సినీ వినీలాకాశంలో వెలిసిన ఓ ధృవతార మహానటి సావిత్రి. నిండైన నటనకు ఆమె మారుపేరు. ఆమె నవ్వు మల్లెల జల్లు. ఆమె నడకే ఒక నాట్యం. ఆమె హావభావాల వెనుక సప్తస్వరాలు గోచరిస్తాయి. నటిగా సావిత్రి సాధించలేనిది ఏదీ మిగలలేదు. ఒక వ్యక్తిగా ఆమె సాధించి మిగుల్చుకున్నది కూడా లేదు. ఆమె అందుకోలేని ఆస్తులే లేవు. కానీ వాటిని పదిలపరచుకోలేని అశక్తురాలు. తరగని దరహాసం ఆమెకు దేవుడిచ్చిన వరం. ప్రేక్షక జనం ఆమెను మహానటిగా గుర్తించి మంగళహారతులు పట్టారు. కానీ ఆమెకు దగ్గరి బంధువులమని, స్నేహితులమని చెప్పుకొనే వాళ్ళు మాత్రం ఆమె ఆస్తుల మీద కన్నేశారు. కబళించుకున్నారు. ఆమెను నైరాశ్యంలోకి నెట్టేశారు. నిజ జీవితంలో నటన అంటే తెలియని అమాయకురాలు సావిత్రి.
పందొమ్మిది నెలలు కోమాలో వుండి చనిపోయిన సావిత్రిని చూసి దర్శకుడు దాసరి నారాయణ రావు 'ఏనాడో చచ్చిపోయిందా తల్లి. ఇప్పుడు సాగనంపుతున్నాం' అంటూ రోదించారు.
'బతికినంత కాలం చస్తూ బతికింది. ఇప్పుడిక నిజంగా బతుకుతుంది' అని నిట్టూర్చారు ఆచార్య ఆత్రేయ. ఎలా బతకాలో చెప్పడానికీ, ఎలా మరణించకూడదో తెలియజేయడానికీ సావిత్రి జీవితం పెద్ద ఉదాహరణ. నేడు ఆమె జయంతి సందర్భంగా సావిత్రి గురించి మరిన్ని విషయాలు తెలుసుకుందాం...
నృత్య కళాకారిణిగా...
సావిత్రి పుట్టింది 1937 డిసెంబర్‌ 6న గుంటూరు జిల్లా చిర్రావూరు గ్రామంలో. ఆమె తల్లిదండ్రులు నిశ్శంకర సుభద్రమ్మ, గురవయ్య. వారు సావిత్రికి పెట్టిన అసలు పేరు సరసవాణిదేవి. ఆమెకు మారుతి అనే అక్క వుంది. సావిత్రి పుట్టిన ఆరు నెలలకే తండ్రి టైఫాయిడ్‌ వ్యాధితో మరణించాడు. అప్పుడు వరసకు పెదనాన్న అయిన కొమ్మారెడ్డి వెంకటరామయ్య, పెదతల్లి దుర్గాంబ ఆమెను, ఆమె అక్క మారుతిని చేరదీసి పెంచారు.
సావిత్రి విజయవాడ కస్తూరిబాయి మెమోరియల్‌ పాఠశాలలో ఎనిమిదవ తరగతి వరకు చదివింది. పరికిస్తే ఆమెకు అక్షరాభ్యాసంతోటే నృత్యం మీద ప్రవేశం కలిగిందేమో అనిపిస్తుంది. ఆరవయేటనుంచే ఆమె పాఠశాలకు వెళుతూనే నృత్యం నేర్చుకోవడం ఆరంభించింది. ఆ రోజుల్లో శిష్ట్లా పూర్ణయ్యశాస్త్రి హరికథలు చెప్పటంలోను, కూచిపూడి సంప్రదాయ నృత్యం చేయటంలోను నిష్ణాతుడు. కొంతమంది పిల్లల్ని ఆయన చేరదీసి, వారికి నృత్యం నేర్పి ప్రదర్శనలు ఇస్తుండేవారు. మొదట్లో ఆయన సావిత్రిని డ్యాన్సుకు పనికిరాదని తేల్చారు.
అప్పుడు సావిత్రి పూర్ణయ్యశాస్త్రి కుమారుడు కృష్ణమూర్తిశాస్త్రి వద్దకు వెళ్ళింది. ఆయన కొత్తగా డ్యాన్సు స్కూలు పెట్టారు. అందులో ఎక్కువమంది విద్యార్థులు చేరలేదు. అప్పుడు సావిత్రికి ఉచితంగా ప్రవేశం దొరికింది. అక్కడ పులిపాక నరసింహారావు వద్ద శిష్యరికం చేసింది.
కొన్నాళ్ళకు పూర్ణయ్య శాస్త్రి ఆ స్కూలుకు వచ్చినప్పుడు సావిత్రి చేస్తున్న నాట్యభంగిమలను పరిశీలించే అవకాశం దొరికింది. సావిత్రి నాట్యపటిమకు ఆయన ముగ్దుడైపోయి తన శిష్యురాలిగా చేర్చుకొని నాత్యంలోని మెళకువలు నేర్పారు. 'రాధాకృష్ణ' నృత్యనాటికను ఆయనే స్వయంగా రాసి ప్రదర్శనలు ఇచ్చినప్పుడు అందులో సావిత్రి చేత కృష్ణుడి పాత్ర పోషింపజేశారు. అలా వీరి తొలిప్రదర్శన విజయవాడలోనే రామమోహన్‌ గ్రంధాలయంలో మొదలై వరసగా రాజమండ్రి, కొత్తగూడెం, పాలకొల్లు వంటి పట్టణాల్లోకి విస్తరించింది. ప్రదర్శనలు జరిగిన ప్రతిచోటా సావిత్రికి ప్రశంసలు లభించేవి.
నృత్యంతోబాటు సావిత్రి సంగీతం మీద కూడా దృష్టిపెట్టింది. వీణ నేర్చుకుంది. పదేళ్ళ వయసులో అరుణోదయ నాట్యమండలిలో చేరి దాదాపు ఒక సంవత్సరంపాటు నృత్య ప్రదర్శనలలో పాల్గొంది. ఈ నాట్యమండలిలోనే నటులు ఎన్‌.టి.రామారావు, జగ్గయ్య, కె.వి.ఎస్‌.శర్మ కూడా నటిస్తుండేవారు. తరువాత కొంతకాలానికి సావిత్రి పెదనాన్న 'నవభారత నాట్యమండలి' సంస్థను స్థాపించారు. నృత్య దర్శకుడుగా కోట సుబ్రహ్మణ్య శాస్త్రి వ్యవహరిస్తూ ఆయనే ఈ సమాజానికి ఒక సంగీత ఆర్కెస్ట్రా బృందాన్ని సమకూర్చారు. ఈ సంస్థ ద్వారా సావిత్రి అనేక చోట్ల ప్రదర్శనలు విజయవంతంగా ప్రదర్శించింది.
1950లో కాకినాడ పట్టణంలో నాట్యకళాపరిషత్తు ఉత్సవాలు జరిగాయి. ఆ ఉత్సవాలకు ముఖ్య అతిథిగా ప్రఖ్యాత హిందీ నటులు, పృథ్వీ థియేటర్స్‌ నాటక సమాజ అధిపతి పృథ్వీరాజ్‌ కపూర్‌ బొంబాయి నగరం నుండి విచ్చేశారు. ఆ ప్రదర్శనల్లో అట్లూరి పుండరీకాక్షయ్య నిర్వహణలో నేషనల్‌ ఆర్ట్‌ థియేటర్‌ తరఫున బుచ్చిబాబు నాటకం 'ఆత్మవంచన' ప్రదర్శించారు. అందులో సావిత్రి ఒక బెంగాలీ బాలిక పాత్ర పోషించి, నాట్యం చేస్తూ సభికులను ఆకట్టుకుంది. అప్పుడు సావిత్రి వయసు పదమూడేళ్ళు.
ఉత్సవాల చివరి రోజున మరలా సావిత్రి చేత నిర్వాహకులు ప్రత్యేక నృత్య ప్రదర్శన ఏర్పాటు చేశారు. ఆ చిన్నారి సావిత్రి నటనకు, నాట్యానికి పృథ్వీరాజ్‌ కపూర్‌ ముగ్దుడైపోయి రెండు బహుమతులను అందజేశారు. ఆమె అందెల కదలికలు, ముఖారవిందం పృథ్వీరాజ్‌ కపూర్‌నే కాదు ఆ వేడుకలలో పాల్గొన్న సభికులను కూడా అబ్బురపరచాయి.
హంసపాదుతో సినిమా అవకాశం...
కాకినాడ పరిషత్‌ నాటకాలు ముగిసిన నెల రోజులలోపే గోకులకృష్ణా డిస్టిబ్య్రూషన్‌ సంస్థకు చెందిన సి.వి.కృష్ణమూర్తి విజయవాడలో సావిత్రిని కలిసి రంగనాథదాసు, కె.సి.కృష్ణ నిర్మించబోయే 'సంసారం'(1950) చిత్రంలో రెండవ హీరోయిన్‌గా నటించేందుకు ప్రతిపాదించారు. యోగానంద్‌ దర్శకత్వం వహించిన ఈ చిత్రంలో ఎన్‌.టి.రామారావు, నాగేశ్వరరావు, రేలంగి, లక్ష్మీరాజ్యం, సూర్యకాంతం, పుష్పలత, బాలసరస్వతి ముఖ్య తారాగణం. సినిమాలో నటించేందుకు సావిత్రి మద్రాసు చేరుకొని అగ్రిమెంటు మీద సంతకాలు చేసింది. మే నెలలో షూటింగు మొదలై సావిత్రి ధరించే 'కమల' పాత్ర మీద తొలి షెడ్యూలు పక్షం రోజులు జరిగింది.
చేజారిన అవకాశాలు...
రెండవ షెడ్యూలు ఒకరోజు జరిగాక సావిత్రి సరిగ్గా నటించలేకపోతోందని, భయపడుతోందని నిర్మాతలు నిర్ధరించి ఆమెను తొలగించి ఆ పాత్రను పుష్పవల్లికి బదలాయించారు. సావిత్రి నిరాశకు లోనయింది. నిర్మాతలు ఆమెను అనునయించి కారులో తిరిగే అమ్మాయిలలో ఒకర్తెగా నటింపజేశారు. సావిత్రి అందులో నాగేశ్వరరావును చూసి 'నువ్వు హీరో నాగేశ్వరరావులా ఉన్నావే' అంటుంది. అదొక్కటే సావిత్రి డైలాగు. సావిత్రి బెరుకు తనానికి కారణముంది. 'సంసారం' చిత్రంలో కమల పాత్ర ధనం, దర్పంగల పెద్దహోదా వున్న పాత్ర. ఆమెకు జోడీ నాగేశ్వరరావుది పల్లెటూరి బైతు పాత్ర. అతడు కమలను చూసి వెనక్కు తగ్గుతూ ఉంటే, కమల మాత్రం అతని మీదమీదకు వస్తూ వుంటుంది. అందుచేత సావిత్రి నాగేశ్వరరావుతో నటించటానికి కాస్త జంకింది.
అయితే దీనికి ముందు నిర్మాత కోవెలమూడి భాస్కరరావు సారథి ఫిలిమ్స్‌ బ్యానర్‌ మీద మాణిక్యం దర్శకత్వంలో 'అగ్నిపరీక్ష' (1951) చిత్రాన్ని నిర్మిస్తూ అందులో 'కళావతి' అనే వేశ్యపాత్రను సావిత్రి చేత వేయిద్దామని మేకప్‌ టెస్ట్‌ చేశారు. సావిత్రి వయసు అప్పుడు కేవలం పదమూడేళ్లు కావడంతో ఎంత మేకప్‌ చేసినా ఆమెను ఇరవయ్యేళ్ళ వయసుగల వనితగా చూపలేక పోయారు. దాంతో సావిత్రికి దక్కాల్సిన ఆ పాత్రను 'లక్ష్మీకాంత' నిర్వహించింది.
విజయా సంస్థలో తొలి అడుగులు...
విజయా వారు అప్పుడు కె.వి.రెడ్డి దర్శకత్వంలో 'పాతాళభైరవి' (1951) చిత్రాన్ని నిర్మిస్తున్నారు. అందులోని ఒక మాయామహల్‌ సెట్టింగ్‌లో చిన్నపాటి నృత్య సన్నివేశం వుంది. కె.వి.రెడ్డి అంతకుముందే సావిత్రి నృత్యప్రదర్శన చూసి వున్నారు. సావిత్రికి కబురు వెళ్ళింది. పసుమర్తి కృష్ణమూర్తి ఆ సినిమాకు నృత్య దర్శకుడు. ఆ సినిమాలోని ఒక్కో పాటకు దాదాపు పదిహేను రోజులపాటు పసుమర్తి ఆయా కాళాకారులతో రిహార్సల్స్‌ చేయించేవారు. అందుకోసం కళాదర్శకుడు గోఖలే స్కెచ్‌ వేసి చూపించేవారు. అందువలన చిత్రీకరణ సమయంలో ఎక్కువ టేకులు లేకుండా నిర్మాణం జరిగేది.
సావిత్రి చేత ఒక పల్లెటూరిపిల్లగా 'రమ్మంటే రానే రాను...నేను రమ్మంటే రానేరాను' అనే పాటకు నాట్యం చేయించారు. సావిత్రితో కలిసి ఆ పాటలో పసుమర్తి కూడా నర్తించారు. అలా వాహినీ స్టూడియోలో సావిత్రి అడుగుపెట్టడం జరిగింది. తన నటజీవితంలో పెద్ద పరివర్తనకు అక్కడే పునాది పడిందని సావిత్రి ఎన్నోసార్లు చెప్పుకుంది. 'పాతాళభైరవి' బాక్సాఫీస్‌ హిట్‌ కావడంతో విజయా వారు మూడవ ప్రయత్నంగా 'పెళ్ళి చేసి చూడు' (1952) అనే సాంఘిక చిత్రాన్ని నిర్మించారు.
సావిత్రికి వున్న కళా నైపుణ్యాన్ని నిశితంగా గమనించిన నిర్మాత చక్రపాణి ఇందులో రెండవ హీరోయిన్‌గా నటించే అవకాశం కల్పించారు. ఆ సినిమాలో సావిత్రికి జోడు హాస్య నటుడు జోగారావు. అందులో ఊర్వశి, అర్జునుడు, బాలమన్మధుడులతో ఒక అంతర్నాటకం వుంది. ఆ నాటకంలో 'యుగయుగాలుగా జగజగాలను వూగించిన... వుర్రూగించిన మీ ఊర్వశిని' అనే పాటలో సావిత్రి ఊర్వశిగా నృత్యం చేసి మెప్పించింది. తనకు జోడీ జోగారావు కనుక బెరుకుతనం లేకుండా స్వేచ్చగా నటించి, తన పాత్రకు న్యాయం చేకూర్చింది. విజయా వారి చిత్రంలో నటిస్తుండగానే సావిత్రికి నాలుగు ఆఫర్లు వచ్చాయి.
వినోదా వారు వేదాంతం రాఘవయ్య దర్శకత్వంలో 'శాంతి' (1952) సినిమా ప్రారంభిస్తూ సావిత్రిని హీరోయిన్‌ పాత్రకు ఎంపిక చేశారు. రామచంద్ర కశ్యప సరసన సావిత్రి నటించింది. దోనేపూడి కృష్ణమూర్తి, త్రిపురనేని గోపీచంద్‌ దర్శకత్వంలో నిర్మించిన 'ప్రియురాలు' (1952) చిత్రంలో రెండవ హీరోయిన్‌ 'సరోజ'గా చంద్రశేఖర్‌ సరసన నటించింది. ఈ రెండు సినిమాలు 'పెళ్ళి చేసి చూడు' చిత్రం కన్నా వారం రోజులు ముందే విడుదలయ్యాయి. శుభోదయా పిక్చర్స్‌ బ్యానర్‌ మీద నారపరాజు లక్ష్మీనరసింహరావు, హెచ్‌.వి.బాబు దర్శకత్వంలో 'ఆదర్శం' (1952) చిత్రాన్ని నిర్మించారు. అందులో జగ్గయ్య హీరోగా సావిత్రి హీరోయిన్‌గా నటించారు. ఈ చిత్రం డిసెంబర్‌ 25న విడుదలైంది.
ఈ మూడు సినిమాల కన్నా ముందే (అంటే 11-07-1951) సావిత్రి స్వాతి బ్యానర్‌ మీద కె.ప్రభాకర్‌ దర్శకత్వం వహించిన 'రూపవతి' సినిమాలో 'కోకిల' అనే చిన్న పాత్రను పోషించింది. విజయా వారు 'పెళ్ళి చేసి చూడు' చిత్రం తరవాత నిర్మించిన 'చంద్రహారం' (1954) చిత్రంలో సావిత్రి హీరోను వరించి తీసుకొని వెళ్ళే వ్యాంప్‌ లక్షణాలుగల దేవకన్య వేషం వేసింది. ఆ మరుసటి సంవత్సరమే సావిత్రి దశ తిరిగింది. చక్రపాణి గతంలో రవీంద్రనాథ్‌ మిత్రా రచించిన హాస్య నవల 'మన్మయీ గరల్స్‌ స్కూల్‌'ను, శరబిందు బెనర్జీ రచించిన 'డిటెక్టివ్‌' నవలను వరసగా 'ఉదరనిమిత్తం', 'డిటెక్టివ్‌' పేర్లతో తెలుగులోకి అనువదించారు. ఈ రెండు నవలల నేపథ్యం తీసుకొని 'మిస్సమ్మ'(1955) అనే ఆణిముత్యం లాంటి సినిమా కథకు రూపమిచ్చారు.
ఎన్టీఆర్, అక్కినేని వంటి ఇద్దరు టాప్‌ హీరోలు నటిస్తుండగా హీరోయిన్‌ 'మిస్సమ్మ' పేరుతో సినిమా నిర్మించడం చక్రపాణి సూక్ష్మదృష్టికి నిదర్శనం. భానుమతిని దృష్టిలో వుంచుకొనే చక్రపాణి మిస్సమ్మ పాత్రను రూపొందించారు. ఆ పాత్ర కోసం ఆత్మాభిమానం, పెంకితనం, తలబిరుసు తనంతో కూడిన సంభాషణలు రచించారు.
దర్శకుడు ఎల్‌.వి.ప్రసాద్‌ భానుమతితో నాలుగు రీళ్ల సినిమా కూడా షూట్‌ చేశారు. ఒకరోజు వరలక్ష్మి వ్రతం కోసమని ఉదయం షెడ్యూలుకు హాజరు కాలేనని, మధ్యాహ్నం వచ్చి షూటింగ్‌ పూర్తిచేస్తానని భానుమతి నిర్మాతలను, దర్శకుని ఉద్దేశిస్తూ వుత్తరం పంపింది. ఆ ఉత్తరాన్ని అటెండరు చక్రపాణి టేబులు మీద పెట్టాడు. దురదృష్టవశాత్తు ఆ ఉత్తరం చక్రపాణి దృష్టికి రాలేదు. వ్రతం ముగించుకుని యధాలాపంగా షూటింగుకు వచ్చిన భానుమతిని క్రమశిక్షణకు అగ్రతాంబూలమిచ్చే చక్రపాణి కేకలేశారు. తన తప్పేమీలేదని, అంచేత క్షమాపణ కూడా చెప్పనని భానుమతి భీష్మించుకుంది. చక్కన్న కోపం తారాస్థాయికి చేరి, అంతవరకూ తీసిన నాలుగు రీళ్ల నెగటివ్‌ను తెప్పించి ఆమె ఎదుటే కాల్చిపారేశారు. ఆమెకు రావాల్సిన పారితోషికాన్ని సెటిల్‌ చేసి పంపేశారు. అలా ‘మిస్సమ్మ’ సినిమాను భానుమతి మిస్సయింది. తొలుత మేరీ పాత్రకు భానుమతిని, జమున పోషించిన సీత పాత్రకు సావిత్రిని ఎంపిక చేశారు. భానుమతి 'మిస్‌' అవడంతో అదృష్టం కొద్దీ ఆ పాత్ర సావిత్రిని వరించింది. 'పాతాళభైరవి' లాగే 'మిస్సమ్మ' చిత్రం అఖండ విజయాన్ని సాధించి పదమూడు కేంద్రాల్లో శతదినోత్సవం చేసుకుంది. ఈ చిత్రంతోనే సావిత్రి స్టార్‌ హీరోయిన్‌ స్థానం చేరుకుంది. సినిమా చూస్తుంటే సావిత్రి కోసమే ఈ చిత్రాన్ని నిర్మించారా అనిపించక మానదు. అప్పటి వరకు వేషాల కోసం అలమటించిన సావిత్రి వెంట సినీ పరిశ్రమ వెంటపడేలా చేసిందీ సినిమా.