ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਲੋਕ ਡਿਜੀਟਲ ਲਤ/ਇੰਟਰਨੈਟ ਦੀ ਲਤ ਜਾਂ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੀ ਲਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਚਿੰਤਾ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਇਲਾਜ ਕਰ ਪਾਉਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆਉਦੀ ਹੈ, ਉਦੋ ਤੱਕ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਹਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਤਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਨਿਦਾਨ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਡੀਟੌਕਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲਾਹੇਵੰਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਡਿਜੀਟਲ ਲਤ ਜਾਂ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੀ ਲਤ ਕੀ ਹੈ?: ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ: ਰੀਨਾ ਦੱਤਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਔਨਲਾਈਨ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਜਾਲ ਬਹੁਤ ਫੈਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਗਭਗ ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕ ਔਨਲਾਈਨ ਕਲਾਸਾਂ, ਵੀਡੀਓ ਕਾਲਾਂ ਅਤੇ ਔਨਲਾਈਨ ਕੰਮ ਆਦਿ ਲਈ ਡਿਜੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਔਨਲਾਈਨ ਸਟ੍ਰੀਮਿੰਗ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓ ਗੇਮਾਂ ਆਦਿ ਲਈ ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਡਿਜੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਖਿੱਚ ਵੱਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਨੋਰੰਜਨ, ਤਣਾਅ ਜਾਂ ਚਿੰਤਾ ਤੋਂ ਰਾਹਤ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ, ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਵਾਲੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਔਨਲਾਈਨ ਸਟ੍ਰੀਮਿੰਗ ਅਤੇ ਗੇਮਿੰਗ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਖਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਆਦਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਖਾਣਾ ਖਾਂਦੇ ਸਮੇਂ, ਟਾਇਲਟ ਜਾਣ, ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਅਸਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਕਈ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਡਿਜੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਲਤ ਇੰਨੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਇੱਕੋ ਕੰਮ ਲਈ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਟੀਵੀ 'ਤੇ ਤਸਵੀਰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਮੋਬਾਈਲ 'ਤੇ ਰੀਲ ਦੇਖਣਾ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਅੱਪਡੇਟ ਚੈੱਕ ਕਰਨਾ, ਲੈਪਟਾਪ 'ਤੇ ਵੀਡੀਓ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੌਰਾਨ ਮੋਬਾਈਲ 'ਤੇ ਗੇਮਾਂ ਖੇਡਣਾ ਆਦਿ।
ਡਿਜੀਟਲ ਐਡਿਕਸ਼ਨ, ਇੰਟਰਨੈੱਟ/ਮੋਬਾਈਲ ਐਡਿਕਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਕ੍ਰੀਨ ਐਡਿਕਸ਼ਨ ਮਾਨਸਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਕਈ ਘੰਟੇ ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਬਿਤਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਲਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿ ਉਹ ਸਕ੍ਰੀਨ ਐਡਿਕਸ਼ਨ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਆਦਤ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਡਿਜੀਟਲ ਲਤ/ਸਕ੍ਰੀਨ ਲਤ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ: ਡਿਜੀਟਲ ਲਤ ਨਾ ਸਿਰਫ ਪੀੜਤ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਵਿਵਹਾਰਕ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਨੁਕਸਾਨ ਜੋ ਡਿਜੀਟਲ ਲਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:-
- ਸਕ੍ਰੀਨ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਨੀਂਦ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਆਲਸ ਵੱਧਣਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
- ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੀ ਲਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀ, ਇਕੱਲਤਾ, ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚਿੰਤਾ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵੱਧ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਕੁਝ ਗੰਭੀਰ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
- ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਪਰਕ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
- ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੀ ਲਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੇ ਉਪਾਅ: ਡਾ: ਰੀਨਾ ਦੱਤਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਡਿਜੀਟਲ ਜਾਂ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੀ ਲਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਡਿਜੀਟਲ ਡੀਟੌਕਸ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਡੀਟੌਕਸ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨ ਜਾਂ ਇੰਟਰਨੈਟ ਵਾਲੇ ਡਿਜੀਟਲ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਡਿਜੀਟਲ ਲਤ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਨਿਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਡਿਜੀਟਲ ਡੀਟੌਕਸੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਡਿਜੀਟਲ ਉਪਕਰਣਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਬਣਾਉਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਡਿਜੀਟਲ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਟਾਈਮ ਟ੍ਰੈਕਰ ਦੀ ਮਦਦ ਵੀ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਟਾਈਮ ਟ੍ਰੈਕਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੀਚਰ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਫੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਹ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਕ੍ਰੀਨ 'ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾ ਰਹੇ ਹੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਡਿਜੀਟਲ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਨਿਯਮ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:-
- ਆਪਣੇ ਫ਼ੋਨ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨੇੜੇ ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਨਾ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਬਿਸਤਰੇ ਦੇ ਕੋਲ੍ਹ ਰੱਖੋ।
- ਦਿਨ ਜਾਂ ਹਫ਼ਤੇ ਦਾ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਸਕ੍ਰੀਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿ ਕੇ ਬਿਤਾਓ।
- ਪੜ੍ਹਾਈ, ਕੰਮ, ਖਾਣਾ ਜਾਂ ਬਾਥਰੂਮ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਫ਼ੋਨ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਨਾ ਰੱਖੋ।
- ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ੌਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ, ਜੋ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਵਿਅਸਤ ਰੱਖਣ। ਜੇ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਜਾਂ ਹਰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਸ਼ੌਕ ਲਈ ਸਮਾਂ ਕੱਢੋ।
- ਆਪਣਾ ਰੁਟੀਨ ਸੈੱਟ ਕਰੋ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਰੱਖੋ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਵੀ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਕੱਢੋ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪੂਰੇ ਹੋਣਗੇ।
- ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੋਬਾਈਲ ਫੋਨ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਇਕੱਠੇ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਓ। ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੋ, ਇਕੱਠੇ ਖੇਡੋ ਜਾਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਇਕੱਠੇ ਕਰੋ।
- ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਸਰਤ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਰਹਿ ਸਕੋ।
ਡਾ: ਰੀਨਾ ਦੱਤਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਲਤ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਲੱਛਣ ਜਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਰੁਕੇ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਲਗਾਤਾਰ ਸਕ੍ਰੀਨ ਦੇਖਣਾ, ਉਸ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਅਸਧਾਰਨ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨੀਂਦ, ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਗਾੜਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
