માટે 23,836 BTS, 3G કનેક્ટિવિટી માટે 2,105 BTS અને 2G કનેક્ટિવિટી માટે 6,127 BTS છે. જો કે, આ તમામ BTS વિવિધ નેટવર્ક સર્વિસ પ્રોવાઈડર કંપનીઓના છે. જેના દ્વારા નેટવર્કની સુવિધા આપવામાં આવી રહી છે.
ચારધામમાં 5G કનેક્ટિવિટી સુવિધા ઉપલબ્ધ: ઉત્તરાખંડમાં દર વર્ષે ચારધામ યાત્રા માટે લાખો શ્રદ્ધાળુઓ આવે છે, પરંતુ ઘણી વખત શ્રદ્ધાળુઓને મોબાઈલ કનેક્ટિવિટી અંગે ઘણી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડે છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને Jio કંપની (JIO) ચારેય ધામોમાં 5G કનેક્ટિવિટી સાથે ફાઇબર લાઇનની સુવિધા પણ પૂરી પાડી રહી છે. તે જ સમયે, એરટેલ કંપની ફક્ત બે ધામ, કેદારનાથ અને બદ્રીનાથ ધામમાં 5G કનેક્ટિવિટી સુવિધા આપી રહી છે. આ સિવાય BSNL અને અન્ય કંપનીઓની નેટવર્ક કનેક્ટિવિટી ખૂબ જ નબળી છે.
ઉત્તરાખંડમાં 1.42 કરોડ મોબાઈલ ગ્રાહકો: ઉત્તરાખંડમાં મોટી સંખ્યામાં મોબાઈલ ગ્રાહકો છે. માહિતી અનુસાર, 30 એપ્રિલ, 2024 સુધી રાજ્યભરમાં 1,42,96,913 મોબાઇલ નેટવર્ક યુઝર્સ છે. જેમાંથી સૌથી વધુ મોબાઈલ નેટવર્ક યુઝર્સ Jioના 46,10,636 છે. આની સાથે એરટેલના 41,87,198 યુઝર્સ છે અને Viના 41,75,568 યુઝર્સ છે.
તે જ સમયે, BSNL એટલે કે ભારત સંચાર નિગમ લિમિટેડ પાસે 13,23,511 વપરાશકર્તાઓની સૌથી ઓછી સંખ્યા છે. આ સાથે જો આપણે ઉત્તરાખંડમાં સ્થાપિત BTS વિશે વાત કરીએ, તો ત્યાં Jioના 18,365 BTS, Airtelના 10,134 BTS, Viના 6,893 BTS અને BSNLના માત્ર 2,140 BTS છે. જેના દ્વારા યુઝર્સને કનેક્ટિવિટી આપવામાં આવી રહી છે.
લગભગ 2 હજાર ગામડાઓને ટૂંક સમયમાં 4G સુવિધા મળશે: ભારત સરકારના ઉત્તરાખંડ પ્રદેશના ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગના ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર જનરલ અશોક કુમાર રાવતે જણાવ્યું હતું કે દેશભરના ખુલ્લા વિસ્તારોને મોબાઈલ કનેક્ટિવિટી સાથે જોડવા માટે એક પ્રોજેક્ટ ચાલી રહ્યો છે. આ અંતર્ગત ઉત્તરાખંડના 2000થી વધુ વિસ્તારોની ઓળખ કરવામાં આવી છે. જ્યાં 4G કનેક્ટિવિટી સુવિધા પૂરી પાડવા માટે 587 BTS ઇન્સ્ટોલ કરવાની છે. જેની કામગીરી બીએસએનએલ દ્વારા કરવામાં આવી રહી છે.
આ પ્રોજેક્ટ પૂરો થયા બાદ 4G કનેક્ટિવિટી વિનાના 2000થી વધુ ગામોમાં 4G સુવિધા ઉપલબ્ધ થશે. ઉત્તરાખંડમાં નેટવર્ક વ્યવસ્થા ઘણી સારી છે. લગભગ 38 હજાર BTS કાર્યરત છે. જેમાંથી લગભગ 15 ટકા BTS 5G છે. આ સાથે ચારધામમાં 5G સુવિધા પણ આપવામાં આવી રહી છે.
ભૌગોલિક પરિસ્થિતિઓને કારણે નેટવર્ક જાળવવામાં મુશ્કેલીઓ: ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર જનરલ અશોક કુમાર રાવતે કહ્યું કે ઉત્તરાખંડ પર્વતીય રાજ્ય છે. જેના કારણે ભૂસ્ખલન કે ભારે વરસાદ અને જંગલ આચ્છાદિત વિસ્તારોને કારણે નેટવર્ક જાળવવામાં ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે. આ સિવાય ઘણા એવા વિસ્તારો છે જ્યાં લોકો ઉનાળામાં રહે છે, પરંતુ ઠંડીની મોસમમાં નીચે આવે છે. જેના કારણે તે વિસ્તારોમાં નેટવર્ક જાળવવામાં પણ મુશ્કેલી પડી રહી છે.
તેમણે કહ્યું કે જંગલ વિસ્તારમાં મોબાઈલ ટાવર લગાવવાની પરવાનગી માત્ર BSNLને મળી રહી છે. જેના કારણે ખાનગી ઓપરેટરોને પણ નેટવર્ક કનેક્ટિવિટી સુધારવામાં મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડે છે. ઉત્તરાખંડ અને ઉત્તર પ્રદેશના સરહદી વિસ્તાર મોહંદમાં મોબાઈલ કનેક્ટિવિટીની સમસ્યા હોવાનું પણ જણાવ્યું હતું. જો કે, આ વિસ્તાર ઉત્તર પ્રદેશમાં આવે છે, તેથી ઉત્તર પ્રદેશ એકમ તેને રાજ્ય સરકાર પાસેથી લઈ રહ્યું છે. આવી સ્થિતિમાં, ત્યાં પણ ટૂંક સમયમાં કનેક્ટિવિટી ઠીક થઈ જશે.
ઉત્તરાખંડના ઘણા ગામોમાં નેટવર્કની સુવિધા નથી-
- અલ્મોડા જિલ્લામાં 2,268 ગામો છે. જેમાંથી 27 ગામો એવા છે જ્યાં હજુ સુધી મોબાઈલ નેટવર્કની સુવિધા પહોંચી નથી.
- બાગેશ્વર જિલ્લામાં 923 ગામો છે. જેમાંથી 57 ગામો એવા છે જ્યાં હજુ સુધી મોબાઈલ નેટવર્કની સુવિધા નથી.
- ચમોલી જિલ્લામાં 1,210 ગામો છે. જેમાંથી 120 ગામો એવા છે જ્યાં મોબાઈલ નેટવર્કની સુવિધા હજુ ઉપલબ્ધ નથી.
- ચંપાવત જિલ્લામાં 712 ગામો છે. જેમાંથી 61 ગામો એવા છે જે મોબાઈલ નેટવર્કની સુવિધાથી દૂર છે.
- દેહરાદૂન જિલ્લામાં 679 ગામો છે. જેમાંથી 46 ગામો એવા છે જ્યાં હજુ પણ મોબાઈલ નેટવર્ક નથી.
- પૌડી જિલ્લામાં 3,396 ગામો છે. જેમાંથી 101 ગામો એવા છે જ્યાં મોબાઈલ નેટવર્કની સુવિધા ઉપલબ્ધ નથી.
- હરિદ્વાર જિલ્લામાં 610 ગામો છે. જેમાંથી 6 ગામો એવા છે જ્યાં હજુ સુધી મોબાઈલ નેટવર્કની સુવિધા પહોંચી નથી.
- નૈનીતાલ જિલ્લામાં 1,104 ગામો છે. જેમાંથી 68 ગામો આવા છે. જ્યાં આપણે મોબાઈલ નેટવર્કની સગવડતાથી હજુ દૂર છીએ.
- પિથોરાગઢ જિલ્લામાં 1,651 ગામો છે. જેમાંથી 136 ગામો એવા છે જ્યાં હજુ પણ મોબાઈલ નેટવર્કની સુવિધા ઉપલબ્ધ નથી.
- રૂદ્રપ્રયાગ જિલ્લામાં 674 ગામો છે. જેમાંથી 9 ગામ એવા છે જ્યાં હજુ સુધી મોબાઈલ નેટવર્કની સુવિધા નથી.
- ટિહરી જિલ્લામાં 1,875 ગામો છે. જેમાંથી 112 ગામો એવા છે જ્યાં મોબાઈલ નેટવર્કની સુવિધા હજુ ઉપલબ્ધ નથી.
- ઉધમ સિંહ નગર જિલ્લામાં 653 ગામો છે. જેમાંથી 1 ગામ એવું છે કે જ્યાં હજુ પણ મોબાઈલ નેટવર્ક ઉપલબ્ધ નથી.
- ઉત્તરકાશી જિલ્લામાં 701 ગામો છે. જેમાંથી 101 ગામો એવા છે જ્યાં મોબાઈલ નેટવર્ક નથી.
ઉત્તરાખંડમાં લગભગ 1.43 મોબાઈલ ગ્રાહકો છેઃ ભારત સરકારના ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગના ઉત્તરાખંડ પ્રદેશના ડિરેક્ટર લવી ગુપ્તાએ જણાવ્યું હતું કે ઉત્તરાખંડમાં લગભગ 1.43 મોબાઈલ ગ્રાહકો છે. તેમને બહેતર નેટવર્ક કનેક્ટિવિટી પ્રદાન કરવા માટે, સમગ્ર રાજ્યમાં 37,523 BTS કાર્યરત છે. આમાં 4G ના 23,836 BTS અને 5G ના 5,464 BTS કામ કરી રહ્યા છે. જંગલની જમીનમાં ટાવર લગાવવા માટે ફોરેસ્ટ મિનિસ્ટ્રી અને લોકલ ઓથોરિટી પાસેથી પરવાનગી લેવી પડે છે. આ પછી તમામ ઓપરેટરોને ધ્યાનમાં રાખીને ટાવર લગાવવામાં આવે છે. એકંદરે, પર્વતીય વિસ્તાર હોવાને કારણે, કનેક્ટિવિટી સુધારવામાં મુશ્કેલીઓ છે.
