కాంగ్రెస్లో ప్రస్తుత పరిణామాలు దేశంలో ప్రజాస్వామ్యం బలంగా ఉండాలని కోరుకునే అందరినీ నిరాశ పరుస్తున్నాయి. ప్రజాస్వామ్యం చక్కటి ఆరోగ్యంతో మనుగడ సాగించేందుకు బలమైన ప్రతిపక్షం చాలా అవసరం. దేశంలో అత్యంత పురాతన రాజకీయ పార్టీ అయిన కాంగ్రెస్ తనను తానే బలహీనపరచుకుంటున్న తీరు ప్రతిపక్ష రాజకీయాల్లో శూన్యాన్ని విస్తరిస్తోంది. ఎందుకంటే అధికార భాజపాను వ్యతిరేకించే పార్టీల్లో ఒకటి కంటే ఎక్కువ రాష్ట్రాల్లో బలం ఉన్నది ప్రస్తుతం కాంగ్రెస్‌కే. వరసగా రెండు లోక్‌సభ ఎన్నికల్లో సంభవించిన ఓటమితో దీని బలం కూడా దేశంలో కొన్ని ప్రాంతాలకే పరిమితమైంది. ముఖ్యంగా గత ఏడాది జరిగిన ఎన్నికల తరవాత పార్టీలో మొదలైన నాయకత్వ సంక్షోభాన్ని ఇప్పటికీ పరిష్కరించుకోలేని నిస్సహాయ స్థితిలో అది కూరుకుపోయింది. వారసత్వ హోదాలో పార్టీపై సర్వాధికారాలు నిర్వహిస్తున్న సోనియాగాంథీకాని, ఆమె కుమారుడు రాహుల్‌గాంథీ కాని పార్టీని నడిపే పూర్తి స్థాయి బాధ్యతలను తీసుకోవడంలేదు. మరోవైపు దానిపై తమ పెత్తనాన్ని వదులుకుని ఇతరులకు అవకాశాన్నీ ఇవ్వడంలేదు. వారు అనుసరిస్తున్న ధోరణే పార్టీకి శాపంగా మారుతోంది. సోనియా దాదాపు రెండు దశాబ్దాలు కాంగ్రెస్ పార్టీకి అధ్యక్షురాలిగా సారథ్యం వహించి 2017లో రాహుల్ గాంధీకి బాధ్యతలు అప్పగించారు. 2019 ఎన్నికల్లో ఓటమి దరిమిలా రాహుల్ అధ్యక్ష పదవికి రాజీనామా చేశారు. దీంతో ఆమె మళ్లీ తాత్కాలిక అధ్యక్షురాలిగా వ్యవహరిస్తున్నారు. ఎన్నికల్లో అధికారం రానంత మాత్రాన పార్టీ బాధ్యతల నుంచి తప్పుకోవడాన్ని బట్టే రాహుల్ రాజకీయాలను పరిమితమైన దృష్టితో చూస్తున్నారని తెలుస్తోంది. పార్టీ గెలిస్తే ప్రధాని పదవిని చేపట్టడానికి సిద్ధపడ్డ నాయకుడికి... ఓడితే ప్రతిపక్ష నేత బాధ్యత చేపట్టే ఓపిక, ఆసక్తి లేకపోతే ఎలా?
వంశపారంపర్య రాజకీయాలకు పునాది
పార్టీల్లో ప్రజాస్వామ్య పరిపుష్టికి ఆటంకంగా మారి వంశపారంపర్య రాజకీయాలకు పునాది వేసింది కాంగ్రెస్ పార్టీయే. భాజపా, కమ్యూనిస్టులు మినహా దేశంలో అత్యధిక రాజకీయ పార్టీల్లో ఈ సంస్కృతి పాతుకుపోయింది. ఏదోఒక తరంలో సరైన నాయకత్వం ఇవ్వలేనప్పుడు వారసత్వమే పార్టీ మనుగడకు ముప్పుగా మారుతుందనే గుణపాఠాన్ని ప్రస్తుతం కాంగ్రెస్‌ను చూసి మిగతా పార్టీలన్నీ నేర్చుకోవాలి. రాహుల్‌గాంధీకి ముత్తాత అయిన జవహర్‌లాల్‌ నెహ్రూ స్వాతంత్య్రం వచ్చినప్పుటి నుంచి 15 సంవత్సరాలకుపైగా ప్రధానిగా పనిచేశారు. ఆయన దార్శనికుడు. దేశాన్ని ఎలా నడిపించాలనే విషయమై స్పష్టమైన అవగాహన కలిగిన వ్యక్తి. పటేల్‌ వంటి హేమాహేమీలనూ కలుపుకొని పరిపాలన సాగించారు. కాంగ్రెస్‌కు బలమైన రాజకీయ నాయకత్వాన్ని అందించారు. కొంతకాలం తరవాత వారసురాలిగా ప్రధాని పదవిని చేపట్టిన ఆయన కుమార్తె ఇందిరాగాంధీ ప్రజల నాడి పట్టుకుని నేర్పుగా రాజకీయాలు సాగిస్తూ, బలమైన నేతగా వ్యవహరించగలిగారు. ఆమె తన హయాంలో అత్యవసర పరిస్థితి విధించి దేశవ్యాప్తంగా లక్షకుపైగా ప్రతిపక్షనేతలు, కార్యకర్తలను జైళ్లకు పంపారు. వ్యవస్థలను దెబ్బతీశారు. పార్టీలో వ్యక్తి పూజను విపరీతంగా పెంచారు. వీటన్నింటివల్ల ఆమె హయాం నుంచే దేశంలో కాంగ్రెస్ వ్యతిరేక భావజాలం బలంగా వేళ్లూనుకుంది. ఇందిర వారసుడిగా అధికారంలోకి వచ్చిన రాజీవ్‌గాంధీలో నెహ్రూ రాజనీతిజ్ఞత, ఇందిర రాజకీయ చతురత కరవైనట్లు చరిత్ర చెబుతోంది. అందుకే 404 సీట్లతో 1984లో ప్రజలు ఇచ్చిన అధికారాన్ని తదుపరి ఎన్నికల్లో నిలుపుకోలేకపోయారు. షాబానో కేసులో, అయోధ్య వ్యవహారంలో ఆయన నిర్ణయాలు పార్టీకి నష్టాలనే మిగిల్చాయనే విమర్శలను మూటగట్టుకున్నారు. రాజీవ్‌ హత్యానంతరం పార్గీ సారథ్యాన్ని చేపట్టడానికి తిరస్కరించిన సోనియా ఏడేళ్ల తరవాత పార్టీ పెద్దగా కుదురుకున్నారు. తన పరిమితులను అర్థం చేసుకుని ప్రధాని పదవిని ఇతరులకు అప్పగించేందుకు సోనియా సిద్ధపడటం వల్లే కాంగ్రెస్‌కు మరికొంత కాలం గౌరవ ప్రదమైన మనుగడ సాధ్యమైంది. రాజకీయాల్లో అత్యంత అవసరమైన ‘నిలకడ’ లేకపోవడంతో ఎన్నికల్లో ఓడిపోగానే రాహుల్ అస్త్రసన్యాసం చేశారు. ఒకవైపు భాజపాకు నరేంద్రమోదీ, అమిత్‌ షా వంటి రాటుతేలిన నాయకులు నాయకత్వం వహిస్తూ ప్రతిక్షణం తమ పార్టీ విస్తరణపై దృష్టిపెట్టి నిర్విరామంగా పని చేస్తుంటే- బలమైన నాయకత్వం లేకుండా కాంగ్రెస్ దానిపై పోరాటం చేయడం సాధ్యమేనా?
నాయకుడి నిరాసక్తత