বিশেষ প্ৰতিবেদন, ২২ জুলাই : সোমবাৰে লোকসভাত কেন্দ্ৰীয় বিত্ত মন্ত্ৰী নিৰ্মলা সীতাৰমণে পৰিসাংখ্যিক পৰিশিষ্টৰ সৈতে ২০২৩-২৪ বৰ্ষৰ অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা উপস্থাপন কৰে । অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা হৈছে অৰ্থনৈতিক স্থিতি পৰ্যালোচনাৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় বাজেটৰ পূৰ্বে চৰকাৰে উপস্থাপন কৰা এক বাৰ্ষিক দস্তাবেজ ।
এই প্ৰতিবেদনে অৰ্থনীতিৰ হ্ৰস্বৰ পৰা মধ্যম্যাদী সম্ভাৱনাৰ এক অৱলোকনো প্ৰদান কৰে । মুখ্য অৰ্থনৈতিক উপদেষ্টাৰ তত্ত্বাৱধানত বিত্ত মন্ত্ৰণালয়ৰ অৰ্থনৈতিক পৰিক্ৰমা বিভাগৰ অৰ্থনৈতিক বিভাগে এই অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা প্ৰস্তুত কৰে ।
দেশৰ প্ৰথম অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা প্ৰকাশ পাইছিল 1950-51 চনত । সেই সময়ত ই বাজেট দস্তাবেজৰ অংশ আছিল । 1960-ৰ দশকত ইয়াক কেন্দ্ৰীয় বাজেটৰ পৰা পৃথক কৰা হয় আৰু বাজেট উপস্থাপনৰ এদিন পূৰ্বে উত্থাপন কৰাৰ পৰম্পৰা আৰম্ভ হয় ।
| লগতে পঢ়ক :শক্তিশালী স্থিতিত আছে ভাৰতীয় অৰ্থনীতি: অৰ্থনৈতিক জৰীপ 2023-24 - Monsoon Session of Parliament 2024 |
অৰ্থনৈতিক সমীক্ষাৰ কেইটামান বিশেষ দিশ
এপ্ৰিল ৱৰ্ল্ড ইকন'মিক আউটলুক (April World Economic Outlook) অনুসৰি, ২০২৩ চনত বিশ্বজুৰি অৰ্থনৈতিক বিকাশ ৩.২ শতাংশ হৈছে । ইয়াত দেশবোৰৰ মাজত বিকাশৰ প্ৰকাৰবোৰ বিপৰীত হৈ পৰিছে ।
দেশবোৰৰ বিকাশৰ প্ৰদৰ্শনৰ যথেষ্ট পাৰ্থক্যৰ কাৰণ হৈছে ঘৰুৱা গাঁথনিগত সমস্যা, ভূ-ৰাজনৈতিক সংঘাত আৰু মুদ্ৰা নীতি কঠোৰ কৰাৰ প্ৰভাৱ ।
ভাৰতৰ অৰ্থনীতিয়ে ২০২৩ বিত্তীয় বৰ্ষত গঠন কৰা গতিক ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষলৈ আগবঢ়াই নিছে যদিও বিভিন্ন বাহ্যিক প্ৰত্যাহ্বানো আছিল । ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত ভাৰতৰ প্ৰকৃত জিডিপি (India's real GDP) 8.2 শতাংশ বৃদ্ধি পাইছে । ই ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষৰ চাৰিটা ত্ৰৈমাসিকৰ ভিতৰত তিনিটাত 8 শতাংশৰ সীমা অতিক্ৰম কৰিছে । সূক্ষ্ম-অৰ্থনৈতিক স্থিৰতা বৰ্তাই ৰখাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়াটোৱে এইটো নিশ্চিত কৰিছে যে বাহ্যিক প্ৰত্যাহ্বানবোৰে ভাৰতৰ অৰ্থনীতিত নিম্নতম প্ৰভাৱ পেলাবলৈ সক্ষম হৈছে ।
কেপেক্সৰ ওপৰত চৰকাৰৰ গুৰুত্ব আৰু ব্যক্তিগত বিনিয়োগত নিৰন্তৰ গতিয়ে মূলধন গঠনৰ বিকাশ (capital formation growth) বৃদ্ধি কৰিছে । ২০২৩-২৪ চনত বাস্তৱ ক্ষেত্ৰত মুঠ স্থিৰ মূলধন গঠন ৯ শতাংশ বৃদ্ধি পাইছে । ই আগলৈ গৈ সুস্থ কৰ্প'ৰেট আৰু বেঙ্ক বেলেন্স শ্বীটে ব্যক্তিগত বিনিয়োগ অধিক শক্তিশালী কৰিব । আৱাসিক ৰিয়েল ইষ্টেট বজাৰৰ ইতিবাচক প্ৰৱণতাই সূচায় যে ঘৰুৱা খণ্ডৰ মূলধন গঠন যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে । বিশ্বজনীন সমস্যা, যোগান শৃংখলা ব্যাহত হোৱা আৰু বাৰিষাৰ ব্যাঘাতৰ ফলত মুদ্ৰাস্ফীতিৰ চাপ প্ৰশাসনিক আৰু মুদ্ৰা নীতিৰ সঁহাৰিৰ দ্বাৰা নিপুণভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হৈছে । ফলস্বৰূপে ২০২৩ বিত্তীয় বৰ্ষত গড় 6.7 শতাংশৰ পিচত ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত খুচুৰা মুদ্ৰাস্ফীতি 5.4 শতাংশলৈ হ্ৰাস পাইছে ।
সম্প্ৰসাৰণমূলক ৰাজহুৱা বিনিয়োগ সত্ত্বেও সাধাৰণ চৰকাৰৰ বিত্তীয় ভাৰসাম্য (fiscal balances of the general government) ক্ৰমান্বয়ে উন্নত হৈছে । প্ৰক্ৰিয়াগত সংস্কাৰ, ব্যয় সংযম আৰু বৰ্ধিত ডিজিটাইজেচনৰ দ্বাৰা পৰিচালিত কৰ সংগ্ৰহৰ লাভে ভাৰতক এই সূক্ষ্ম ভাৰসাম্য লাভ কৰাত সহায় কৰে ।
সামগ্ৰীৰ বিশ্বজনীন চাহিদা হ্ৰাস হোৱাৰ ফলত বাহ্যিক ভাৰসাম্যৰ ওপৰত হেঁচা পৰিছে, কিন্তু শক্তিশালী সেৱা ৰপ্তানিয়ে ইয়াক মুখ্যত সন্তুলিত কৰে । ফলস্বৰূপে, ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত চি এ ডি (CAD) জিডিপিৰ 0.7 শতাংশ আছিল । ই ২০২৩ বিত্তীয় বৰ্ষত জিডিপিৰ 2.0 শতাংশ ঘাটিৰ পৰা উন্নত হৈছে । ভাৰতীয় অৰ্থনীতি মহামাৰীৰ পিচত এক সুশৃংখল গতিত পুনৰুদ্ধাৰ আৰু সম্প্ৰসাৰিত হৈছে ।
২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত প্ৰকৃত জিডিপি ২০২০ বিত্তীয় বৰ্ষৰ স্তৰতকৈ 20 শতাংশ অধিক আছিল, যিটো কেৱল কেইখনমান মুখ্য অৰ্থনীতিৰ দেশেহে অৰ্জন কৰিছিল । ভূ-ৰাজনৈতিক, বিত্তীয় বজাৰ আৰু জলবায়ুৰ বিপদাশংকা সত্ত্বেও ২০২৫ বিত্তীয় বৰ্ষত শক্তিশালী বিকাশৰ সম্ভাৱনা অব্যাহত থাকিব বুলি পূৰ্বানুমান কৰিব পাৰি ।
২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত মুদ্ৰাস্ফীতি হ্ৰাস হৈছে
২০২২ বিত্তীয় বৰ্ষ আৰু ২০২৩ বিত্তীয় বৰ্ষত ক'ভিড-19 মহামাৰী, ভূ-ৰাজনৈতিক উত্তেজনা আৰু যোগান ব্যাহত হোৱাৰ ফলত বিশ্বজুৰি মুদ্ৰাস্ফীতিৰ চাপ বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছিল । ভাৰতত আন্তৰ্জাতিক সংঘৰ্ষ আৰু খাদ্য ব্যয় প্ৰভাৱিত কৰা প্ৰতিকূল বতৰৰ পৰিস্থিতিৰ বাবে উপভোক্তা সামগ্ৰী আৰু সেৱাবোৰত মূল্যবৃদ্ধিৰ সন্মুখীন হ'বলগা হৈছিল । অৱশ্যে ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে সময়মতে গ্ৰহণ কৰা নীতিগত হস্তক্ষেপ আৰু ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেঙ্কৰ মূল্য স্থিৰতা ব্যৱস্থাই খুচুৰা মুদ্ৰাস্ফীতি 5.4 শতাংশত সীমাবদ্ধ ৰখাত সহায় কৰিছিল, ই হৈছে মহামাৰীৰ পৰৱৰ্তী সময়ত সৰ্বনিম্ন স্তৰ ।
মূল মুদ্ৰাস্ফীতি 4 বছৰৰ নিম্নতম স্তৰলৈ হ্ৰাস
২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত সামগ্ৰী আৰু সেৱা দুয়োটাতে খুচুৰা মুদ্ৰাস্ফীতি হ্ৰাস হোৱাটো মূল মুদ্ৰাস্ফীতি হ্ৰাসৰ দ্বাৰা চালিত হৈছিল । মূল সেৱাৰ মুদ্ৰাস্ফীতি ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত ৯ বছৰৰ নিম্নতম স্তৰলৈ হ্ৰাস পাইছে; একে সময়তে মূল সামগ্ৰীৰ মুদ্ৰাস্ফীতিও চাৰি বছৰৰ নিম্নতম স্তৰলৈ হ্ৰাস পাইছে । ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত উদ্যোগবোৰলৈ মুখ্য ইনপুট সামগ্ৰীৰ উন্নত যোগানৰ বাবে মূল উপভোক্তা বহনক্ষম মুদ্ৰাস্ফীতি হ্ৰাস পাইছে । ২০২০ বিত্তীয় বৰ্ষ আৰু ২০২৩ বিত্তীয় বৰ্ষৰ মাজত উপভোক্তা বহনক্ষম সামগ্ৰীৰ মুদ্ৰাস্ফীতি ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধি হোৱাৰ পিচত এইটো এক স্বাগতমমূলক পৰিৱৰ্তন আছিল ।
প্ৰতিকূল বতৰৰ পৰিস্থিতিৰ বাবে খাদ্যৰ মূল্য চাপত আছে
খাদ্যৰ মুদ্ৰাস্ফীতি বিগত দুবছৰত এক বিশ্বজনীন উদ্বেগ হৈ আছে । ভাৰতৰ ভিতৰত কৃষি খণ্ডই অত্যধিক বতৰৰ ঘটনা, জলাশয় হ্ৰাস আৰু শস্যৰ ক্ষতিৰ বাবে প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে, যাৰ ফলত কৃষি উৎপাদন আৰু খাদ্যৰ মূল্য প্ৰভাৱিত হৈছে ।
ফলস্বৰূপে ২০২৩ বিত্তীয় বৰ্ষত খাদ্যৰ মুদ্ৰাস্ফীতি 6.6 শতাংশ আছিল আৰু ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত ই 7.5 শতাংশলৈ বৃদ্ধি হয় । ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত প্ৰতিকূল বতৰৰ পৰিস্থিতিয়ে খাদ্য উৎপাদনত বাধা প্ৰদান কৰে । অঞ্চল বিশেষে নিৰ্দিষ্ট শস্যৰ ৰোগ, বাৰিষাৰ আগতীয়া বৰষুণ আৰু সামগ্ৰী যোগানৰ ব্যাঘাতৰ বাবে বিলাহীৰ মূল্য বৃদ্ধি পাইছিল । শেহতীয়া শস্য চপোৱা বতৰত বৰষুণৰ বাবে ৰবিশস্য়ৰ বতৰৰ পিঁয়াজৰ গুণমান প্ৰভাৱিত কৰা, খাৰিফ পিঁয়াজৰ বীজ সিঁচাত বিলম্ব হোৱা, খাৰিফ উৎপাদনত প্ৰভাৱ পেলোৱা দীঘলীয়া সময়ৰ শুকান বতৰ আৰু আন দেশৰ দ্বাৰা বাণিজ্য সম্পৰ্কীয় ব্যৱস্থা প্ৰভাৱিত হোৱাৰ বাবে পিঁয়াজৰ মূল্য বৃদ্ধি পাইছিল । ৰাজ্যবোৰত উচ্চ মুদ্ৰাস্ফীতি গ্ৰাম্যৰ পৰা নগৰীয়া মুদ্ৰাস্ফীতিৰ এক বিস্তৃত ব্যৱধানৰ সৈতে সম্পৰ্কিত ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত বেছিভাগ ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলত মুদ্ৰাস্ফীতিৰ হাৰ হ্ৰাস পাইছে, 36 খন ৰাজ্যৰ ভিতৰত 29 খনত অভিলেখ হাৰ 6 শতাংশৰ তলত আছিল । যিটো ২০২৩ বিত্তীয় বৰ্ষৰ তুলনাত সৰ্বভাৰতীয় গড় খুচুৰা মুদ্ৰাস্ফীতিৰ সামগ্ৰিক হ্ৰাসৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ ।
গ্ৰাম্য ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত খাদ্য-সামগ্ৰীৰ অধিক অপচয়ৰ বাবে খাদ্যৰ মূল্যবৃদ্ধি হোৱা ৰাজ্যবোৰে অধিক গ্ৰাম্য মুদ্ৰাস্ফীতি অনুভৱ কৰে । ইয়াৰ উপৰি নগৰাঞ্চলতকৈ গ্ৰামাঞ্চলত মুদ্ৰাস্ফীতিৰ আন্তঃৰাজ্যিক তাৰতম্য অধিক স্পষ্ট ।
বেঙ্কিং আৰু বিত্তীয় খণ্ডৰ প্ৰদৰ্শন
ভাৰতৰ বেঙ্কিং আৰু বিত্তীয় খণ্ডই ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত শক্তিশালী প্ৰদৰ্শন প্ৰতিফলিত কৰিছে ।
বেঙ্কৰ ঋণ বৃদ্ধি বিস্তৃত পৰিসৰত আৰু দুটা অংকৰ আছিল । মুঠ আৰু সৰ্বমুঠ অনুৎপাদক সম্পদ (এন পি এ) বহু বছৰৰ নিম্নতম স্তৰত উপনীত হৈছে । উন্নত বেংক সম্পদৰ মানদণ্ডই এক স্থিৰ বেংকিং খণ্ডৰ প্ৰতি চৰকাৰৰ প্ৰতিশ্ৰুতি প্ৰতিফলিত কৰে ।
মূলধন গঠন
প্ৰাথমিক মূলধন বজাৰে ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত ১০.৯ লাখ কোটি টকা মূলধন গঠনত সহায় কৰিছিল । এই পৰিমাণটো ২০২৩ বিত্তীয় বৰ্ষত ব্যক্তিগত আৰু ৰাজহুৱা কৰ্প'ৰেট খণ্ডৰ দ্বাৰা মুঠ স্থিৰ মূলধন গঠনৰ প্ৰায় 29% ।
শ্বেয়াৰ বজাৰৰ প্ৰদৰ্শন
ভাৰতীয় শ্বেয়াৰ বজাৰৰ বজাৰ মূলধন যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে । ভাৰতৰ বজাৰ মূলধন আৰু জিডিপি অনুপাত হৈছে বিশ্বজুৰি পঞ্চম সৰ্ববৃহৎ ।
বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি ৰণনীতি : এই ৰণনীতিটোৱে লক্ষ্য-নিৰ্ধাৰিত দৃষ্টিভংগী, বজাৰ বিকাশ, আন্তঃগাঁথনি শক্তিশালীকৰণ, উদ্ভাৱন, প্ৰযুক্তি, অন্তিম স্থানলৈ বিতৰণ, গ্ৰাহক সুৰক্ষা আৰু বিত্তীয় সাক্ষৰতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে । প্ৰত্যক্ষ লাভালাভ স্থানান্তৰৰ বাবে একাউণ্ট ব্যৱহাৰ কৰা আৰু 'ৰূপে কাৰ্ড' (RuPay cards) আৰু 'ইউ পি আই'ৰ (UPI) জৰিয়তে ডিজিটেল লেনদেনৰ প্ৰচাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয় ।
বাজেট উপস্থাপনৰ দিন
চলিত বৰ্ষৰ ২৩ জুলাইত বিত্ত মন্ত্ৰীয়ে লোকসভাত পুৱা ১১ বজাত কেন্দ্ৰীয় বাজেট উপস্থাপন কৰিব । বাজেট ভাষণত বিত্তীয় নীতি, ৰাজহ আৰু ব্যয়ৰ প্ৰস্তাৱ আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘোষণাসমূহ সামৰি লোৱা হ'ব । তাৰ পিচত অনুমোদন আৰু ৰূপায়ণৰ পূৰ্বে বাজেটখন সংসদৰ দুয়োখন সদনত বিতং বিতৰ্কৰ মাজেৰে অতিক্ৰম কৰিব ।
প্ৰাক-বাজেট ৰীতি-নীতি
বাজেট উপস্থাপনত কেইবাটাও পৰম্পৰাগত পদক্ষেপ অন্তৰ্ভুক্ত থাকে । বাজেট দাখিলৰ দিনা পুৱা বিত্ত মন্ত্ৰীয়ে নৰ্থ ব্লকত তেওঁৰ মন্ত্ৰণালয়ৰ সচিবসকলক সাক্ষাৎ কৰিব আৰু তাৰ পিচত অনুমতিৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰপতিৰ বাসগৃহলৈ যাব । প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ নেতৃত্বত এখন কেবিনেট বৈঠকো অনুষ্ঠিত হ'ব, যাতে মন্ত্ৰীসকলক বাজেটৰ বিষয়ে অৱগত কৰাব পৰা হয় আৰু কেবিনেটৰ অনুমোদন সুৰক্ষিত কৰা হয় ।
প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ তৃতীয়টো কাৰ্যকালৰ প্ৰথম মুখ্য নীতি ঘোষণা আগন্তুক কেন্দ্ৰীয় বাজেটত আগ্ৰহেৰে প্ৰত্যাশা কৰা হৈছে । ই ভাৰতৰ ভৱিষ্যতৰ অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে এক ৰোডমেপ প্ৰদান কৰাৰ সময়ত নিবনুৱা আৰু অৰ্থনৈতিক স্থিৰতাৰ দৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ সমস্যাবোৰ সমাধান কৰিব । অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা আৰু পৰৱৰ্তী বাজেট উপস্থাপনে অনাগত বছৰবোৰত দেশৰ বিত্তীয় গতিপথৰ মঞ্চ নিৰ্ধাৰণ কৰিব ।
