શિમલાઃ નાના પહાડી રાજ્ય હિમાચલની મંડી સીટ વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ ચાર સીટોમાંથી સૌથી મોટી છે. આ બેઠક સાથે ઘણી રોમાંચક બાબતો જોડાયેલી છે. બોલિવૂડની 'ક્વીન' કંગના રનૌત અને હિમાચલની રાજનીતિના બાદશાહ તરીકે જાણીતા વીરભદ્ર સિંહના પુત્ર વિક્રમાદિત્ય સિંહ ચૂંટણી મેદાનમાં હોવાને કારણે મંડી સીટ દેશભરમાં પ્રખ્યાત બની છે. આ સિવાય માર્કેટ સાથે જોડાયેલા અન્ય રસપ્રદ તથ્યો પણ છે. આ તથ્યો મંડી મતવિસ્તારને પણ ચર્ચાના કેન્દ્રમાં લાવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, આ બેઠકમાં તીવ્ર ગરમી સાથે મેદાનો છે અને પર્વતો પણ છે જે વ્યક્તિને ઠંડીનો અનુભવ કરાવે છે.
આ બેઠક રાજવીઓથી ભરેલી: આ વિસ્તારમાં સતલજ નદી પણ વહે છે અને બિયાસ નદીની ગર્જના પણ સંભળાય છે. હિમાચલનું કોલ્ડ ડેઝર્ટ એટલે કે લાહૌલ સ્પીતિ વિસ્તાર પણ મંડી સીટ હેઠળ છે. અહીં કિન્નૌરની પહાડીઓ છે અને ભરમૌરના ઊંચા શિખરો પણ છે. આ બેઠક રાજવીઓથી ભરેલી છે અને આદિવાસી સંસ્કૃતિ પણ જોઈ શકાય છે. મંડી સીટ વિશેની આ ઓફબીટ બાબતોની ચર્ચા અહીં રેકોર્ડ કરવામાં આવશે.
13.59 લાખથી વધુ મતદારો: વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ, શુમરમંડી દેશની ટોચની બેઠકોમાંની એક છે અને તે કિન્નૌરથી ભરમૌર અને સુંદરનગરથી રામપુર સુધી વિસ્તરેલી છે. આ સીટ હેઠળ કુલ 17 વિધાનસભા મતવિસ્તાર આવે છે. વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ, તે દેશની સૌથી મોટી પસંદગીની બેઠકોમાંથી એક છે. વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ આ સીટ 34 હજાર ચોરસ કિલોમીટરના વિસ્તારને આવરી લે છે. આ વખતે 13.59 લાખથી વધુ મતદારો તેમના સાંસદને ચૂંટશે. જો કે લદ્દાખ સીટ વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ સૌથી મોટી છે. લદ્દાખ લોકસભા સીટનો વિસ્તાર અઢી લાખ ચોરસ કિલોમીટરથી થોડો ઓછો છે. તે પછી રાજસ્થાનનું બાડમેર, પછી ગુજરાતનું કચ્છ, અરુણાચલ દક્ષિણ અને અરુણાચલ પૂર્વ આવે છે. ત્યારબાદ 34 હજાર ચોરસ કિલોમીટરથી વધુ વિસ્તાર ધરાવતી મંડી સીટ છે.
મંડી સીટનો ઈતિહાસ: મંડી એ શાહી પરિવારોની બેઠક છે, ઘણા રાજવી પરિવારો મંડી લોકસભા બેઠક પર આવે છે. મંડી, સુકેત, બુશહર અને કુલ્લુ રાજ્યોના રાજાઓ આ બેઠકના છે. સેન વંશ, વીરભદ્ર સિંહ અને મહેશ્વર સિંહના પરિવારો આ બેઠકના મતદાતા છે. આ બેઠક પરથી રાજપરિવારના સભ્યોની ચૂંટણી પર નજર કરીએ તો શરૂઆતમાં અહીં સેન વંશના શાસકોને પ્રતિનિધિત્વ કરવાની તક મળી હતી. 1957માં રાજા જોગેન્દ્ર સેન અને પછી લલિત સેન બે વાર ચૂંટણી જીત્યા. તે પછી 1971 માં બુશહર રાજ્યના રાજા વીરભદ્ર સિંહ વિજયી થયા. કુલ્લુના રાજા મહેશ્વર સિંહ 1989માં જીત્યા હતા. પ્રતિભા સિંહે 2004માં આ સીટ જીતી હતી. આ સિવાય તે બે વખત પેટાચૂંટણીમાં પણ જીતી હતી. વીરભદ્ર સિંહ વર્ષ 2009માં જીત્યા હતા. આવી સ્થિતિમાં આ બેઠક પર રાજવી પરિવારોનો પ્રભાવ રહ્યો છે.
ભૌગોલિક સ્થિતી: મંડી લોકસભા સીટના કેટલાક વિસ્તારોમાં ગરમ અને ઠંડા વિસ્તારોમાં ચૂંટણી પ્રચાર મુશ્કેલ છે. મેદાની વિસ્તારોમાં તાપમાન 38 થી 42 ડિગ્રી સુધી પહોંચે છે. આ વિસ્તારોમાં સુંદરનગર, નેરચોક, ગોહર, રામપુર, કારસોગ, સરકાઘાટ, બાલ્હ, જોગેન્દ્ર નગર, દ્રાંગ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. તે જ સમયે, મંડી જિલ્લાના પર્વતીય વિસ્તારોમાં, જંજેહાલી, શિકારી દેવી, સરાજ, બાલીચોકી વગેરે વિસ્તારો છે. આ પ્રમાણમાં સામાન્ય તાપમાન ધરાવતા વિસ્તારો છે. ત્યારબાદ રામપુર ગરમ વિસ્તાર છે જ્યારે લાહૌલ સ્પીતિ, કિન્નૌર અને ભરમૌર વિસ્તાર ઠંડો છે. અહીંના કુલ 17 વિધાનસભા મતવિસ્તારોના દરેક ગામમાં પ્રચાર કરવો સરળ કામ નથી. જો કે હવે ઉમેદવારો અને મોટા નેતાઓ સરળતાથી હેલિકોપ્ટર દ્વારા મુસાફરી કરી શકે છે, પરંતુ થોડા દિવસોમાં સમગ્ર મંડી લોકસભાની મુલાકાત લેવી મુશ્કેલ છે. એક તરફ મંડી સદર સીટ છે અને બીજી બાજુ મનાલી છે. ક્યાંક તે કિન્નૌર છે તો ક્યાંક ભરમૌર ગામ છે. એક તરફ બંજર વિસ્તાર છે અને બીજી બાજુ કારસોગ, રામપુર છે. મતલબ કે ઉમેદવારો એક છેડેથી બીજા છેડે જતાં થાકી જાય છે.
નવ બેઠકો પર 7.94 લાખ મતદારો: મંડી લોકસભા હેઠળની જોગેન્દ્ર નગર વિધાનસભા બેઠકમાં જોગેન્દ્ર નગર બેઠક પર સૌથી વધુ મતદારો છે. જો કે, મંડી જિલ્લાની કુલ નવ બેઠકો આ લોકસભા બેઠક હેઠળ આવે છે. ધરમપુર બેઠક હમીરપુર સંસદીય મત વિસ્તાર હેઠળ આવે છે. અહીં નવ બેઠકો પર 7.94 લાખ મતદારો છે. એકલા જોગેન્દ્રનગર મત વિસ્તારના મતદારોની સંખ્યા એક લાખથી વધુ છે. આવી સ્થિતિમાં દરેક ગામ સુધી પહોંચવું સરળ કામ નથી. હિમાચલના કુલ 12 જિલ્લાઓમાંથી છ મંડી સીટ હેઠળ આવે છે. તેમાં મંડી, કુલ્લુ, શિમલા, ચંબા, કિન્નૌર અને લાહૌલ-સ્પીતિનો સમાવેશ થાય છે.
