বিশেষ প্ৰতিবেদন,৩০ জুন : ভাৰতত ক্ৰমান্বয়ে অস্ত্ৰ উৎপাদন বৃদ্ধি হৈছে, যি সুৰক্ষাৰ উদ্বেগ, প্ৰযুক্তিগত উন্নতি আৰু ভূ-ৰাজনৈতিক গতিশীলতাকে ধৰি বিভিন্ন কাৰকৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছে । ভাৰতৰ অস্ত্ৰ উৎপাদনৰ এক দীঘলীয়া ইতিহাস আছে । স্বাধীনতাৰ পূৰ্বৰ সময়ৰ পৰাই ভাৰত ইয়াৰ প্ৰতিৰক্ষা প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে আমদানিৰ ওপৰত যথেষ্ট নিৰ্ভৰশীল আছিল ।
স্বাধীনতাৰ পিচত ভাৰতে আত্মনিৰ্ভৰশীলতা আৰু স্বদেশীকৰণৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে, যাৰ ফলত চৰকাৰী মালিকানাধীন প্ৰতিষ্ঠান যেনে এইচএএল, বিইএল, বিডিএল, বিইএমএল, জাহাজ নিৰ্মাণ উদ্যোগ আৰু অৰ্ডনেন্স ফেক্টৰী ব'ৰ্ড (OFB)ৰ অধীনত কেইবাটাও প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰা হয় । এই সংস্থাবোৰক বিমান, মিছাইল, সৰু অস্ত্ৰ, আৰ্টিলাৰী আৰু ইলেক্ট্ৰনিক যুদ্ধ প্ৰণালীকে ধৰি বিভিন্ন ধৰণৰ প্ৰতিৰক্ষা সঁজুলি উৎপাদনৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছিল ।
ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা ঔদ্যোগিক আধাৰৰ আধুনিকীকৰণ আৰু সম্প্ৰসাৰণৰ বাবে যোৱা কেইবছৰমানত সমন্বিত প্ৰচেষ্টা কৰা হৈছে । বিভিন্ন প্ৰত্যাহ্বানে ভাৰতৰ আত্মনিৰ্ভৰশীলতা আৰু কৌশলগত স্বায়ত্তশাসন বৃদ্ধিত থলুৱা প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন আৰু প্ৰযুক্তি বিকাশৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছে । কাৰ্গিল যুদ্ধই ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা ঔদ্যোগিক আধাৰ শক্তিশালী কৰা আৰু বিদেশী আমদানিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰাৰ লক্ষ্যৰে সংস্কাৰ আৰু বিনিয়োগৰ মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে কাম কৰিছিল ।
ইয়াৰ পিচত 'মেক ইন ইণ্ডিয়া'ৰ দৰে পদক্ষেপ আৰু থলুৱা প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন আৰু উদ্ভাৱন বৃদ্ধিৰ লক্ষ্যৰে ৰাজহুৱা-ব্যক্তিগত অংশীদাৰিত্বৰ প্ৰচাৰৰ প্ৰচেষ্টা আৰম্ভ কৰা হয় । যোৱা ১০ বছৰত ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডত গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিৱৰ্তন ঘটিছে । যোৱা কেইবছৰমানৰ পৰা নেতাসকলে ভাৰতত উৎপাদনৰ প্ৰচাৰ কেনেদৰে কৰিব লাগে আৰু ভাৰতক এক বিশ্বব্যাপী উৎপাদন কেন্দ্ৰ হিচাপে গঢ়ি তুলিব লাগে তাক লৈ বিতৰ্ক কৰি আহিছে ।
কিন্তু প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ চৰকাৰে বিনিয়োগৰ সুবিধা, উদ্ভাৱনৰ প্ৰসাৰ, দক্ষতা বিকাশ, বৌদ্ধিক সম্পত্তি সুৰক্ষিত কৰা আৰু সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উৎপাদন আন্তঃগাঁথনি নিৰ্মাণৰ বাবে ভাৰতৰ মৰিবাণ্ড প্ৰতিৰক্ষা উদ্যোগ শক্তিশালী কৰাৰ বাবে 'মেক ইন ইণ্ডিয়া' আৰু 'আত্মনিৰ্ভৰ ভাৰত'ৰ অধীনত কেইবাটাও সংস্কাৰ আৰম্ভ কৰিছে ।
ইয়াৰ ভিতৰত আছে প্ৰযুক্তি হস্তান্তৰ, যুটীয়া উদ্যোগ আৰু প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডত ঘৰুৱা উৎপাদনৰ প্ৰচাৰৰ বাবে 'মেক ইন ইণ্ডিয়া' অভিযানৰ দৰে পদক্ষেপৰ বাবে বিদেশী প্ৰতিৰক্ষা ঠিকাদাৰৰ সৈতে সহযোগিতা ।
তদুপৰি, ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা ক্ৰয় নীতিৰ পৰিৱৰ্তন, যেনে প্ৰতিৰক্ষা ক্ৰয় প্ৰক্ৰিয়া (ডিপিপি) আৰু কৌশলগত অংশীদাৰিত্ব মডেলৰ প্ৰৱৰ্তন, ব্যক্তিগত খণ্ডৰ অংশগ্ৰহণক উৎসাহিত কৰা আৰু থলুৱা সামৰ্থ্য বৃদ্ধি কৰাৰ লক্ষ্য লৈছে ।
উদ্যোগটোক উৎপাদনৰ বাবে অধিক দায়িত্ব ল'বলৈ সক্ষম কৰাৰ উপৰিও, চৰকাৰে ইয়াক ডিআৰডিঅ'ৰ দ্বাৰা ঐতিহাসিকভাৱে আধিপত্য থকা আৰু সীমিত পৰিমাণে ডিপিএছইউৰ দ্বাৰা আধিপত্য থকা এলেকা আৰ এণ্ড ডি কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰাৰ চেষ্টা কৰিছে ।
চৰকাৰে ডিপিপি/ডিএপিৰ 'মেক' নিৰ্দেশনাবোৰ সৰল আৰু সম্প্ৰসাৰিত কৰিছে আৰু দুটা উদ্ভাৱন-মুখী আঁচনি আৰম্ভ কৰিছে - প্ৰতিৰক্ষা উৎকৰ্ষতাৰ বাবে উদ্ভাৱন (আইডিইএক্স) আৰু প্ৰযুক্তি উন্নয়ন পুঁজি (টিডিএফ)।
আজি ভাৰতৰ অস্ত্ৰ উৎপাদনৰ দৃশ্যপট হৈছে ৰাজহুৱা খণ্ডৰ উদ্যোগ, ব্যক্তিগত প্ৰতিৰক্ষা প্ৰতিষ্ঠান আৰু বিদেশী প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ সৈতে সহযোগিতাৰ এক মিশ্ৰণ। দেশখনে মিছাইল প্ৰযুক্তি, নৌ-জাহাজ নিৰ্মাণ আৰু বিমান নিৰ্মাণৰ দৰে ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ অগ্ৰগতি লাভ কৰিছে ।
ইয়াৰ উপৰিও, গৱেষণা আৰু বিকাশৰ ওপৰত গুৰুত্ব বৃদ্ধি পাইছে, প্ৰতিৰক্ষা গৱেষণা আৰু উন্নয়ন সংস্থা (ডিআৰডিঅ')ৰ দৰে প্ৰতিষ্ঠানসমূহে উদ্ভাৱন আৰু থলুৱা প্ৰযুক্তি বিকাশত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে ।
বৰ্তমান ভাৰতৰ অস্ত্ৰ উৎপাদনৰ পৰিসৰে এক বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ আৰু বিকশিত পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ প্ৰতিফলিত কৰে, যি বিভিন্ন ধৰণৰ সামৰ্থ্য আৰু অংশীদাৰিত্ব সামৰি লয় । আমোলাতান্ত্ৰিক বাধা, আন্তঃগাঁথনিৰ সীমাবদ্ধতা আৰু প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱধানৰ দৰে প্ৰত্যাহ্বানবোৰ আছে, কিন্তু ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা উদ্যোগে দেশৰ নিৰাপত্তাৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰিবলৈ বিকাশ আৰু অভিযোজন অব্যাহত ৰাখিছে ।
ভৱিষ্যতে নতুন প্ৰযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত শীৰ্ষ দেশসমূহৰ সৈতে সমতা অৰ্জন কৰাটো এক প্ৰত্যাহ্বানমূলক কাম, কিন্তু উদ্ভাৱন, আৰ এণ্ড ডিত বিনিয়োগ, কৌশলগত অংশীদাৰিত্ব আৰু থলুৱা উন্নয়নৰ প্ৰচেষ্টাৰ প্ৰতি ভাৰতৰ প্ৰতিশ্ৰুতিয়ে সময়ৰ সৈতে এই লক্ষ্যত উপনীত হোৱাৰ বাবে এক শক্তিশালী ভেটি প্ৰদান কৰে । বিশ্বব্যাপী প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডত এজন আগশাৰীৰ প্ৰতিদ্বন্দ্বী হিচাপে ভাৰতে আত্মপ্ৰকাশ কৰাৰ বাবে নিৰন্তৰ মনোযোগ, সহযোগিতা আৰু অধ্যৱসায় অপৰিহাৰ্য হ'ব ।
বৰ্তমান ভাৰতে ৭৫ খনতকৈও অধিক দেশলৈ প্ৰতিৰক্ষা সঁজুলি ৰপ্তানি কৰে,যি বিশ্বব্যাপী প্ৰতিৰক্ষা বজাৰত ইয়াৰ বৰ্ধিত উপস্থিতি প্ৰতিফলিত কৰে ।
প্ৰতিৰক্ষা ৰপ্তানি ২০২৩-২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত অভিলেখ ২১,০৮৩ কোটি টকা (প্ৰায় ২.৬৩ বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰ) স্পৰ্শ কৰিছে, যি যোৱা বিত্তীয় বৰ্ষৰ তূৰত ৩২.৫% বৃদ্ধি, যেতিয়া এই পৰিমাণ আছিল ১৫,৯২০ কোটি টকা। শেহতীয়া পৰিসংখ্যাই সূচায় যে ২০১৩-১৪ বিত্তীয় বৰ্ষৰ তুলনাত যোৱা ১০ বছৰত প্ৰতিৰক্ষা ৰপ্তানি ৩১ গুণ বৃদ্ধি পাইছে ।
দুটা দশকৰ তুলনামূলক তথ্য অৰ্থাৎ ২০০৪-০৫ বৰ্ষৰ পৰা ২০১৩-১৪ বৰ্ষলৈ আৰু ২০১৪-১৫ বৰ্ষৰ পৰা ২০২৩-২৪ বৰ্ষলৈ প্ৰতিৰক্ষা ৰপ্তানিত ২১ গুণ বৃদ্ধি হৈছে বুলি প্ৰকাশ পাইছে । ২০০৪-০৫ বৰ্ষৰ পৰা ২০১৩-১৪ বৰ্ষলৈ মুঠ প্ৰতিৰক্ষা ৰপ্তানি আছিল ৪,৩১২ কোটি টকা, যি ২০১৪-১৫ বৰ্ষৰ পৰা ২০২৩-২৪ বৰ্ষলৈ ৮৮,৩১৯ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি হৈছে । নীতি সংস্কাৰ আৰু 'ব্যৱসায় কৰাৰ সহজতা'ৰ বাবে উল্লেখযোগ্য বিকাশ অৰ্জন কৰা হৈছে ।
তথ্য আৰু উৎপাদন ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰি, ভাৰতৰ হোমলেণ্ড সুৰক্ষা আৰু প্ৰতিৰক্ষা খণ্ড এক বিশ্বব্যাপী উৎপাদন কেন্দ্ৰ হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিবলৈ সাজু হৈছে । অধ্যয়নটোৱে ঘৰুৱা প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন বৃদ্ধিত ক্ৰয় শ্ৰেণী বৃদ্ধিৰ তাৎপৰ্যৰ ওপৰতো আলোকপাত কৰিছে ।
প্ৰতিৰক্ষা ৰপ্তানি বৃদ্ধিৰ বাবে ভাৰতীয় উদ্যোগসমূহক প্ৰদান কৰা এণ্ড-টু-এণ্ড ডিজিটেল সমাধানৰ উপৰিও চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা পদক্ষেপ । এই বিকাশ ভাৰতীয় প্ৰতিৰক্ষা সামগ্ৰী আৰু প্ৰযুক্তিৰ বিশ্বব্যাপী গ্ৰহণযোগ্যতাৰ প্ৰতিফলন । বিশ্বব্যাপী এৰোস্পেচ আৰু প্ৰতিৰক্ষা বজাৰৰ আকাৰ ২০২২ চনত প্ৰায় ৭৫০ বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰ আছিল আৰু ২০২৩ ৰ পৰা ২০৩০ চনৰ ভিতৰত প্ৰায় ৮.২ শতাংশ চক্ৰবৃদ্ধি বাৰ্ষিক বিকাশ হাৰৰ (চিএজিআৰ) সৈতে ২০৩০ চনৰ ভিতৰত প্ৰায় ১,৩৮৮ বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰলৈ বৃদ্ধি হ'ব বুলি অনুমান কৰা হৈছে ।
এক প্ৰতিবেদন অনুসৰি প্ৰতিৰক্ষা সঁজুলি, প্ৰযুক্তি আৰু সেৱাৰ বৰ্ধিত চাহিদাৰ মাজত ভাৰতৰ মহাকাশ আৰু প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডত ২৪-২৫ বিত্তীয় বৰ্ষত ১৩৮ বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰৰ এক আকৰ্ষণীয় অৰ্ডাৰিং সুযোগ আছে, যি প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন আৰু প্ৰযুক্তি বিকাশত নিয়োজিত কোম্পানীবোৰৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ সম্ভাৱনা প্ৰদান কৰে । প্ৰতিবেদনখনে উল্লেখ কৰিছে যে ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা মূলধন ব্যয় বিত্তীয় বৰ্ষ ৩০-ৰ ভিতৰত মুঠ বাজেটৰ ৩৭ শতাংশলৈ বৃদ্ধি হ'ব, যি বিত্তীয় বৰ্ষ ২৫-ত আনুমানিক ২৯ শতাংশতকৈ যথেষ্ট বেছি ।
ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-২৫ বৰ্ষত ১৫.৫ ট্ৰিলিয়ন টকাৰ এক সামগ্ৰিক মূলধন ব্যয়, যি আগৰ সময়ৰ তুলনাত যথেষ্ট বৃদ্ধি সূচায় । ভাৰত চৰকাৰে অনুকূল নীতি সংস্কাৰ, উদগনি আৰু থলুৱা উৎপাদন আৰু প্ৰযুক্তি বিকাশৰ বাবে পদক্ষেপৰ জৰিয়তে প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডক সক্ৰিয়ভাৱে সমৰ্থন কৰি আহিছে । আমি আশা কৰো যে প্ৰতিৰক্ষা মূলধন ব্যয়ৰ অংশ বিত্তীয় বৰ্ষ ৩০ত মুঠ প্ৰতিৰক্ষা বাজেটৰ ৩৭ শতাংশ হ'ব ।
অস্ত্ৰ গৱেষণা আৰু বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত নতুন প্ৰযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত শীৰ্ষ দেশসমূহৰ সৈতে সমতা অৰ্জন কৰাটো এক জটিল আৰু বহুমুখী লক্ষ্য, যাৰ বাবে নিৰন্তৰ প্ৰচেষ্টা, বিনিয়োগ আৰু কৌশলগত পৰিকল্পনাৰ প্ৰয়োজন । যদিও ভাৰতে শেহতীয়া বছৰবোৰত উল্লেখযোগ্য অগ্ৰগতি লাভ কৰিছে, তথাপিও ই প্ৰযুক্তিগতভাৱে উন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সৈতে জড়িত হোৱাৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে । অৱশ্যে, কেইবাটাও কাৰকে পৰামৰ্শ দিয়ে যে ভাৰতৰ ব্যৱধান হ্ৰাস কৰাৰ আৰু অৱশেষত ভৱিষ্যতে শীৰ্ষ দেশসমূহৰ সৈতে সমতা অৰ্জন কৰাৰ সম্ভাৱনা আছে ।
(টোকা: এই প্ৰতিবেদনত প্ৰকাশিত মতামতবোৰ লেখকৰ নিজৰ । ইয়াত প্ৰকাশিত তথ্য আৰু মতামতে ইটিভি ভাৰতৰ মতামত প্ৰতিফলিত নকৰে ।)
