डॉ. भाऊ दाजी लाड संग्रहालय पर्यटकांसाठी पुन्हा खुले, संग्रहालयाचा 150 वर्षांचा इतिहास काय सांगतो?

डॉ. भाऊ दाजी लाड संग्रहालय हे इंग्रजांनी बांधलं असून, त्या मागचं कारण ठरलं होतं इंग्लंडमध्ये भरवण्यात आलेलं एक प्रदर्शन.

मुंबई -मुंबईच्या दीडशे वर्षांपूर्वीच्या इतिहासाची साक्ष देणारे संग्रहालय म्हणजे डॉक्टर भाऊ दाजी लाड संग्रहालय. आपण जेव्हा राणीच्या बागेत जातो तेव्हा हे संग्रहालय नजरेस पडले. पण मागील दीड वर्षे संग्रहालय डागडुजीसाठी बंद होतं. आता हे संग्रहालय पुन्हा एकदा पर्यटकांसाठी खुलं करण्यात आलं असून, संग्रहालय तब्बल दीडशे वर्षांहून अधिक जुनं आहे. तसेच याची बांधणी ब्रिटिशांनी केली होती. त्यानंतर साधारण 1975 मध्ये या संग्रहालयाला डॉक्टर भाऊ दाजी लाड यांचं नाव देण्यात आलंय. आज हे संग्रहालय डॉक्टर भाऊ दाजी लाड यांच्या नावानं ओळखलं जातंय. पण तुम्हाला माहिती आहे का? ब्रिटिशांनी या संग्रहालयाची उभारणी का केली? आणि डॉक्टर भाऊ दाजी लाड कोण होते? आणि त्यांचे मुंबईसाठी नेमकं योगदान काय? चला जाणून घेऊ यात.

मुंबईतील हे सर्वात जुने संग्रहालय : डॉक्टर भाऊ दाजी लाड या संग्रहालयाचा आपण इतिहास पाहिल्यास मुंबईतील हे सर्वात जुने संग्रहालय आहे. खरं तर हे संग्रहालय इंग्रजांनी बांधलं आणि त्या मागचं कारण ठरलं होतं इंग्लंडमध्ये भरवण्यात आलेलं एक प्रदर्शन. बृहन्मुंबई महापालिकेने दिलेल्या माहितीनुसार, वर्ष 1851 मध्ये इंग्लंड येथे जागतिक प्रदर्शन भरवण्यात आलं होतं. त्या काळात मुंबईतील ब्रिटिश राजवटीने इकडेदेखील इंग्लंडप्रमाणे एखादं संग्रहालय असावं, अशी संकल्पना मांडली. त्यानंतर 1855 मध्ये राणी व्हिक्टोरिया आणि अल्बर्ट संग्रहालय या नावानं याची स्थापना करण्यात आलीय. पुढे 1857 च्या काळात टाऊन बराक येथे सुरू करण्यात आलेलं संग्रहालय जनतेसाठी खुलं करण्यात आलंय.

गव्हर्नर सर हेनरी बार्टले फ्रेयर यांच्या हस्ते त्याचे भूमिपूजन :महापालिकेने दिलेल्या माहितीनुसार, आपण सध्या भायखळ्यातील डॉक्टर भाऊ दाजी लाड संग्रहालयाची जी वास्तू बघतो, त्याची पायाभरणी 18 नोव्हेंबर 1962 मध्ये करण्यात आलीय. त्यावेळीचे गव्हर्नर सर हेनरी बार्टले फ्रेयर यांच्या हस्ते त्याचे भूमिपूजन करण्यात आलं होतं. वर्ष 1872 मध्ये या इमारतीचं बांधकाम पूर्ण झालंय आणि सध्या आपण जी भायखळ्यातील वास्तू बघतो त्या संग्रहालयाचा प्रारंभ झालाय. पुढे साधारणत: 100 वर्ष हे संग्रहालय राणी व्हिक्टोरिया आणि अल्बर्ट संग्रहालय या नावानेच ओळखलं जात होतं. 1947 ला आपला देश स्वतंत्र झाला आणि त्यानंतर या संग्रहालयाचं नाव बदलण्याची मागणी होऊ लागली. त्यावेळी या संग्रहालयाच्या स्थापनेत सर्वात महत्त्वाचा वाटा उचलणारे डॉक्टर रामकृष्ण विठ्ठल लाड म्हणजेच डॉक्टर भाऊ दाजी लाड यांचं नाव देण्याचा निर्णय झालाय. एक नोव्हेंबर 1975 रोजी या संग्रहालयाला डॉक्टर लाड यांचं नाव देण्यात आलंय.

ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर महाराज हा चित्रपट पाहिलाय का? :आता तुम्ही म्हणाल हे डॉक्टर लाड कोण आहेत? यांचं योगदान काय? सोप्या भाषेत सांगायचं झाल्यास तुम्ही ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर महाराज हा चित्रपट पाहिला असेल. त्यात ज्या भोंदू महाराजाविरुद्ध न्यायालयात साक्ष देणारे डॉक्टर दाखवले आहेत ते डॉक्टर म्हणजेच भाऊ दाजी लाड. ही झाली सोप्या भाषेतील ओळख. पण, त्यांचं योगदान याहून खूप मोठं आहे. ब्रिटिश काळात जेव्हा सर्वत्र प्लेगची साथ होती, त्यावेळी प्लेगवर उपचार करणारे एकमेव वैद्य म्हणजे डॉक्टर भाऊ दाजी लाड आहेत. भाऊ दाजी लाड यांचं खरं नाव रामकृष्ण विठ्ठल लाड असून, ते गोव्याचे रहिवासी होते. 1822 मध्ये अत्यंत गरीब कुटुंबात जन्मलेले लाड 1832 मध्ये मुंबईत आलेत. एका बुद्धिबळ स्पर्धेदरम्यान तत्कालीन गव्हर्नरने त्यांची प्रतिभा ओळखली. यानंतर, त्यांना मुंबईतील एका प्रसिद्ध वैद्यकीय महाविद्यालयात दाखल करण्यात आलेत. तेथून त्यांनी वैद्यकीय शिक्षण घेतले आणि ते प्रसिद्ध डॉक्टर आणि सर्जन बनले. जगाला कुष्ठरोगावर औषध डॉक्टर भाऊ दाजी लाड यांनी दिलंय.

अगदी पेशवेकालीनदेखील नकाशे उपलब्ध : या संग्रहालयात देशातील अनेक जुन्या हस्तकला, मुंबईचे जुने नकाशे ठेवण्यात आलेत. त्यात अगदी पेशवेकालीनदेखील नकाशे उपलब्ध आहेत. जुन्या वस्तू, भांडी इथे पाहायला मिळतात. मुंबईचं जुनं वैभव किंवा जुनी मुंबई कशी दिसायची हे तुम्हाला पाहायचं असेल तर हे संग्रहालय एक उत्तम पर्याय आहे. बुधवार वगळता तुम्ही इतर कोणत्याही दिवशी या संग्रहालयाला भेट देऊ शकता. मुंबईचा इतिहास जवळून पाहायचा असेल तर हे संग्रहालय हे उत्तम पर्याय आहे. संग्रहालयामधील संग्रहातील वस्तू या मुंबईचा इतिहास, संग्रहालयाचा विकास आणि 101 वस्तूंच्या निवडीद्वारे परस्परसंबंधावर आधारित आहे. या संग्रहालयाला 2005 मध्ये UNESCO एशिया पॅसिफिक हेरिटेज कॉन्झर्व्हेशन अवॉर्ड ऑफ एक्सलन्स हा प्रतिष्ठित पुरस्कारदेखील मिळालाय. हे संग्रहालय मार्च 2023 मध्ये बृहन्मुंबई महापालिकेने कारणास्तव पर्यटकांसाठी बंद केले होते. आता संग्रहालयाचे डाग डीजेचे काम पूर्ण झाले असून, हे संग्रहालय आजपासून पर्यटकांसाठी खुले करण्यात आलंय.

हेही वाचा-