বিশেষ প্ৰতিবেদন, ২২ ছেপ্টেম্বৰ : আজি বিশ্ব গঁড় দিৱস । বিশ্বজুৰি গঁড়ৰ পাঁচোটা প্ৰজাতিৰ সুৰক্ষাৰ বাবে সজাগতা সৃষ্টিৰ উদ্দেশ্যে ২২ ছেপ্টেম্বৰৰ দিনটো গঁড় দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয় ৷ ২০১১ চনৰ পৰাই বিশ্বজুৰি এই দিৱস পালন কৰা হৈছে । বিশ্ব গঁড় দিৱসত, ইণ্টাৰনেচনেল ৰাইনো ফাউণ্ডেচনে ৫ টা প্ৰজাতিৰ গঁড় আৰু সেইবোৰৰ বিষয়ে চিন্তা কৰা সকলোকে স্মৰণ কৰে ।
- এটা ইমেইলৰ পৰাই আৰম্ভ হৈছিল
বিশ্ব গঁড় দিৱস প্ৰথমবাৰৰ বাবে ২০১০ চনত ডব্লিউডব্লিউএফ (World Wide Fund for Nature)-দক্ষিণ আফ্ৰিকাই ঘোষণা কৰিছিল । পৰৱৰ্তী বছৰত, বিশ্ব গঁড় দিৱস এক আন্তৰ্জাতিক সফলতালৈ পৰিণত হয় । যি আফ্ৰিকান আৰু এছিয়ান গঁড় দুয়োটা প্ৰজাতিক সামৰি লোৱা হয় ।
২০১১ চনত লিছা জেন কেম্পবেল নামৰ এগৰাকী মহিলাই এগৰাকী গঁড় প্ৰেমী ৰিশজালৈ এটা মেইল লিখিছিল যিয়ে পৃথিৱীত ৫ প্ৰজাতিৰ গঁড় জীৱিত থকাটো চাব বিচাৰিছিল । এনেদৰেই বিশ্ব গঁড় দিৱস চৰ্চালৈ আহিছিল আৰু মানুহে প্ৰতি বছৰে একে তাৰিখতে সমগ্ৰ দেশতে ইয়াক উদযাপন কৰে ।
- গঁড়ৰ প্ৰজাতি
সুমাত্ৰীয় গঁড় : সুমাত্ৰীয় গঁড় হৈছে জীৱিত প্ৰজাতিবোৰৰ ভিতৰত আটাইতকৈ সৰু আৰু দুটা শিং থকা একমাত্ৰ এছিয়ান গঁড় । সুমাত্ৰীয় গঁড় এসময়ত ভূটান আৰু পূৱ ভাৰতৰ পূব হিমালয়ৰ পাদদেশ, ম্যানমাৰ, থাইলেণ্ড, ভিয়েটনাম আৰু চীন আদি স্থানত দেখা গৈছিল । কিন্তু এতিয়া এই প্ৰজাতিটো কেৱল ইণ্ডোনেছিয়াৰ সুমাত্ৰা আৰু বোৰ্নিঅ' দ্বীপত হে পোৱা যায় ।
ক'লা গঁড় : ক'লা আৰু বগা গঁড়ৰ ভিতৰত, ক'লা গঁড় দুটা আফ্ৰিকান গঁড়ৰ প্ৰজাতিৰ ভিতৰত সৰু । ক'লা-বগা গঁড়বোৰ ওঁঠৰ আকৃতিৰ বাবে কিছু পৃথক । ক'লা গঁড়বোৰৰ ওপৰৰ ওঁঠ হুকযুক্ত । আনহাতে বগা গঁড়বোৰৰ ওঁঠ বৰ্গাকৃতিৰ । বিংশ শতিকাত ইউৰোপীয় চিকাৰী আৰু প্ৰব্ৰজনকাৰীসকলৰ বাবে ক'লা গঁড়ৰ সংখ্যা নাটকীয়ভাৱে হ্ৰাস পাইছিল । সমগ্ৰ আফ্ৰিকাত নিৰন্তৰ সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টাৰ বাবে ক'লা গঁড়ৰ সংখ্যা ২০ বছৰ পূৰ্বৰ তুলনাত দুগুণ হৈ আজি ৬,০০০ তকৈও অধিক হৈছে ।
বগা গঁড় : বগা গঁড় হৈছে দ্বিতীয় সৰ্ববৃহৎ স্থল স্তন্যপায়ী । ইয়াৰ নাম আফ্ৰিকানৰ পৰা আহিছে । যি হৈছে পশ্চিম জাৰ্মানীয় ভাষা ‘ৱেইট’, যাৰ অৰ্থ হৈছে বহল আৰু জন্তুটোৰ মুখক বুজায় । বৰ্গাকৃতিৰ ওঁঠযুক্ত গঁড় (square-lipped rhinoceros) বুলিও জনা যায় ।
বগা গঁড়ৰ বেছিভাগ মাত্ৰ চাৰিখন দেশত পোৱা যায় :
- দক্ষিণ আফ্ৰিকা,
- নামিবিয়া,
- জিম্বাবোৱে আৰু
- কেনিয়া ।
উনবিংশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে দক্ষিণৰ বগা গঁড় বিলুপ্ত বুলি কোৱা হৈছিল ৷ কিন্তু ১৮৯৫ চনত দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ কোৱাজুলু-নাটালত অতি কম সংখ্যক গঁড় উদ্ধাৰ কৰা গৈছিল ।
জাভান গঁড় : জাভান গঁড় হৈছে ৫ টা গঁড়ৰ প্ৰজাতিৰ ভিতৰত আটাইতকৈ বিলুপ্তপ্ৰায় । ইয়াৰ মাত্ৰ ৭৬ টা কেৱল ইণ্ডোনেছিয়াৰ জাভাৰ উজুং কুলন ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত আছে । জাভান গঁড় এসময়ত সমগ্ৰ উত্তৰ-পূব ভাৰত আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াত পোৱা গৈছিল । ভিয়েটনামৰ অন্তিম জাভান গঁড়টো ২০১০ চনত চিকাৰীৰ হাতত নিধন হৈছিল ।
এশিঙীয়া গঁড় : এশিঙীয়া গঁড় বা ভাৰতীয় গঁড়' হৈছে গঁড়ৰ প্ৰজাতিৰ ভিতৰত সৰ্ববৃহৎ । এসময়ত ভাৰতীয় উপ-মহাদেশৰ সমগ্ৰ উত্তৰ অংশত বিস্তৃত হৈ থকা গঁড়ৰ সংখ্যা হ্ৰাস পাইছিল । কিন্তু এশিঙীয়া গঁড়ৰ উদ্ধাৰ এছিয়াৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ সংৰক্ষণ সফলতাৰ কাহিনীবোৰৰ ভিতৰত অন্যতম ।
ভাৰত আৰু নেপালৰ বন্যপ্ৰাণী কৰ্তৃপক্ষৰ কঠোৰ সুৰক্ষা আৰু ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে এশিঙীয়া গঁড়ৰ ৰক্ষণাৱেক্ষণ দিবলৈ সক্ষম হৈছে । আজি উত্তৰ-পূব ভাৰত আৰু নেপালৰ তেৰাই ঘাঁহনি অঞ্চলত ইয়াৰ সংখ্যা প্ৰায় ৪০০০ লৈ বৃদ্ধি পাইছে ।
- গঁড়ৰ বৰ্তমানৰ অৱস্থা: ২০২৪ প্ৰতিবেদন
প্ৰতি ছেপ্টেম্বৰত, ইণ্টাৰনেচনেল ৰাইন' ফাউণ্ডেচনে (আইআৰএফ) এক প্ৰতিবেদন প্ৰকাশ কৰে । ষ্টেট অফ দ্য ৰাইন' শীৰ্ষক এই প্ৰতিবেদনত গঁড় বৰ্তমানৰ সংখ্যাৰ জৰীপ উল্লেখ কৰে । য'ত আফ্ৰিকা আৰু এছিয়াৰ ৫ টা জীৱিত গঁড়ৰ প্ৰজাতিৰ বাবে মুখ্য প্ৰত্যাহ্বান আৰু সংৰক্ষণ বিকাশৰ কথা উল্লেখ কৰা হয় ।
- কি আছে ২০২৪ চনৰ প্ৰতিবেদনত
- পৃথিৱীত আটাইকেইটা প্ৰজাতিৰ মাত্ৰ ২৮,০০০ টা গঁড় আছে
- ২০২২ চনৰ পৰা ২০২৩ চনলৈ আফ্ৰিকাত গঁড়ৰ চোৰাং চিকাৰ ৪ শতাংশ বৃদ্ধি হৈছে । ২০২৩ চনত কমেও ৫৮৯ টা আফ্ৰিকান গঁড় নিধন হৈছে । প্ৰতি ১৫ ঘণ্টাত ১ গঁড় নিধন হৈছে
- নামিবিয়া আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ হলুহলুৱে আইএমফলোজি পাৰ্কত চোৰাং চিকাৰীৰ বাবে যোৱা বছৰৰ তুলনাত মুঠ ক'লা গঁড়ৰ সংখ্যা সামান্য হ্ৰাস পাইছে
- চোৰাং চিকাৰীৰ কৱলত পৰাৰ পিচতো দক্ষিণ আফ্ৰিকাত বগা গঁড়ৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাইছে
- এশিঙীয়া গঁড়ে উন্নত বাসস্থান আৰু বন্যপ্ৰাণী কৰিডৰ ব্যৱহাৰ কৰি আহিছে
- ২০২৩ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ আৰু নৱেম্বৰত ৱে কাম্বাছ ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত সুমাত্ৰীয় গঁড়ৰ দুটা পোৱালি জন্ম হৈছিল
- ২০২৩ চনৰ জুলাই মাহৰ পৰা ইণ্ডোনেছিয়াৰ কৰ্তৃপক্ষই জাভান গঁড়ৰ চোৰাং চিকাৰীৰ বিৰুদ্ধে তদন্ত আৰু মোকৰ্দমা চলাই আহিছে । যিসকলে ২০১৯ চনৰ পৰা ২০২৩ চনলৈ উজুং কুলন ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত ২৬ টা গঁড় হত্যা কৰাৰ কথা স্বীকাৰ কৰিছে
- গঁড় কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ
আন মূল্যৱান উদ্ভিদ আৰু জন্তু থকা স্থানতে গঁড়বোৰে থাকে । যেতিয়া আমি এশিঙীয়া গঁড় সুৰক্ষিত কৰো তেতিয়া এই আন প্ৰজাতিবোৰকো সুৰক্ষিত কৰাত সহায় কৰা হয় । এই গঁড়বোৰ যিবোৰ দেশতে পোৱা যায় সেইবোৰত ই ৰাষ্ট্ৰীয় গৌৰৱৰ প্ৰতীক । যি স্থানীয় সম্প্ৰদায়বোৰৰ মাজত পৰিৱেশৰ পৰিচালনাক অনুপ্ৰাণিত কৰে । এই সম্প্ৰদায়বোৰে গঁড়ৰ পৰিৱেশ পৰ্যটনৰ জৰিয়তে উৎপন্ন হোৱা ৰাজহৰ পৰাও লাভান্বিত হয় ।
- গঁড়ৰ প্ৰতি ভাবুকি
কিছুমান উদ্যানত গঁড়ৰ সংখ্যা অধিক হোৱাৰ ফলত প্ৰজননৰ হাৰ কম হয় । পলসুৱা সমভূমি ঘাঁহনি নাইকিয়া হোৱাৰ ফলত ইয়াৰ সংখ্যা হ্ৰাস পাবলৈ ধৰিছে । বৰ্তমান সময়ত মানুহৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধি হৈছে । যাৰ ফলত ভূমিৰ প্ৰয়োজন বাঢ়িছে আৰু এনে পৰিস্থিতিত বনাঞ্চল ধ্বংস হৈছে । গঁড়ৰ বাবে সুৰক্ষিত বহু এলেকা এতিয়া মানুহে দখল কৰিছে । যাৰ ফলত মানুহ-গঁড়ৰ সংঘাত হৈছে । খবৰ অনুসৰি ভাৰত আৰু নেপালত প্ৰতি বছৰে গঁড়ৰ আক্ৰমণত বহু লোকৰ মৃত্যু হয় ।
- ভাৰতীয় গঁড়ৰ স্থিতি
ভাৰতীয় গঁড়ৰ পছন্দৰ ঠাই হৈছে মুখ্যতঃ হিমালয় আৰু ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু গংগা উপত্যকাৰ পাদদেশত অৱস্থিত ঘাঁহনি আৰু আৰ্দ্ৰভূমি থকা অঞ্চল । বৰ্তমান, এই প্ৰজাতিটো ইণ্ডো-নেপাল তেৰাই, পশ্চিমবংগৰ উত্তৰ অংশ আৰু অসমত সৰু সৰু অঞ্চলত পোৱা যায় । পূৰ্বতে এইবোৰ ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু গংগা উপত্যকাত ব্যাপকভাৱে পোৱা গৈছিল ।
ভাৰতৰ ভিতৰত গঁড়বোৰ মুখ্যতঃ ৭ টা সুৰক্ষিত এলেকাত পোৱা যায় -
- অসমৰ কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান,
- পবিতাৰা অভয়াৰণ্য,
- ওৰাং ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান আৰু
- মানাহ ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান
অসমৰ লগতে
- পশ্চিমবংগৰ জলদাপাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান
- গোৰুমাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান
- উত্তৰ প্ৰদেশৰ দুধৱা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান ।
ইয়াৰ উপৰিও, উত্তৰ প্ৰদেশৰ কাটেৰনিয়াঘাট অভয়াৰণ্য আৰু বিহাৰৰ বাল্মীকি ব্যাঘ্ৰ সংৰক্ষিত অঞ্চলত পোৱা যায় ।
- ভাৰতত গঁড় সংৰক্ষণ
বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ এশিঙীয়া গঁড়ৰ অন্যতম বাসস্থান কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানে ২০১৮ চনৰ পৰা ২০০ টা বৃদ্ধিৰ কথা ঘোষণা কৰিছে । কিন্তু মুখ্যতঃ প্ৰাকৃতিক কাৰণত ৪০০ টা গঁড় মৃত্যু হৈছিল । ২০২৩ চনত, ভাৰত চৰকাৰে ওৰাং ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানক প্ৰায় ২০০ বৰ্গ কিলোমিটাৰ সম্প্ৰসাৰিত কৰে ।
ইয়াক লাওখোৱা আৰু বুঢ়াচাপৰি বন্যপ্ৰাণী অভয়াৰণ্যৰ সৈতে একত্ৰিত কৰা হয় । ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে গঁড় আৰু অন্যান্য বিলুপ্তপ্ৰায় প্ৰজাতিৰ বাবে এক বৃহৎ লেণ্ডস্কেপ কৰিডৰ নিৰ্মাণ কৰা ।
