নিউজ ডেস্ক, ৬ জুলাই : বৃহস্পতিবাৰে প্ৰকাশ পোৱা বিজ্ঞান আৰু পৰিৱেশ কেন্দ্ৰৰ (Centre for Science and Environment, CSE) এক নতুন বিশ্লেষণে দেশৰ বায়ুৰ গুণগত মান নিৰীক্ষণ নেটৱৰ্কৰ (air quality monitoring network) পুতৌজনক অৱস্থা প্ৰতিফলিত কৰিছে । প্ৰতিবেদন মতে, সমীক্ষা চলোৱা ভাৰতৰ ৪,০৪১ খন চহৰ আৰু নগৰৰ ভিতৰত মাত্ৰ ১২ শতাংশত বায়ুৰ মান নিৰীক্ষণ ব্যৱস্থা (air quality monitoring systems) আছে ।
তদুপৰি, ইয়াৰে মাত্ৰ ২০০ খন চহৰে ছয়টা মুখ্য প্ৰদূষক চৰ্তৰ আটাইকেইটা নিৰীক্ষণ কৰে । এইটো তেতিয়াহে হয় যেতিয়া ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰ্মল বায়ু কাৰ্যসূচীৰ (National Clean Air Programme, NCAP) অধীনত ৰাষ্ট্ৰীয় পৰিৱেশ বায়ু গুণমান মানক (National Ambient Air Quality Standards, NAAQS) আৰু পৰিষ্কাৰ বা নিৰ্মল বায়ু লক্ষ্য অনুসৰণ কৰাৰ বাবে শক্তিশালী বায়ু মান নিৰীক্ষণৰ প্ৰয়োজন হয় । বিশ্লেষণত দেখুওৱা হৈছে যে দেশৰ জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৪৭ শতাংশ বায়ু গুণমান নিৰীক্ষণ গ্ৰিডৰ সৰ্বাধিক ব্যাসাৰ্ধৰ বাহিৰত থাকে (manual and real time combined) । আনহাতে, ৬২ শতাংশ বাস্তৱ-সময় নিৰীক্ষণ নেটৱৰ্কৰ (real-time monitoring network) বাহিৰত ।
"সীমিত বায়ুৰ গুণগত মান নিৰীক্ষণে বিশালসংখ্যক নগৰ/চহৰ আৰু অঞ্চলৰ অপ্ৰাপ্তিৰ স্থিতি চিনাক্ত কৰাটো প্ৰত্যাহ্বানজনক কৰি তোলে আৰু লগতে নিৰ্মল বায়ু কাৰ্যৰ কাৰ্যকৰী মূল্যাঙ্কন আৰু নিৰ্মল বায়ু কাৰ্যৰ প্ৰদৰ্শনৰ মূল্যাঙ্কনৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় বায়ুৰ মান উন্নত কৰাত বাধা দিয়ে, বিশেষকৈ পঞ্চদশ বিত্ত আয়োগৰ অনুদানৰ অধীনত । সীমিত নিৰীক্ষণ আৰু তথ্যৰ বাবে এনচিএপিৰ অধীনত অধিক ক্ষতিকাৰক পিএম ২.৫ আৰু অ'জনৰ বিষয়টো বিবেচনা কৰা নহয় । নিৰীক্ষণৰ অধিক ন্যায়সঙ্গত বিতৰণ আৰু এক মানক আৰু প্ৰমাণিত এয়াৰ চেন্সৰ নেটৱৰ্কৰ সৈতে হাইব্ৰিড নিৰীক্ষণ গ্ৰহণ কৰা আৰু উপগ্ৰহ-ভিত্তিক নিৰীক্ষণ নিশ্চিত কৰাটো প্ৰয়োজনীয় ।" চিএছইৰ গৱেষণা আৰু এডভোকেচীৰ কাৰ্যবাহী সঞ্চালক অনুমিতা ৰায়চৌধুৰীয়ে কয় ।
বিশ্লেষণৰ মূল ফলাফলসমূহ
২০১০ চনৰ পৰা মেনুৱেল মনিটৰিং ষ্টেচনৰ সংখ্যা দুগুণ হৈছে । ২০১০ চনত ৪১১ টা মেনুৱেল ষ্টেচন চলি আছিল । চিপিচিবি ৱেবছাইট অনুসৰি, বৰ্তমান দেশৰ ২৮ খন ৰাজ্য আৰু সাতখন কেন্দ্ৰীয়শাসিত ৰাজ্যৰ ৩৭৯ খন চহৰ আৰু নগৰত ৮৮৩ টা অপাৰেটিং মেনুৱেল ষ্টেচন আছে । এনএএমপি ২০২০ প্ৰতিবেদনৰ পিছত চিপিচিবিয়ে ষ্টেচন অনুসৰি নিৰীক্ষণ তথ্য প্ৰকাশ কৰাৰ প্ৰথা বন্ধ কৰিছে; ২০২০ চনত এনএএমপি প্ৰতিবেদনত প্ৰায় ৭১১ টা ষ্টেচনৰ পৰা নিৰীক্ষণ তথ্য আছিল (সেই বছৰৰ বাবে ৰেকৰ্ডত তালিকাভুক্ত ৮১৮ টা ষ্টেচন থকা সত্ত্বেও) ।
২০১০ চনৰ পৰা বাস্তৱ-সময়ৰ নিৰীক্ষণ কেন্দ্ৰৰ সংখ্যা ২০ গুণ বৃদ্ধি হৈছে । ২৭ খন ৰাজ্য আৰু চাৰিখন কেন্দ্ৰীয়শাসিত ৰাজ্যৰ ২০৯ খন চহৰ/নগৰত ৪০৯ টা বাস্তৱ-সময়ৰ চিএএকিউএমএছ (CAAQMS) ষ্টেচন আছে । ইয়াৰে ভিতৰত ২০২২ চনত ৭৭ টা ষ্টেচন যোগ কৰা হৈছিল । ২২ ফেব্ৰুৱাৰী, ২০২৩ তাৰিখলৈকে নেটৱৰ্কত ২৩ টা নতুন ষ্টেচন আৰু ১৮ খন নতুন চহৰ যোগ দিয়া হৈছে । যাৰ ফলত ২২১ খন চহৰত ৪২৩ টা ষ্টেচন সৃষ্টি কৰা হৈছে । প্ৰকৃত অপাৰেটিং ষ্টেচনবোৰ মূল্যায়ন কৰা সদায় সম্ভৱ নহয় । উদাহৰণ স্বৰূপে, বিগত কেইবছৰমানত কমেও চাৰিটা ষ্টেচনে কোনো নিৰীক্ষণ তথ্যৰ প্ৰতিবেদন দিয়া নাই । ইয়াৰ ভিতৰত আছে নৱী মুম্বাইৰ আইৰোলী, মুম্বাইৰ বান্দ্ৰা, বিজয়ৱাড়াৰ পিডব্লিউডি খেলপথাৰ আৰু লক্ষ্ণৌৰ নিশান্ত গঞ্জ ।
৪,০৪১ খন চহৰ/নগৰৰ ভিতৰত কেৱল ৪৭৬ খনত বায়ুৰ মান নিৰীক্ষণ কেন্দ্ৰ আছে (মেনুৱেল বা প্ৰকৃত সময়); ইয়াৰে বেছিভাগত (২৬৭ খন চহৰ) মেনুৱেল ষ্টেচন আছে; ৯৮ খন চহৰত কেৱল বাস্তৱ সময়ৰ ষ্টেচন আছে; আৰু ১১১ খন চহৰত মেনুৱেল আৰু বাস্তৱ-সময় ষ্টেচন দুয়োটা আছে ।
অনুমোদিত নিৰ্দেশনাতকৈ বায়ুৰ মানৰ নিৰীক্ষণ গ্ৰিড (Air quality monotoring grid) কম : নিৰীক্ষণ ক্ষমতা ১ জানুৱাৰী, ২০২৩ তাৰিখলৈকে বায়ু প্ৰদূষণ-অংশ ১৪ জোখাৰ বাবে ভাৰতীয় মানক ৫১৮২ পদ্ধতিৰ নিৰ্দেশনা অনুসৰি অনুমোদিত নিম্নতমৰ ভিতৰত মাত্ৰ ৬-৮ শতাংশহে যোগ হয় । ই চহৰ আৰু নগৰবোৰৰ জনসংখ্যাৰ আকাৰ আৰু প্ৰদূষকৰ প্ৰকাৰ আৰু স্তৰ অনুসৰি নিম্নতমসংখ্যক নিৰীক্ষণ কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰাৰ পৰামৰ্শ দিয়ে । জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ সৈতে ষ্টেচনৰ সংখ্যা বৃদ্ধি হয়, আৰু ই মানত নিৰ্ধাৰিত কাৰকৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি হয় ।
