বিশেষ প্ৰতিবেদন,২৭ জুলাই : ভাৰতে বৃহৎ নগৰ উন্নয়নৰ বাবে সাজু হৈছে । য'ত ২০৫০ চনৰ ভিতৰত ৪১৬ নিযুত লোকক সংস্থাপিত কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে । শেহতীয়াকৈ বিত্ত মন্ত্ৰীয়ে তেওঁৰ বাজেট ভাষণত দেশৰ সামগ্ৰিক উন্নয়নৰ পথত মুখ্য ভূমিকা পালন কৰাৰ বাবে চহৰসমূহক 'বিকাশ কেন্দ্ৰ' হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ পৰিকল্পনা কৰিছে । অৱশ্যে, দৰিদ্ৰতা আৰু অৰ্থনৈতিক বৈষম্যৰ দীৰ্ঘম্যাদী সমস্যাৰ উপৰিও, আন্তঃগাঁথনি আৰু সেৱাৰ দুৰ্বলতা আমাৰ চহৰসমূহত বিয়পি পৰিছে । দুৰ্বল নগৰ শাসন ক্ষমতাই চহৰসমূহক 'বিকাশ কেন্দ্ৰ' হোৱাৰ সম্ভাৱনাত বাধা দিব ।
বহনক্ষম নগৰ উন্নয়ন ৰণনীতিৰ প্ৰয়োজনীয়তা স্বীকাৰ কৰি, যোৱা কেইবছৰমানৰ কেন্দ্ৰীয় বাজেটে নগৰ উন্নয়নৰ বাবে বাজেট আৱণ্টন বৃদ্ধিৰ ব্যৱস্থা কৰিছে । তাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি, ২০২৪-২৫ বৰ্ষৰ সম্পূৰ্ণ বাজেটে নগৰ উন্নয়নক 'বিকশিত ভাৰত'ৰ কামত অৰিহণা যোগোৱাটো প্ৰাথমিকতা হিচাপে চিহ্নিত কৰে । গৃহ আৰু নগৰ পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে ২০২৩-২৪ বৰ্ষত ৬৯২৭০.৭২ কোটি টকাৰ সংশোধিত পূৰ্বানুমানতকৈ প্ৰায় ১৯ শতাংশ বৃদ্ধি কৰি ৮২৫৭৬.৫৭ কোটি টকা আৱণ্টন লাভ কৰিছে । বহনক্ষম নগৰ উন্নয়নৰ যথেষ্ট প্ৰত্যাহ্বানৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত, বাজেটত এনে বৃদ্ধি স্পষ্টতঃ প্ৰশংসনীয় ।
| লগতে পঢ়ক :বাজেট ২০২৪ : ৰে'লত শ্লিপাৰ-সাধাৰণ শ্ৰেণীৰ দবা হ্ৰাস কৰাটো দৰিদ্ৰবিৰোধী পদক্ষেপ - India Budget 2024 |
তথাপিও, ২০২৩-২৪ চনৰ সংশোধিত পূৰ্বানুমান আৰু বিভিন্ন আঁচনিত ২০২৪-২৫ চনৰ বাজেট পূৰ্বানুমানৰ তুলনাই আকৰ্ষণীয় অন্তৰ্দৃষ্টি প্ৰকাশ কৰে । কেন্দ্ৰীয় খণ্ডৰ আঁচনি আৰু কেন্দ্ৰীয় পৃষ্ঠপোষকতা তত্বাৱধানত আঁচনি দুয়োটাৰ বাবে ২০২৪-২৫ চনত বাজেটৰ ব্যৱস্থা ক্ৰমান্বয়ে প্ৰায় ৯.৫ শতাংশ আৰু ২৬ শতাংশ বৃদ্ধি হৈছে । কেন্দ্ৰীয় পৃষ্ঠপোষকতাত আঁচনিসমূহৰ বাবে বাজেট আৱণ্টনৰ ৬২ শতাংশ হৈছে প্ৰধানমন্ত্ৰী আৱাস যোজনা (নগৰ)। ২০২৩-২৪ বৰ্ষত ২২১০৩.০৩ কোটি টকাৰ বিপৰীতে পিএমএৱাই(ইউ)ক ৩০১৭০.৬১ কোটি টকা প্ৰদান কৰা হৈছে ।
আৰ্থিকভাৱে দুৰ্বল শ্ৰেণী/নিম্ন আয়ৰ লোকসকলৰ বাবে ৩০০০ কোটি টকা আৰু মধ্যবিত্তৰ বাবে ১০০০ কোটি টকাৰ বাজেতৰ ব্যৱস্থাৰ সৈতে ক্ৰেডিট লিংকড ৰাজসাহায্য আঁচনিৰ উপাদান পুনৰ প্ৰৱৰ্তন কৰাটো তেওঁলোকৰ আৱাসৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ বাবে আংশিকভাৱে উপযোগী হ'ব । তদুপৰি, মুঠ আৱাসৰ ৬৩ শতাংশ অংশৰ সৈতে হিতাধিকাৰী নেতৃত্বাধীন নিৰ্মাণ (বিএলচি) উপাদানটো পিএমএৱাই (ইউ)ৰ আটাইতকৈ সফল উপাদান । বস্তিৰ (আইএছএছআৰ) উপাদানৰ ইনচিটু পুনৰ-বিকাশত বস্তিবাসীসকলৰ বাসস্থানৰ অভাৱ সমাধান কৰাৰ বৃহৎ সম্ভাৱনা আছে কিন্তু আঁচনিখনৰ অধীনত আধাৰিত মুঠ আৱাসৰ মাত্ৰ ২.৫ শতাংশ ।
চহৰীয়া দৰিদ্ৰ লোকৰ যথেষ্ট অংশ, বিশেষকৈ বস্তিত বাস কৰা লোকসকলৰ ভূমিৰ পট্টা নাই । সেয়েহে, তেওঁলোক পিএমএৱাই(ইউ) নেটৰ বাহিৰত আছে । এনে লাগিছে যে পিএমএৱাই(ইউ) আঁচনিয়ে চহৰীয়া দৰিদ্ৰলোকতকৈ মধ্য আৰু অধিক উপাৰ্জন গোটৰ লোকসকলক অধিক লাভান্বিত কৰিছে । এই সন্দৰ্ভত জি.আই.এছ. মেপিঙৰ সৈতে ভূমি ৰেকৰ্ডৰ ডিজিটেলকৰণ, যদি সঠিকভাৱে ৰূপায়ণ কৰা হয়, দৰিদ্ৰ লোকসকলক ভূমিৰ অধিকাৰ লাভ কৰাত প্ৰশাসনিক অসুবিধাবোৰ হ্ৰাস কৰিব । সঠিক নগৰ পৰিকল্পনাৰ লগতে ভূমি উন্নয়ন নিয়মাৱলীৰ সংস্কাৰ, বাজেটত ধাৰণা কৰা অনুসৰি, গৃহ নিৰ্মাণৰ বাবে নগৰীয়া ভূমিৰ পৰ্যাপ্ত যোগান সহজ হ'ব ।
চহৰৰ বাসিন্দাৰ ঘৰ এটা ক্ৰয়ৰ সামৰ্থ্যৰ অভাৱৰ বাবে, ভাড়াঘৰে ঘৰৰ বৰ্ধিত চাহিদা পূৰণ কৰিব পাৰে । সেয়েহে, ভাড়াঘৰৰ বাজেট প্ৰস্তাৱ, বিশেষকৈ ঔদ্যোগিক শ্ৰমিকসকলৰ বাবে পিপিপি (ৰাজহুৱা-ব্যক্তিগত অংশীদাৰিত্ব) মোডত আৱাসগৃহ সদৃশ আৱাস, এক সময়োপযোগী হস্তক্ষেপ । ইয়াৰ পূৰ্বে, ২০২০ চনত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে নগৰীয়া দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ, বিশেষকৈ ক'ভিড-১৯ৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত প্ৰব্ৰজনকাৰীসকলৰ আৱাসৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনোৱাৰ বাবে পি.এম.এ.ৱাই.(ইউ.)ৰ অধীনত এক উপ আঁচনি হিচাপে সুলভ ভাড়া ঘৰ কমপ্লেক্সৰ (এ.আৰ.এইচ.চি.) সৈতে পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা কৰিছিল ।
চহৰবোৰৰ খালী ঘৰবোৰ পিপিপিৰ জৰিয়তে ভাড়াঘৰ হিচাপে পুনৰ নিৰ্মাণ কৰা আৰু ৰাজহুৱা বা ব্যক্তিগত প্ৰতিষ্ঠানবোৰে তেওঁলোকৰ নিজৰ উপলব্ধ খালী মাটিত ভাড়াঘৰ নিৰ্মাণ কৰাৰ ব্যৱস্থা আছিল । অৱশ্যে, এ.আৰ.এইচ.চি. আঁচনিৰ অধীনত নিৰ্মাণ কৰা হাউচিং ইউনিটবোৰে দুৰ্বল অৱস্থান, মৌলিক নগৰীয় সেৱা উপলব্ধ নোহোৱা আৰু প্ৰায়ে প্ৰচলিত ব্যক্তিগত ভাড়া বজাৰৰ ভাড়াতকৈ অধিক ভাড়াৰ ক্ষেত্ৰত একাধিক সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছিল । কৰ ৰেহাই, কম সূতৰ হাৰত প্ৰকল্প ঋণ, অতিৰিক্ত ফ্লোৰ এৰিয়া অনুপাত (এফএআৰ)/ফ্লোৰ স্পেচ ইণ্ডেক্স (এফএছআই), ট্ৰাংক আন্তঃগাঁথনিৰ ব্যৱস্থা সহ ৰেহাই থকা স্বত্বেও, এই আঁচনিৰ প্ৰতি ব্যক্তিগত খণ্ডৰ সঁহাৰি কোমল আছিল ।
বেছিভাগ ক্ষেত্ৰত, ভাড়াঘৰৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ হিতাধিকাৰীসকলৰ ভাড়া পৰিশোধ কৰাৰ সামৰ্থ্যৰ সৈতে বান্ধ খাই থাকে আৰু নিয়োগকৰ্তাই প্ৰদান কৰা আৱাসৰ ক্ষেত্ৰত, তেওঁলোকৰ নিযুক্তিত অব্যাহত থাকে । এই জটিলতাবোৰৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত, বাজেট দস্তাবেজখনে দক্ষ আৰু স্বচ্ছ ভাড়াঘৰ বজাৰৰ বাবে সক্ষম নীতি আৰু নিয়মাৱলীৰ আমদানিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে ।
দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ ব্যৱস্থাৰ সৈতে মডেল টেনান্সি আইনৰ কাৰ্যকৰীকৰণ দ্ৰুতগতিত কৰা আৰু ভাড়াৰ পদ্ধতিবোৰ পৰিচালনা কৰাৰ বাবে পেছাদাৰী ভাড়া ব্যৱস্থাপনা সমিতি গঠন কৰাটো ভাৰতত ভাড়াঘৰৰ বজাৰত দক্ষতা আৰু স্বচ্ছতা অনাত সহায়ক হ'ব পাৰে ।
স্মাৰ্ট চিটি মিছনৰ ব্যয় ২০২৩-২৪ বৰ্ষত ৮০০০ কোটি টকাৰ সংশোধিত পূৰ্বানুমানৰ পৰা ২০২৪-২৫ বৰ্ষত ২৪০০ কোটি টকাৰ বাজেট পূৰ্বানুমানলৈ হ্ৰাস পাইছে । ৫০০ খন চহৰৰ বাবে অম্ৰুত আঁচনিৰ বাবে প্ৰস্তাৱিত ব্যয় হৈছে ৮০০০ কোটি টকা – ২০২৩-২৪ বৰ্ষত ৫২০০ কোটি টকাৰ সংশোধিত পূৰ্বানুমানৰ প্ৰায় ৫৪ শতাংশ বৃদ্ধি । একেদৰে, ২০২৩-২৪ বৰ্ষত ২৫৫০ কোটি টকাৰ সংশোধিত আৱণ্টনৰ তুলনাত, চলিত বাজেটে স্বচ্ছ ভাৰত মিছনৰ (নগৰ) বাবে ৫০০০ কোটি টকাৰ প্ৰস্তাৱ দিছে ।
বিশ্ব বেংকৰ অধ্যয়ন (২০২২) অনুসৰি, ভাৰতীয় চহৰবোৰক পৰৱৰ্তী ১৫ বছৰত ৮৪০ বিলিয়ন ডলাৰ বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজন, যাৰ ভিতৰত ৪৫০ বিলিয়ন ডলাৰ পানী যোগান আৰু নৰ্দমাকে ধৰি মৌলিক সেৱাৰ বাবে বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰিব বুলি অনুমান কৰা হৈছে । তদুপৰি, ভাৰতৰ ডাঙৰ আৰু সৰু দুয়ো প্ৰকাৰৰ চহৰতে সেৱাৰ ঘাটি আছে, কিন্তু সৰু চহৰৰ লগতে চহৰৰ ভিতৰত দৰিদ্ৰ লোকসকল থকা অঞ্চলবোৰত এইবোৰ অধিক স্পষ্ট হয় ।
সেয়েহে, মৌলিক আন্তঃগাঁথনিৰ বিকাশৰ ওপৰত অম্ৰুতৰ গুৰুত্বৰ সৈতে (অৰ্থাৎ পানী যোগান, নৰ্দমা, নিষ্কাশন, গ্ৰীণ স্পেছ, মটৰচালিত পৰিবহণ), বাজেট আৱণ্টন বৃদ্ধিয়ে প্ৰচলিত সেৱাৰ ঘাটি হ্ৰাস কৰাত সহায়ক হ'ব পাৰে । ইয়াৰ উপৰিও, বাজেটত ৰাজ্য চৰকাৰ আৰু বহুপাক্ষিক উন্নয়ন বেংকৰ অংশীদাৰিত্বত ১০০ খন ডাঙৰ চহৰৰ বাবে বেংক আধাৰিত পানী যোগান, নৰ্দমা নিষ্কাশন আৰু আৱৰ্জনা ব্যৱস্থাপনা প্ৰকল্প আৰু সেৱাৰ প্ৰস্তাৱ দিয়া হৈছে ।
অৱশ্যে, ৭৪ সংখ্যক সাংবিধানিক আইনৰ তিনি দশকৰ পাছতো, ভাৰতৰ খুব কম চহৰৰ নগৰীয়া মৌলিক সেৱাৰ ব্যৱস্থাৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ আছে । নগৰীয়া সেৱাৰ দুৰ্বল প্ৰদানৰ আঁৰত চহৰ পৰ্যায়ত অভাৰলেপিং অধিকাৰ ক্ষেত্ৰ আৰু খণ্ডিত ভূমিকা আৰু দায়িত্ব থকা সংস্থাসমূহ এক মুখ্য কাৰক হৈ আছে । নগৰীয় আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পৰ বাবে ৰাজহ মডেলবোৰ মুখ্যতঃ অস্তিত্বহীন হৈ আছে । বিশ্ব বেংকৰ অধ্যয়নত (২০২২) দেখুওৱা হৈছে যে ভাৰতীয় চহৰবোৰত পানী আৰু নৰ্দমা উপযোগিতাবোৰে গড় হিচাপত তেওঁলোকৰ পৰিচালনা ব্যয়ৰ মাত্ৰ ৫৫ শতাংশ পুনৰুদ্ধাৰ কৰিছে । ভাৰতীয় চহৰসমূহে দুৰ্বল ৰাজহ উৎপাদন আৰু মৌলিক সেৱাৰ অপৰ্যাপ্ত উপলব্ধতাৰ সৈতে কাম কৰে ।
ইয়াৰ বাবে মহানগৰ প্ৰশাসনসমূহৰ সৱলীকৰণৰ প্ৰয়োজন কিয়নো স্পষ্ট কাৰ্যকৰী ক্ষেত্ৰ আৰু পৰ্যাপ্ত প্ৰতিষ্ঠানগত ক্ষমতা থকা আৰ্থিকভাৱে ক্ষমতাশালী মহানগৰ প্ৰশাসনসমূহে চহৰ পৰ্যায়ত বেংক আধাৰিত প্ৰকল্পবোৰ ধাৰণা কৰিব পাৰে ।
চলিত বাজেটৰ এটা দিশ হ'ল চহৰীয়া দৰিদ্ৰ লোকৰ জীৱিকাই কম মনোযোগ লাভ কৰিছে । ৰাষ্ট্ৰীয় নগৰ জীৱিকা মিছন (এনইউএলএম) কাৰ্যসূচীৰ বাবে বাজেট আৱণ্টন ২০২৩-২৪ বৰ্ষত ৫২৩ কোটি টকাৰ সংশোধিত পূৰ্বানুমানৰ পৰা ৩০০ কোটি টকালৈ হ্ৰাস কৰা হৈছে ।
আনকি প্ৰধানমন্ত্ৰী এছভিএনিধিয়েও (প্ৰধানমন্ত্ৰী ষ্ট্ৰীট ভেণ্ডাৰৰ আত্মনিৰ্ভৰ নিধি) ২০২৪-২৫ বৰ্ষত ১৪১.৬৮ কোটি টকা হ্ৰাস পাইছে । নিৰ্বাচিত চহৰবোৰত ১০০ খন সাপ্তাহিক 'হাট' বা ষ্ট্ৰীট ফুড হাবৰ ব্যৱস্থাই পথৰ বিক্ৰেতাসহ লাখ লাখ নগৰীয়া অনানুষ্ঠানিক শ্ৰমিকৰ জীৱিকাৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ সক্ষম নহ'ব । বাজেটে এমআৰটিএছ আৰু মেট্ৰ' ৰেল প্ৰকল্পৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে কিয়নো নগৰ উন্নয়নত কেন্দ্ৰীয় খণ্ডৰ আঁচনিৰ ৮৩ শতাংশ । বাজেটত ৩০ লাখৰ অধিক জনসংখ্যা থকা ১৪ খন ডাঙৰ চহৰৰ বাবে পৰিবহণমুখী উন্নয়নৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে । বৃহৎ-টিকট মেট্ৰ' প্ৰকল্পবোৰে, যদিও জনপ্ৰিয় পৰিকল্পনাৰ বাবে আকৰ্ষণীয় আৰু সামৰ্থ্য দুয়োটা ক্ষেত্ৰতে বেছিভাগ লোকক লাভান্বিত নকৰে ।
এক ইতিবাচক লক্ষ্যৰে, প্ৰধানমন্ত্ৰী ই-বাছ সেৱা আঁচনিৰ অধীনত ২০২৩-২৪ বৰ্ষত ২০ কোটি টকাৰ সংশোধিত পূৰ্বানুমানৰ বিপৰীতে ২০২৪-২৫ বৰ্ষৰ বাবে ১৩০০ কোটি টকাৰ বৰ্ধিত বাজেট আৱণ্টনে চিটি বাছ সেৱা বৃদ্ধি কৰিব পাৰে আৰু মানুহৰ গতিশীলতা উন্নত কৰিব পাৰে । অৱশেষত, নগৰ উন্নয়ন আঁচনিসমূহৰ অতীতৰ প্ৰদৰ্শনে লেহেম প্ৰগতি আৰু পুঁজিৰ কম ব্যৱহাৰৰ এক সাধাৰণ প্ৰৱণতা সূচায় । বেংক আধাৰিত আৰু প্ৰয়োজনীয়তা আধাৰিত নগৰীয়া প্ৰকল্পৰ ধাৰণা কৰাটোৱে প্ৰতিষ্ঠানগত সামৰ্থ্য আৰু বিদ্যমান শাসন প্ৰক্ৰিয়াৰ দক্ষতাৰ দাবী কৰে । 'বিকশিত ভাৰত'ৰ বাবে চহৰ নিৰ্মাণৰ বাবে নগৰ নীতি নিৰ্ধাৰণ আৰু মহানগৰ প্ৰশাসনৰ প্ৰতিষ্ঠানগত শক্তিশালীকৰণৰ ওপৰত পুনৰ চিন্তা কৰিবলৈ বেছি পলম হোৱা নাই ।
