বিশেষ প্ৰতিবেদন, ১৫ জুলাই : অহা সপ্তাহত কেন্দ্ৰীয় বিত্ত মন্ত্ৰী নিৰ্মলা সীতাৰমণে সংসদত প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ তৃতীয়টো কাৰ্যকালৰ প্ৰথমখন বাজেট উত্থাপন কৰিব । এই বাজেট ২০২৪-২৫ বিত্তীয় বৰ্ষৰ বাবে সম্পূৰ্ণ বাজেট হ'ব । কিয়নো সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ ঠিক পূৰ্বে চলিত বছৰৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত বছৰটোৰ অন্তৰ্ৱৰ্তীকালীন বাজেট ইতিমধ্যে উপস্থাপন কৰা হৈছিল । শেহতীয়া বছৰবোৰত ভাৰতৰ কেন্দ্ৰীয় বাজেটৰ আকাৰ যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে । ২০১৯-২০ বিত্তীয় বৰ্ষত প্ৰায় ২৭ লাখ কোটি টকাৰ পৰা এই বিত্তীয় বৰ্ষৰ শেষলৈকে আনুমানিক ৪৭.৬৬ লাখ কোটি টকালৈ বাজেটৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি হৈছে । ই হৈছে মাত্ৰ পাঁচ বছৰত ৭৬ শতাংশতকৈও অধিক বৃদ্ধি ।
কেন্দ্ৰীয় বাজেটৰ এই বৃহৎ পৰিমাণ কেৱল চলিত বিত্তীয় বৰ্ষৰ বাবে দেশৰ আনুমানিক নামমাত্ৰ জি ডি পিৰ ১৫ শতাংশলৈ ৰূপান্তৰিত হৈছে, যিটো ২০২৪-২৫ বৰ্ষৰ অন্তৰ্ৱৰ্তীকালীন বাজেটত বিত্ত মন্ত্ৰীয়ে দিয়া তথ্য অনুসৰি ৩২৭ লাখ কোটি টকা বুলি অনুমান কৰা হৈছে ।
ইটিভি ভাৰতৰ বাজেট তথ্যৰ বিশ্লেষণে দেখুৱাইছে যে কেন্দ্ৰীয় বাজেটৰ চক্ৰবৃদ্ধি বাৰ্ষিক বিকাশৰ হাৰ পাঁচ বছৰৰ সময়ছোৱাত দেশৰ নামমাত্ৰ জি ডি পি বৃদ্ধিৰ হাৰতকৈ অধিক হৈছে । সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ 112-ৰ অধীনত, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে এটা বিত্তীয় বৰ্ষৰ বাবে ইয়াৰ আনুমানিক আয় আৰু ব্যয়ৰ এক বাৰ্ষিক বিত্তীয় বিৱৰণ সংসদত উপস্থাপন কৰে, যাক সাধাৰণতে কেন্দ্ৰীয় বাজেট বুলি কোৱা হয় ।
চৰকাৰে ইমান বৃহৎ পুঁজিৰ ব্যৱস্থা কেনেকৈ কৰে ?
ইমান বৃহৎ বাজেটৰ বাবে পুঁজি যোগান ধৰাৰ বাবে তিনিটা মুখ্য উৎস আছে । এইবোৰ হৈছে চৰকাৰৰ ৰাজহ প্ৰাপ্তি (কৰ ৰাজহ আৰু অনা-কৰ ৰাজহ) আৰু মূলধন প্ৰাপ্তি (ঋণ লোৱা আৰু ঋণ পৰিশোধ), যিবোৰ সাধাৰণতে ইয়াৰ সামগ্ৰিক বাজেট ব্যয় আৰু ৰাজহ সংগ্ৰহৰ ঘাটি পূৰণ কৰিবলৈ চৰকাৰে মূলত ঋণ লৈ আছে ।
ৰাজহ প্ৰাপ্তি
চৰকাৰী ৰাজহ প্ৰাপ্তিবোৰ দুটা ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে– কৰ ৰাজহ প্ৰাপ্তি, যি মূলত সংগ্ৰহ কৰা কৰ আৰু শুল্ক যেনে আয়কৰ, কৰ্প'ৰেট কৰ, শুল্ক, আবকাৰী শুল্ক আৰু জি এছ টি আদিত কেন্দ্ৰৰ অংশ । অনা-কৰ ৰাজহ প্ৰাপ্তিৰ ভিতৰত আছে ৰাজহুৱা খণ্ডৰ কোম্পানী আৰু বেঙ্কৰ দ্বাৰা পৰিশোধ কৰা ডিভিডেণ্ট আৰু লাভ ।
কৰ ৰাজহ
চৰকাৰে সংগ্ৰহ কৰা কৰ ৰাজহ ইয়াৰ দ্বাৰা সংগ্ৰহ কৰা তিনিওটা ধনৰ উৎসৰ ভিতৰত আটাইতকৈ ডাঙৰ । 2019-20 বৰ্ষত কেন্দ্ৰৰ মুঠ ৰাজহ আছিল 13.57 লাখ কোটি, যিটো সেই বছৰৰ মুঠ বাজেটৰ 50.5 শতাংশ 26.86 লাখ কোটি আছিল । গতিকে সেই বছৰত চৰকাৰৰ মুঠ প্ৰাপ্তিৰ আধাতকৈ কম কৰ ৰাজহ আছিল ।
অৱশ্যে এই বছৰ কৰ ৰাজহ (কেন্দ্ৰলৈ মুঠ) 26 লাখ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে । অৰ্থাৎ পাঁচ বছৰৰ সময়সীমাত ই প্ৰায় দুগুণ হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে ।
কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ মুঠ প্ৰাপ্তিৰ শতাংশ হিচাপে কেৱল কৰ ৰাজহ এই বছৰৰ মুঠ ব্যয়ৰ প্ৰায় 55 শতাংশ ।
আনহাতে, বিভিন্ন প্ৰৱণতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত এইটো স্পষ্ট যে চৰকাৰৰ সামগ্ৰিক প্ৰাপ্তি আৰু ব্যয়ত কৰৰ অংশ পাঁচ বছৰৰ ম্যাদত 50.5 শতাংশৰ পৰা প্ৰায় 55 শতাংশলৈ বৃদ্ধি হৈছে ।
অনা-কৰ ৰাজহ
কেন্দ্ৰৰ অনা-কৰ ৰাজহ প্ৰাপ্তিৰ ভিতৰত আছে সুত লাভ, ডিভিডেণ্ট আৰু লাভ, অন্যান্য আনা-কৰ ৰাজহ আৰু কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলৰ পৰা প্ৰাপ্তি ।
যদিও ২০১৯-২০ বিত্তীয় বৰ্ষত অনা-কৰ ৰাজহ আছিল ৩.২৭ লাখ কোটি টকা, চলিত বিত্তীয় বৰ্ষত ই ৩.৯৯ লাখ কোটিলৈ বৃদ্ধি হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে । ই বছৰটোৰ মুঠ বাজেটৰ ৮ শতাংশতকৈ অলপ বেছি ।
মূলধন প্ৰাপ্তি
মূলধন প্ৰাপ্তিৰ ভিতৰত আছে চৰকাৰে ইয়াৰ ব্যয় পূৰণ কৰাৰ বাবে এটা বিত্তীয় বৰ্ষত ল'বলগীয়া ঋণ আৰু ইয়াত চৰকাৰে পূৰ্বতে দিয়া ঋণ পৰিশোধ আৰু অন্যান্য প্ৰাপ্তিও অন্তৰ্ভুক্ত থাকে ।
উদাহৰণ স্বৰূপে, ২০১৯-২০ বিত্তীয় বৰ্ষত মুঠ ১০ লাখ কোটি টকাৰ মূলধন প্ৰাপ্তিৰ ভিতৰত নতুন ঋণ বা ঋণৰ পৰিমাণ আছিল ৯.৩৩ লাখ কোটি টকা । আনহাতে, বাকী পৰিমাণ আছিল অন্যান্য প্ৰাপ্তি আৰু ঋণ পৰিশোধ, যিটো সেই বছৰৰ মূলধন প্ৰাপ্তিৰ ৭ শতাংশতকৈও কম আছিল ।
চলিত বিত্তীয় বৰ্ষৰ বাবে মুঠ বাজেটৰ 47.66 লাখ কোটি টকাৰ মূলধন প্ৰাপ্তি 17.64 লাখ কোটি টকা পূৰ্বানুমান কৰা হৈছে । ইয়াৰে ভিতৰত 16.85 লাখ কোটি টকা এই বছৰ চৰকাৰে সংগ্ৰহ কৰিবলগা নতুন ঋণ ।
নতুন ঋণ, যিয়ে বেছিভাগ মূলধন প্ৰাপ্তি (মুঠ মূলধন প্ৰাপ্তিৰ 95.5%) গঠন কৰে, সেয়া এই বছৰ চৰকাৰৰ মুঠ প্ৰাপ্তিৰ 35 শতাংশতকৈও অধিক হ'ব । মুঠ প্ৰাপ্তিৰ 55 শতাংশ কৰ ৰাজহ প্ৰাপ্তিৰ পিচত, নতুন ঋণ হৈছে বাজেটৰ 35 শতাংশত চৰকাৰী পুঁজিৰ দ্বিতীয় সৰ্ববৃহৎ উৎস ।
বিগত বছৰবোৰত বিকাশৰ প্ৰৱণতা
মাত্ৰ পাঁচ বছৰত ২০১৯-২০ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০২৪-২৫ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ বাজেট ব্যয় প্ৰায় ২৭ লাখ কোটি টকাৰ পৰা ৪৮ লাখ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে ।
অন্য অৰ্থত, কেন্দ্ৰীয় বাজেট পাঁচ বছৰৰ ভিতৰত 12 শতাংশতকৈ অধিক চক্ৰবৃদ্ধি বাৰ্ষিক বৃদ্ধি হাৰত বৃদ্ধি পাইছে । যদি কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ বাজেট ব্যয় পৰৱৰ্তী বিত্তীয় বৰ্ষত অৰ্থাৎ 2025-26 বিত্তীয় বৰ্ষতো একে হাৰত বৃদ্ধি হয়, তেনেহ'লে ছয় বছৰত কেন্দ্ৰীয় বাজেটৰ আকাৰ দুগুণ হ'ব । অৰ্থাৎ 26.86 লাখ কোটি টকাৰ পৰা 54 লাখ কোটি টকা হ'বগৈ । এই ক্ষেত্ৰত প্ৰতিবছৰে 12.25 শতাংশৰ বাৰ্ষিক চক্ৰবৃদ্ধি হাৰ হ'ব ।
এইটো গুৰুত্বপূৰ্ণ । কিয়নো এই সময়ছোৱাত ভাৰতৰ নামমাত্ৰ জি ডি পি ২০১৯-২০ বিত্তীয় বৰ্ষত ২০৪ লাখ কোটি টকাৰ পৰা ২০২৪-২৫ বিত্তীয় বৰ্ষত ৯.৯ শতাংশৰ চক্ৰবৃদ্ধি হাৰত ৩২৭ লাখ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে।
ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে যে এই সময়ছোৱাত দেশৰ নামমাত্ৰ জি ডি পি বৃদ্ধিৰ হাৰতকৈ কেন্দ্ৰীয় বাজেটৰ আকাৰৰ বৃদ্ধি যথেষ্ট দ্ৰুত হৈছে ।
*লেখাটোত কিছুমান সংখ্যা পূৰ্ণ সংখ্যা (round off) হিচাপে ধৰা হৈছে ।
