বাক্সা : ৰিংকু বড়ো (নাম সলনি কৰা হৈছে) এ সদায়ে হাতীক পৃথিৱীৰ সৰ্ববৃহৎ স্তন্যপায়ী প্ৰাণী হিচাপে জানিছিল । ভূটানৰ পাদদেশত অৱস্থিত এখন গাঁৱৰ বাসিন্দা ৰিংকুৰ দৰে আন গাঁওবাসীয়েও হাতীৰ বিষয়ে নজনা নহয় । তেওঁলোকে প্ৰায়ে ওচৰৰ অৰণ্যত হাতীৰ জাকবোৰ ঘূৰি ফুৰা দেখে । অৱশ্যে তেওঁলোকে নাজানে যে প্ৰাপ্তবয়স্ক হাতীক জীয়াই থাকিবলৈ প্ৰতিদিনে প্ৰায় ৩০০ কিলোগ্ৰাম খাদ্য আৰু প্ৰায় ২৫০ লিটাৰ পানীৰ প্ৰয়োজন । ৰিংকুও অজ্ঞাত আছিল যে হাতী ৬০ৰ পৰা ৬৫ বছৰ জীয়াই থাকে আৰু এজনী মাইকী হাতীয়ে গোটেই জীৱনকালত মাত্ৰ ৪-৬ টা পোৱালি জন্ম দিয়ে । সপ্তম শ্ৰেণীৰ ছাত্ৰ ৰিংকু অজ্ঞাত আছিল যে হাতীয়ে খাদ্যৰ বাবে এঠাইৰ পৰা আন ঠাইলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে কিয়নো তেওঁলোকক যথেষ্ট পৰিমাণৰ খাদ্যৰ প্ৰয়োজন হয়, যিটো এটা স্থানত উপলব্ধ নহয় ।
অসমৰ ওদালগুৰি জিলাৰ এখন দূৰৱৰ্তী গাঁৱৰ বাসিন্দা ৰিংকুৱে অসমৰ এটা বিশিষ্ট বন্যপ্ৰাণী আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণ সংস্থা 'আৰণ্যক'এ আয়োজন কৰা এক অনন্য কাৰ্যসূচী 'গজ কথা' (হাতীৰ কাহিনী)ৰ সময়ত এই কথাবোৰ গম পাইছিল । অসমৰ বাক্সা জিলাৰ ভূটানখুটি দেউৰালী মধ্য ইংৰাজী বিদ্যালয়ত অনুষ্ঠিত এই কাৰ্যসূচীয়ে ৰিংকু আৰু তেওঁৰ সহপাঠীসকলক হাতীৰ আচৰণৰ বিষয়েও সজাগ কৰি তোলে, যিবোৰ ৰিংকুৰ গাঁৱৰ লোকসকলৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ, য'ত প্ৰায়ে বনৰীয়া হাতীৰ জাক প্ৰৱেশ কৰে ।
সাংবাদিকৰ সন্মুখত ৰিংকুৱে কয়, "আমাক হাতী আৰু হাতীৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বিষয়ে কোৱা হৈছে । মই অৱগত নাছিলো যে হাতীক জীয়াই থাকিবলৈ প্ৰতিদিনে ৩০০ কিলোগ্ৰাম খাদ্য আৰু প্ৰায় ২৫০ লিটাৰ পানীৰ প্ৰয়োজন হয় । এতিয়া মই বুজিব পাৰিছো যে হাতীয়ে আমাৰ ধাননি পথাৰত কিয় প্ৰৱেশ কৰে ।" ৰিংকু হৈছে কেৱল এটা উদাহৰণ । তেনে বহু শিক্ষাৰ্থী আছে যি আৰণ্যকৰ উদ্যোগত আয়োজিত 'গজ কথা'ৰ দ্বাৰা লাভান্বিত হৈছে । অসমত হস্তী-মানৱ সংঘাতৰ ঘটনা বৃদ্ধি হোৱাৰ কথা বিবেচনা কৰি 'আৰণ্যক'ৰ এই পদক্ষেপ গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ পৰিছে ।
হাতীৰ সংখ্যা বৃদ্ধি, বনাঞ্চল হ্ৰাস
শেহতীয়াকৈ অসমত কৰা হাতীৰ গণনাত ৰাজ্যখনত ৫,৮২৮ টা ডাঙৰ হাতী ধৰা পৰিছে । যদিও হাতীৰ সংখ্যা বৃদ্ধিয়ে আশাৰ সঞ্চাৰ কৰিছে । কিন্তু কোনোৱে যদি অসম আৰু উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ অন্যান্য ৰাজ্যসমূহত বনভূমি হ্ৰাসৰ দিশটো লক্ষ্য কৰে তেনেহ'লে ই উদ্বেগো বৃদ্ধি কৰিব । ২০২৪ চনৰ ডিচেম্বৰত মুকলি কৰা ইণ্ডিয়া ষ্টেট অৱ ফৰেষ্ট ৰিপ'ৰ্ট (আই এছ এফ আৰ) ২০২৩-এ স্পষ্টভাৱে ইংগিত দিছে যে অসম, মেঘালয়, নাগালেণ্ড আৰু ত্ৰিপুৰাকে ধৰি উত্তৰ-পূবৰ ৰাজ্যসমূহত বনাঞ্চলৰ পৰিমাণ সৰ্বাধিক হ্ৰাস পাইছে । হাতীৰ সংখ্যা বৃদ্ধি আৰু বনাঞ্চলৰ পৰিমাণ হ্ৰাসে সম্ভৱতঃ অসমত চলি থকা হাতী-মানুহৰ সংঘাতৰ তীব্ৰতাৰ কাৰণ ব্যাখ্যা কৰে ৷ চৰকাৰী পৰিসংখ্যা অনুসৰি ওদালগুৰি, বাক্সা, গোৱালপাৰা, শোণিতপুৰ, গোলাঘাট, কামৰূপ, কাৰ্বি আংলং আৰু নগাঁৱকে ধৰি অসমৰ কেইবাখনো জিলাক হস্তী-মানৱ সংঘাতক্ষেত্ৰ হিচাপে চিনাক্ত কৰা হৈছে ৷
সংবাদ মাধ্যমৰ বাতৰি অনুসৰি ২০২২ চনত অসমত হস্তী মানৱ সংঘাতৰ ফলত ৬৪ টা হাতী আৰু ৮০ গৰাকী লোকৰ মৃত্যু হৈছে । ২০২৩ চনত হস্তী-মানৱ সংঘাতত মানুহৰ মৃত্যুৰ সংখ্যা কিছু হ্ৰাস হৈ ৫০ আছিল আৰু হাতীৰ মৃত্যু ৮৯ লৈ বৃদ্ধি পাইছিল ।
'আৰণ্যক'ৰ গজ কথা
আৰণ্যকৰ প্ৰকল্প সহায়ক মনদ্বীপ বসুমতাৰীয়ে কয়, "মই যোৱা ডেৰ বছৰ ধৰি আৰণ্যকৰ সৈতে প্ৰকল্প সহায়ক হিচাপে কাম কৰি আছো । আমি গজ কথা আৰম্ভ কৰিছো, যি হৈছে শিক্ষাৰ্থীসকলক হাতীৰ আচৰণ, পৰিৱেশতন্ত্ৰত তেওঁলোকৰ ভূমিকা আৰু হস্তী-মানৱ সংঘাত হ্ৰাস কৰাৰ উপায় বুজাত সহায় কৰাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা এক ইণ্টাৰেক্টিভ শৈক্ষিক কিট । আকৰ্ষণীয় আলোচনা আৰু প্ৰদৰ্শনৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীসকলে সংৰক্ষণৰ তাৎপৰ্য আৰু বন্যপ্ৰাণী সুৰক্ষাত তেওঁলোকে কেনেদৰে অৰিহণা যোগাব পাৰে সেই বিষয়ে জানিব পাৰে । বিদ্যালয়ৰ শিক্ষাৰ্থীসহ লোকসকলে এনে অধিৱেশনবোৰত উৎসাহ আৰু কৌতূহল মনেৰে সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰি আহিছে । যুৱ শিক্ষাৰ্থীসকলক শিক্ষিত কৰি আমি সৰুৰে পৰা বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণৰ প্ৰতি এক দায়িত্ববোধ গঢ়ি তুলিব পাৰিম বুলি আশা কৰো ।"
উল্লেখ কৰিব পাৰি যে হাতীৰ ওপৰত প্ৰস্তুত কৰা বিভিন্ন দৃশ্য-শ্ৰব্য সামগ্ৰী আৰু কিছুমান তথ্যপূৰ্ণ পুস্তিকাও আৰণ্যকে প্ৰস্তুত কৰিছে যিবোৰ গজ কথা কাৰ্যসূচীৰ অংশগ্ৰহণকাৰীসকলৰ মাজত বিতৰণ কৰা হয়, যাতে মানুহে ইয়াৰ দ্বাৰা নিজকে উপকৃত কৰিব পাৰে ।
যোৱা দুটা দশক ধৰি অসমত হাতী গৱেষণা আৰু সংৰক্ষণমুখী জীৱিকাৰ ক্ষেত্ৰত কাম কৰি থকা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰশংসিত সংৰক্ষণবিদ তথা পৰিৱেশবিদ ড৹ বিভূতি প্ৰসাদ লহকৰে কয়, "আমাৰ অঞ্চলৰ মানুহে হাতী মানুহৰ সংঘাতৰ বিষয়ে জানে । অৱশ্যে, তেওঁলোকে নাজানে যে তেওঁলোকৰ অভ্যাস বিভাজন, হস্তীদণ্ডি বিভ্ৰান্তি, বনাঞ্চল হ্ৰাস হোৱা আদি কাৰকবোৰে এনে সংঘাতত অৰিহণা যোগাই আহিছে । আমাৰ প্ৰয়াস হৈছে তেওঁলোকক এই কাৰকবোৰৰ বিষয়ে সজাগ কৰা আৰু বিবাদবোৰ কেনেদৰে হ্ৰাস কৰিব পাৰি সেই বিষয়ে জনোৱা । আমি প্ৰস্তুত কৰা পুস্তিকাবোৰে সুৰক্ষিত দূৰত্বৰ দৰে বিষয়বোৰ বৰ্ণনা কৰে । যদিও হাতীৰ পৰা দূৰত্ব বজাই ৰখাটো সদায়েই ভাল, আমি তেওঁলোকক কওঁ যে যেতিয়াই হাতীৰ জাক বনৰ পৰা ওলাই আহে তেতিয়াই তেওঁলোকে হাতীৰ জাকৰ পৰা কমেও ৩০ৰ পৰা ৩৫ মিটাৰ দূৰত্ব বজাই ৰাখিব লাগিব । পুস্তিকাবোৰত এনে তথ্যও আছে যিয়ে মানুহক হাতীৰ আক্ৰমণাত্মক আচৰণ বুজাত সহায় কৰিব পাৰে । এইবোৰে তেওঁলোকক হাতীৰ আচৰণৰ বিষয়ে অৱগত কৰে আৰু ইয়াৰ ফলত মানুহ সুৰক্ষিত হ'ব ।"
পুস্তিকাখনে এক 'বিপদক্ষেত্ৰ' নিৰ্ধাৰণ কৰে কিয়নো যেতিয়া মানুহৰ চলাচলৰ ফলত হাতীৰ আচৰণ সলনি হয় । হাতীয়ে মূৰ বা শুঁৰ লৰচৰ কৰিলে তাক বিপদ ক্ষেত্ৰ হিচাপে গণ্য কৰি মানুহক বিপদক্ষেত্ৰৰ ফালে যোৱা পৰিহাৰ কৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়ে । তেওঁ কয় যে ওদালগুৰি, বাক্সা আৰু তামুলপুৰত এই অভিযান এছ বি আই ফাউণ্ডেচনৰ সমৰ্থনত হয় । পূৱ অসম আৰু গাৰো পাহাৰীয়া জিলাত আৰণ্যকৰ কামবোৰ ব্ৰিটিছ এছিয়ান ট্ৰাষ্ট আৰু ডাৰউইন ইনিশিয়েটিভ, ইউকেৰ সমৰ্থনত হয় ।
আৰণ্যকৰ প্ৰকল্প বিষয়া ৰিম্পী মৰাণে কয়, "গজ কথা আমাৰ স্থানীয় প্ৰচাৰ কাৰ্যসূচীৰ অংশ । ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে গ্ৰামাঞ্চলৰ জনসাধাৰণক হাতীৰ আচৰণ, পাৰিপাৰ্শ্বিক ভূমিকা আৰু হস্তী-মানৱ সংঘাত (এইচ ই চি) হ্ৰাস কৰাৰ ৰণনীতিৰ বিষয়ে শিক্ষিত কৰা । এইটো এক ব্যৱহাৰিক সম্পদৰ অংশ যাক সম্প্ৰদায়বোৰক হাতীৰ আচৰণৰ পৰা তেওঁলোকৰ বাসস্থান আৰু শস্য সুৰক্ষিত কৰাত সহায় কৰিবলৈ প্ৰস্তুত কৰা হৈছে । এই অধিৱেশনবোৰে হাতীৰ আচৰণ আৰু ব্যৱহাৰিক সংঘাত হ্ৰাস ৰণনীতিৰ বিষয়ে মূল্যৱান শিক্ষা প্ৰদান কৰে ।" ৰিম্পীয়ে কয় যে দুবছৰত তেওঁলোকে হাতী-মানুহৰ সংঘাত পৰিলক্ষিত অঞ্চলত বাস কৰা প্ৰায় ১৭,০০০ লোকৰ অংশগ্ৰহণ নিশ্চিত কৰিছে ।
ৰিম্পীয়ে কয় যে অভিযানটোৱে সম্প্ৰদায়সমূহক বিবাদ হ্ৰাস কৰাৰ সম্ভাৱ্য ৰণনীতিৰ বিষয়েও কয় । পৰিৱেশবিদ ড৹ বিভূতি প্ৰসাদ লহকৰে কয়, "কাৰ্যসূচীৰ সময়ত আমি লোকসকলক মাকৈ, ৰঙালাও, কুঁহিয়াৰ আদিৰ ঠাইত আদা, হালধি, চিট্ৰনলা আদিৰ দৰে বৈকল্পিক কৃষিৰ কথা ভাবিবলৈও পৰামৰ্শ দিওঁ যি হাতীবোৰক আঁতৰাই ৰখাত সহায় কৰিব । ঘৰৰ ওচৰত নেমুৰ দৰে কাঁইটীয়া উদ্ভিদ ৰোপণ কৰিলে ঘৰবোৰ হাতীৰ আক্ৰমণৰ পৰাও সুৰক্ষিত হয় - এইবোৰো কিছুমান প্ৰশমন ৰণনীতি যিবোৰ গজ কথা অভিযানৰ সময়ত অংশগ্ৰহণকাৰীসকলক বুজাই দিয়া হয় ।"
তেওঁ কয়,"আমাৰ অভিযানৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে বৰ্তমানৰ সংঘাত হ্ৰাস কৰা আৰু হাতী-মানুহৰ সহাৱস্থানৰ পৰ্যায়লৈ লৈ যোৱা । গজ কথা মানুহ আৰু হাতীৰ মাজৰ ঘৃণা হ্ৰাস কৰাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল । আমাৰ উদ্দেশ্য হৈছে বিশেষকৈ যুৱসকলক সহাৱস্থানৰ বাবে আগ্ৰহী কৰি তোলা ।" তেওঁ লগতে কয়, "যুৱসকলে সংঘৰ্ষ হ্ৰাস কৰিবলৈ ব্যৱহাৰিক ৰণনীতিৰ শিক্ষা লয়, যেনে হাতী-প্ৰতিৰোধ পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা আৰু দায়িত্বশীল ভূমি-ব্যৱহাৰ পদ্ধতিৰ প্ৰচাৰ কৰা । বন্যপ্ৰাণীৰ প্ৰতি দায়িত্ববোধ আৰু সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰি এই কাৰ্যসূচীৰ উদ্দেশ্য হৈছে হাতীক মূল্য দিয়া আৰু সুৰক্ষা দিয়া এক প্ৰজন্ম সৃষ্টি কৰা ।"
লগতে পঢ়ক :এডভান্টেজ আছাম ২.০ৰ লগতে ৮ হাজাৰ ঝুমুৰ নৃত্যশিল্পীয়ে গঢ়িব বিশ্ব অভিলেখ : বিমল বড়া - MEGA JHUMUR
