Recession in Developed Economies: વિકસિત દેશોના અર્થતંત્રમાં મંદી અને ભારતીય અર્થતંત્ર પર તેની અસર-એક વિચક્ષણ સમીક્ષા

સતત 2 ત્રિમાસિક ગાળાના જીડીપીમાં કોઈપણ નકારાત્મક વલણને મંદી તરીકે ગણવી તેવો એક સામાન્ય નિયમ છે. કોઈપણ અર્થ વ્યવસ્થામાં વ્યાપક અને નોંધપાત્ર લાંબી મંદી સમગ્ર વિશ્વના અર્થતંત્રના વિવિધ પાસાઓને અસરકર્તા છે. વૈશ્વિક મંદી પર તિરુપતિની શ્રી વેંકટેશ્વર યુનિવર્સિટીના રીટાયર્ડ પ્રોફેસર ડો. હિમાચલમ દાસરાજુનો ખાસ અહેવાલ. Recession in Developed Economies Impact on Indian Economy

હૈદરાબાદઃ વર્તમાનમાં વૈશ્વિક અર્થતંત્ર કપરી પરિસ્થિતિનો સમાનો કરી રહ્યું છે. 2023ની જે આર્થિક સ્થિતિ હતી તે 2024 દરમિયાન અનિશ્ચિત રહેવાની ધારણા છે. WEFs મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રીઓના દૃષ્ટિકોણ અનુસાર એવું અવલોકન કરવામાં આવ્યું છે કે, આ વર્ષે વૈશ્વિક અર્થતંત્ર નબળું પડશે. 10માંથી 7 લોકો 2024માં ભૌગોલિક આર્થિક વિભાજનની ગતિ ઝડપી થવાની અપેક્ષા રાખે છે. IMF એ થોડા ઘટાડાની આગાહી કરી છે. 2023માં 3% વૈશ્વિક વૃદ્ધિ હતી તે 2024માં 2.9% રહેવાનો અંદાજ છે. આ વૃદ્ધિનો મોટો ભાગ નવા ઉભરતા બજારોની પ્રવૃત્તિને આભારી છે જ્યારે વિકસિત અર્ થવ્યવસ્થાઓમાં આ વૃદ્ધિ નરમ રહે છે.

ભૌગોલિક આર્થિક વિભાજનની ગતિઃ સમગ્ર વિશ્વમાં પ્રવર્તમાન વ્યાપક ફુગાવાના વલણની અસર 2024માં મજૂર બજારો અને નાણાકીય સ્થિતિ પર જોવા મળી રહી છે. મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રીઓ અપેક્ષા રાખે છે કે તેમાં ઘટાડો થશે. શ્રમ બજારમાં 77% અને નાણાકીય બજારની સ્થિતિમાં 70%ની હદ સુધી ઘટાડો નોંધાશે. અદ્યતન દેશોમાં 56% ઘટાડાની નિષ્ણાતોને અપેક્ષા છે. વૈશ્વિક અર્થતંત્ર આવતા વર્ષે નબળું પડશે. 69% વેપારી પરિબળો અપેક્ષા રાખે છે આ વર્ષે ભૌગોલિક આર્થિક વિભાજનની ગતિ ઝડપી થશે. આગામી 3 વર્ષોમાં મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રીઓ અપેક્ષા રાખે છે કે તાજેતરનો ભૌગોલિક રાજકીય વિકાસ નોંધપાત્ર રીતે વધીને 87% વૈશ્વિક અર્થતંત્રમાં અસ્થિરતા, આર્થિક પ્રવૃત્તિનું 86% સ્થાનિકીકરણ, 80% શેરબજાર અસ્થિરતા, આર્થિક પ્રવૃત્તિના 80% ભૂ-આર્થિક બ્લોક્સ, 57% અસમાનતા અને ઉત્તર-દક્ષિણ વિચલન, વૈશ્વિક પુરવઠા શૃંખલાઓમાં 36% ભંગાણ અને આર્થિક પ્રવૃત્તિનું 13% વૈશ્વિકીકરણ થશે. (સ્રોત: ચીફ ઈકોનોમિક આઉટલુક, WEF જાન્યુઆરી 2024).

વૈશ્વિક આર્થિક મંદીઃ સમગ્ર વિશ્વમાં આર્થિક મંદીના વાદળો ધીમે ધીમે ફેલાઈ રહ્યા છે. તાજેતરમાં યુકે અને જાપાન આર્થિક મંદી એ માત્ર વિકસિત અર્થતંત્રો માટે જ નહીં, પણ ભારત જેવા ઝડપથી વિકસતા વિકાસશીલ અર્થતંત્રો માટે પણ એક મોટી ચિંતા છે.

જાપાન અને યુકેમાં મંદીઃ IMF આઉટલુક મુજબ,વૈશ્વિક વૃદ્ધિ 2022માં 3.5% થી ઘટીને 2023માં 3% અને 2024માં 2.9% થવાનો અંદાજ છે. વિશ્વની સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓ, જાપાન અને યુકે તાજેતરમાં જ મંદીમાં સપડાઈ ગયા છે. આજે જાપાન નબળા સ્થાનિક વપરાશને કારણે વિશ્વની 3જી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા નથી રહ્યો. દેશને મંદીમાં પાછળ ધકેલાઈ રહ્યો છે. જર્મનીની ચોથા સ્થાને સરકી ગયો છે. જાપાનમાં અગાઉના ક્વાર્ટર (જુલાઈ-સપ્ટેમ્બર ક્વાર્ટર)માં 3.3%ની મંદી પછી, 2023ના ઓક્ટોબર-ડિસેમ્બર ક્વાર્ટરમાં જીડીપીની દ્રષ્ટિએ અર્થતંત્ર 0.4% સંકોચાયું હતું. જે બજારના અનુમાન કરતાં ઘણું ઓછું છે.

વૈશ્વિક મંદી પર ડો. હિમાચલમ દાસરાજુનો ખાસ અહેવાલ

યુકે અને ટેકનિકલ મંદીઃ 6ઠ્ઠી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા યુકે 2023માં ટેકનિકલ મંદીમાં ફસાયેલી જોવા મળી રહી છે. આ સંકેત સમગ્ર વિશ્વ માટે યોગ્ય નથી. ઓક્ટો-ડિસેમ્બર દરમિયાન યુકેની GDP 0.3% સંકોચાઈ છે. જુલાઈથી સપ્ટેમ્બરમાં 0.1% જેટલો ઘટાડો નોંધાયો છે. દેશના રાષ્ટ્રીય આંકડાકીય કાર્યાલયના ડેટા મુજબ 2023ના છેલ્લા ત્રિમાસિક ગાળામાં ઉત્પાદન, બાંધકામ અને સેવા ક્ષેત્રે તેના પરિણામોમાં ઘટાડો થયો હતો. યુકે ગયા વર્ષ 2023માં 0.1%ના દરે વૃદ્ધિ પામ્યું હતું. જે અત્યાર સુધીની સૌથી નબળી વૃદ્ધિ છે. 2009ની નાણાકીય કટોકટી તેમજ 2020 રોગચાળાની તીવ્રતાને બાદ કરતા આ સૌથી નબળી વૃદ્ધિ છે. જેના લીધે યુકેના વડાપ્રધાન ઋષિ સુનક પર ખરાબ ટિપ્પણી પણ થઈ હતી કારણ કે, તેઓ તેમનું ચૂંટણી વચન "ગ્રોઈંગ ધ ઈકોનોમી"ને નિભાવવામાં નિષ્ફળ ગયા હતા. મંદી અર્થ વ્યવસ્થાને ઓછા ખર્ચ, ઓછી માંગ, છટણી, બેરોજગારી, જીવન સંકટ વગેરે તરફ દોરી જાય છે. યુકેમાં બેરોજગારી દર 3.9% છે. જાન્યુઆરી 2024માં યુકેનો વાર્ષિક ફુગાવાનો દર 4.0% છે. જે ફ્રાન્સ 3.4%, જર્મની 3.1% કરતા વધારે હતો. યુરોઝોનની સરેરાશ 2.8% છે. 2023માં યુએસ 2.5% વાર્ષિક ફુગાવો હતો. ONS ડેટા, ફેબ્રુઆરી 2024 મુજબ ગ્રેટ બ્રિટનમાં લગભગ 46% લોકોએ તેમના જીવન ખર્ચમાં વધારો નોંધાવ્યો હતો. એવું અવલોકન કરવામાં આવ્યું છે કે કેટલાક યુરોપિયન દેશો પણ ધીમે ધીમે મંદીમાં ડૂબી રહ્યા છે અને તેમની મંદી સમગ્ર વિશ્વમાં વ્યાપકપણે ફેલાઈ રહી છે.

ઈન્ડિયન ઈકોનોમિક સીનારિયોઃ ભારત આજે મજબૂત વૃદ્ધિની સંભાવનાઓ સાથે આગળ વધી રહ્યું છે. ભારત વિશ્વનો સૌથી મોટો લોકશાહી દેશ, ભૌગોલિક-રાજકીય સંઘર્ષો, વસ્તીના મુદ્દાઓ અને આર્થિક અવરોધો છતાં પ્રગતિના પથ પર છે. ભારત વિશ્વમાં સૌથી ઝડપથી વિકસતું અર્થતંત્ર છે. IMF દ્વારા અનુમાનિત ભારતની આર્થિક વૃદ્ધિ આ સંદર્ભમાં નોંધવા યોગ્ય છે. IMF મુજબ ભારતમાં આર્થિક વૃદ્ધિ 2024 અને 2025 બંને વર્ષોમાં 6.5% પર મજબૂત રહેવાનો અંદાજ છે. IMF અનુસાર, ભારતની અર્થવ્યવસ્થા આગામી વર્ષોમાં જાપાન, જર્મની અને અન્ય દેશોને પાછળ છોડી દેશે. જાપાનની જીડીપી લગભગ $4.19 ટ્રીલિયન છે. જર્મનીની જીડીપી 2023ના અંત સુધીમાં $4.55 ટ્રીલિયનની આસપાસ હતી. ભારત 10 વર્ષ પહેલાં $1.9 જીડીપીના તબક્કામાંથી ઘણી મુશ્કેલીઓ હોવા છતાં $3.7 ટ્રિલિયનના જીડીપી સાથે 5 સૌથી મોટા અર્થતંત્રમાં 10મુ સ્થાન મેળવ્યું છે. વિશ્વમાં ભારત આગામી 3 વર્ષમાં $5.00 ટ્રીલિયનનું અર્થતંત્ર બનશે. 29મી જાન્યુઆરી 2024ના રોજ નાણાપ્રધાને કહ્યું હતું તેમ 2030 સુધીમાં $7.0 ટ્રીલિયનને સ્પર્શી જશે. મંત્રાલયે કહ્યું કે સરકારે સતત ફળદાયી સફર સાથે "2047 સુધીમાં વિકસિત દેશ" બનવાનું લક્ષ્ય નક્કી કર્યુ છે. ભારતનો GDP 1960 થી 2020 સુધી સરેરાશ 741.93 USD બિલિયન છે, જે 2022 માં 3416.65 USD બિલિયનના રેકોર્ડ ઉચ્ચ સ્તરે પહોંચ્યો છે, જે 1960 માં 37.03 USD બિલિયન હતો.

ભારતનો જીડીપી વધશેઃ RBI ગવર્નરે દાવોસે 2024માં કહ્યું હતું કે, ભારતનો ફુગાવો 4%ના દરે આગળ વધી રહ્યો છે. આ મધ્યમ દર 4% આગામી વર્ષોમાં યથાવત રહેશે. તેમણે કહ્યું કે, વૈશ્વિક મંદી આવી નથી અને અસંભવિત છે. તેમણે દ્રઢપણે કહ્યું કે, ઉન્નત લોકોની સ્થિતિસ્થાપક આર્થિક સ્થિતિને કારણે મંદીની સ્થિતિ સર્જાશે નહીં. વધુમાં તેમણે કહ્યું કે જીડીપી ગ્રોથ સતત 3 વર્ષમાં પુનઃજીવિત થયો છે. નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં જીડીપી વૃદ્ધિ અંદાજે 7% રહેશે અને ભારત એ અન્ય દેશોની સરખામણીમાં વધુ સ્થિતિસ્થાપક રહેશે. ઓર્ગેનાઈઝેશન ફોર ઈકોનોમિક કોઓપરેશન એન્ડ ડેવલપમેન્ટ (OECD)ના તાજેતરના વિકાસ અનુમાન મુજબ 2023માં ભારતનો વિકાસ 6.3% હતો. જે ચીનના 5.2% અને બ્રાઝિલના 3.0% કરતા આગળ હતો. ભારત 6.1% અને ચીન 4.7ના દરે વૃદ્ધિની અપેક્ષા રાખે છે. બીજી તરફ યુએસ, યુકે, જાપાનમાં આવતા વર્ષે વૃદ્ધિ દરમાં નજીવો વધારો થવાની સંભાવના છે. 2023માં વૈશ્વિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં ભારતની આર્થિક કામગીરી બહેતર હતી.

ગોલ્ડમેન શાક્સનું તારણઃ ગોલ્ડમેન શાક્સે તેના 'ઈન્ડિયા 2024 આઉટલૂક'માં જણાવ્યું હતું કે, પુનરાવર્તિત સપ્લાય આંચકા ચાલુ રહેવાની શક્યતા છે. 2024માં હેડલાઈન ફુગાવો 5.1%થી ઉપર રહેશે. ગોલ્ડમેન શાકસે 2024માં ભારતનો GDP વૃદ્ધિદર 6.3% રહેવાનું અનુમાન કર્યુ છે. મંદીમાંથી બહાર નીકળવા માટે નાણાકીય ઉત્તેજના, નાણાકીય નીતિ આવાસ, માળખાકીય સુધારાઓ અને આંતરરાષ્ટ્રીય સહકારને સમાવિષ્ટ બહુપક્ષીય અભિગમની જરૂર પડશે. જાપાન માટે, જીડીપીને પુનર્જીવિત કરવો, ટેકનિકલ નવીનતાનો ઉપયોગ કરવો અને વસ્તી વિષયક અસંતુલનને કાબૂ કરવું મહત્વપૂર્ણ છે. યુકે માટે અનુકૂળ વ્યવસાયિક વાતાવરણને ઉત્તેજન આપવું, વૈશ્વિક ભાગીદારો સાથેના વેપાર સંબંધોને મજબૂત બનાવવા, ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને કૌશલ્ય વિકાસમાં રોકાણ કરવું ટકાઉ પુનઃપ્રાપ્તિ અને જીવનધોરણને સરળ બનાવવા, રોજગાર સર્જન વગેરેની ચાવીરુપ બાબત બની રહેશે.

સંયુક્ત પ્રયાસો અનિવાર્યઃ IMF આઉટલુક મુજબ, વૈશ્વિક વૃદ્ધિ 2022માં 3.5થી 2023માં 3% અને 2024માં 2.9% થવાનો અંદાજ છે. જાપાન અને યુકે દ્વારા અનુભવાયેલી મંદી વૈશ્વિક અર્થતંત્રની પરસ્પર જોડાણ અને પરસ્પર નિર્ભરતાને રેખાંકિત કરે છે. જેમ જેમ આ રાષ્ટ્રો પુનઃપ્રાપ્તિ તરફના તેમના માર્ગો નક્કી કરે છે તેમ તેમ રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે સંયુક્ત પ્રયાસો અનિવાર્ય છે.