પ્રાદેશિક તાણ વચ્ચે ઈરાન-ઈઝરાયેલ વચ્ચેનો સંઘર્ષ બન્યો તીવ્ર - Conflict between Iran and Israel

વધતી તાણ વચ્ચે, ઈરાન અને ઈઝરાયેલ વચ્ચે તણાવ નવી ટોચ પર પહોંચી ગયો છે. તાજેતરમાં જે સંઘર્ષ વધ્યો છે તે નોંધપાત્ર વધારો સૂચવે છે કે, જે પ્રદેશમાં વધુ હિંસા અને અસ્થિરતાની સંભાવના વિશે ચિંતાઓ ઉભી કરે છે.

હૈદરાબાદ: ઇઝરાયેલે દમાસ્કસમાં ઇરાનના દૂતાવાસ પરિસર પર હુમલો કર્યાના લગભગ બે અઠવાડિયા પછી, તેના કુદ્સ દળના કમાન્ડર સહિત સાત સૈન્ય કર્મચારીઓ માર્યા ગયા, સામે તેહરાને જવાબી કાર્યવાહી કરી. તેના પ્રતિનિધિઓની લશ્કરી શક્તિનો ફાયદો ઉઠાવવાની જગ્યાએ, તેની ધરતી પરથી ઇઝરાયેલ પર હવાઈ હુમલાઓ કર્યા. ઈરાનના એક પ્રવક્તાએ કહ્યું, 'સીરિયામાં ઈરાની કોન્સ્યુલેટને નિશાન બનાવવાના ઝાયોનિસ્ટ એન્ટિટીના ગુનાના જવાબમાં અમે ડ્રોન અને મિસાઈલનો ઉપયોગ કરીને એક ઓપરેશન શરૂ કર્યું. અધિકૃત વિસ્તારોમાં ચોક્કસ લક્ષ્યો પર હુમલો કરવા માટે મિસાઇલો અને ડ્રોન વડે ઓપરેશન હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું.

ઇનપુટ્સમાં જણાવવામાં આવ્યુ છે કે ઈરાન દ્વારા લોન્ચ કરવામાં આવેલા તમામ 185 ડ્રોન અને 35 ક્રુઝ મિસાઈલો ઉડાન દરમિયાન નાશ પામી હતી, જ્યારે 110 માંથી 103 મિસાઈલોને તોડી પાડવામાં આવી હતી. આ યુ.એસ., બ્રિટન, ફ્રાન્સ, જોર્ડન અને ઇઝરાયેલ દ્વારા સંકલિત કાર્યવાહીઓના કારણે થયું હતું, જેમાં શામેલ અંતરને ધ્યાનમાં લઈએ તો ઘણા કલાકો અગાઉ જાણ કરવામાં આવી હતી. ઇઝરાયેલના સંરક્ષણ પ્રવક્તાએ ઉલ્લેખ કર્યો છે કે કેટલીક મિસાઇલો નેવાટિમ એરબેઝ પર ત્રાટકી હતી, પરંતુ તેમાં કોઈ જાનહાનિ થઈ ન હતી. મિસાઇલ હુમલા બાદ તરત જ એરબેઝ પરથી એરક્રાફ્ટ ઓપરેશનના વિઝ્યુઅલ સોશિયલ મીડિયા પર જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા.

તેહરાન શાસન પર પ્રતિક્રિયા આપવાનું દબાણ હતું. અમેરિકા અને ઈઝરાયેલને ખબર હતી કે હુમલો ઈરાની જમીન પરથી થવાનો છે. રાષ્ટ્રપતિ બાઇડેને ટિપ્પણી કરી હતી, 'હું સુરક્ષિત માહિતીમાં નથી જવા માંગતો, પરંતુ મારી અપેક્ષા છે કે તે શક્ય તેટલી વહેલી તકે થાય.' ઈઝરાયેલે તો એમ પણ કહ્યું કે હુમલામાં એક દિવસનો વિલંબ થયો હતો કારણ કે તેમને ઈરાનના સર્વોચ્ચ રેન્કિંગ અધિકારીઓએ હજુ સુધી મંજૂરી આપી ન હતી. આમ, જ્યારે હવાઈ હુમલો કરવામાં આવ્યો ત્યારે કોઈ આશ્ચર્ય થયું ન હતું. નેતન્યાહુએ ટ્વીટ કર્યું, "અમે રોક્યા, અમે ભગાડ્યા, સાથે મળીને જીતીશું."

શું વોશિંગ્ટન અને તેલ અવીવે ગુપ્ત માહિતીના આધારે હુમલાના સંભવિત સમય પર તેમનું મૂલ્યાંકન કર્યું હતું અથવા ઈરાને તણાવને ટાળવા માટે જાણી જોઈને કોઈ માહિતી આપી હતી. આ વર્ષે જાન્યુઆરીમાં ઈરાન-પાકિસ્તાન સરહદ પારના હુમલાઓ એ જ પેટર્નથી થયા હતા. ઈરાને હુમલો કર્યો, પાકિસ્તાને વળતો જવાબ આપ્યો, પછી કૂટનીતિએ કામ સંભાળ્યુ, તણાવનો અંત આવ્યો અને સામાન્ય સ્થિતિ પુનઃસ્થાપિત થઈ. કોઈપણ દેશે શરણાર્થી અથવા આતંકવાદી શિબિરોમાં સ્થિત તેમના પોતાના દેશ સિવાય બીજા દેશોના રહેવાસીઓને માર્યા નથી.

ઇઝરાયેલના પડોશીઓ સંઘર્ષને વધતો અટકાવવા અને પ્રદેશને ઘેરી લેતા અટકાવવા માટે દળોમાં જોડાઇ રહ્યા છે. સંઘર્ષમાં શામેલ થવાથી બચવા માટે અને યુએસને શામેલ થવાથી રોકવા માટે, સાઉદી અરેબિયા, સંયુક્ત આરબ અમીરાત, ઓમાન, કુવૈત અને કતારએ વોશિંગ્ટનને વિનંતી કરી કે તેઓ ઈરાન પર તેમના બેઝનો ઉપયોગ કરે અને તેમના દેશોમાં તેમની એરસ્પેસનો ઉપયોગ કરવા પર પ્રતિબંધ મૂકે.

હુમલો શરૂ કર્યા પછી તરત જ, ઈરાને જાહેરાત કરી કે તેણે 'આ ઘટના (દમાસ્કસ હુમલાનો બદલો)નો અંત આવી ગયો છે તેવું માની લીધુ છે.' તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, 'જો ઈઝરાયલી શાસન બીજી ભૂલ કરશે તો ઈરાનની પ્રતિક્રિયા ખૂબ જ ગંભીર હશે. આ ઈરાન અને ઈઝરાયેલી શાસન વચ્ચેનો સંઘર્ષ છે, જેનાથી અમેરિકાએ દૂર રહેવું જોઈએ.

આ સંદેશ જણાવે છે કે તેહરાનની કાર્યવાહી ઇઝરાયલી મુળભુત સુવિધાઓને નિશાનો બનાવવા અને જાનહાનિની સંખ્યા વધારવા કરતા માત્ર ચહેરો બચાવવાની વાત હતી. તે ઈરાની લશ્કરી શક્તિનું પ્રદર્શન પણ હતું. ઈરાન, પેલેસ્ટાઈન, લેબેનોન, સીરિયા અને ઈરાકમાં ઉજવણી થઈ રહી છે તે પરથી લાગે છે કે તેહરાને તેના લક્ષ્યો હાંસલ કરી લીધા છે.

આ હુમલાએ ઈઝરાયેલને ઈરાનની પરમાણુ સુવિધાઓને નિશાન બનાવવાની તક આપી છે, જે લાંબા સમયથી ચાલતો ઈરાદો છે, જો કે એરસ્પેસ પ્રતિબંધો અને યુએસની સંડોવણીને કારણે આ સરળ નહીં હોય. ઇઝરાયેલ દ્વારા આવા કોઈપણ પ્રયાસ સમગ્ર મધ્ય પૂર્વમાં સંઘર્ષને વધારશે. આરબ દેશોને ઈરાન સાથે સંબંધો તોડવાની ફરજ પડશે.

ઈરાનના જવાબની તુલના બાલાકોટ હુમલા સાથે પણ કરી શકાય છે. ભારતે બાલાકોટ પર હુમલો કરી પાકિસ્તાનને ચહેરો છુપાવવા માટે પ્રતિક્રિયા આપવા મજબુર કર્યુ હતું. તેણે ભારતીય જમીન પર બોમ્બ ફેંકીને બદલો લીધો, જ્યારે ભારતીય પ્રગતિને રોકવા માટે વિંગ કમાન્ડર અભિનંદનને મુક્ત કર્યો. ત્યારપછીના ભારતના મૌનને કારણે પાકિસ્તાને જીતનો દાવો કર્યો. જો કે, ભારતીય સંદેશ પાકિસ્તાનને પ્રહાર કરવા માટે રેકોર્ડ કરવામાં આવ્યો હતો.

એક મોટું પરિણામ એ આવ્યુ છે કે યુએસ કોંગ્રેસ હવે ઇઝરાયેલમાં કોઈપણ શસ્ત્ર ટ્રાન્સફરને નહી રોકી શકે, જે નેતન્યાહુ માટે એક મોટો ફાયદો છે. યુરોપનુ સમર્થન સૂચવે છે કે ઈરાનને વધારાના પ્રતિબંધોનો સામનો કરવો પડશે. જ્યારે ઈઝરાયેલ પર તણાવથી બચવાનુ દબાણ હશે. બાઇડેન વહીવટીતંત્રે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે તે ઈઝરાયેલની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે, પરંતુ ઈરાન પરના કોઈપણ હુમલામાં ભાગ લેશે નહીં. તે ઈરાન પરના કોઈપણ ઈઝરાયેલના જવાબી હુમલાનો પણ વિરોધ કરે છે. તેણે માગણી કરી હતી કે જો ઈઝરાયેલ કોઈ પણ મુદ્દાને આગળ વધારવા માગે છે તો તેને જાણ કરે. જો ઇઝરાયેલ હુમલો કરશે તો તેને અપેક્ષિત સમર્થન મળશે નહીં.

નેતન્યાહુ જાણે છે કે તેમની સરકાર ત્યાં સુધી ટકી શકશે જ્યાં સુધી સંઘર્ષ ચાલુ રહેશે. તેમના રાજીનામાની માંગ ઉઠી રહી છે. તેમના સલાહકારોમાંના હોક્સ ભલામણ કરી રહ્યા છે કે તેહરાન તણાવ વધારવાની તકનો લાભ લે. જો તેલ અવીવ બદલો નહીં લે તો ઈરાન દાવો કરશે કે તે એકમાત્ર આરબ રાજ્ય છે જેણે ઈઝરાયેલ પર હુમલો કર્યો છે અને તેને ચૂપ રહેવા મજબૂર કર્યું છે. ઇઝરાયલે બદલો લેવાની વાતને નકારી કાઢી નથી પરંતુ તેણે ઉલ્લેખ કર્યો છે કે તે 'જ્યારે યોગ્ય સમય હશે' ત્યારે બદલો લેશે.

નેતન્યાહુએ ઇઝરાયેલની પ્રાથમિકતાઓ અંગે સ્પષ્ટતા રાખવાની જરૂર છે. કાં તો ઇઝરાયલે ગાઝા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ અને તેના બંધકોને મુક્ત કરવા જોઈએ અથવા સંઘર્ષને વધારવો જોઈએ. વિસ્તરણ ઇઝરાઇલને તે દેશોથી પણ અલગ કરશે જે હાલમાં તેને સમર્થન આપે છે. તે જ સમયે, ઇઝરાયેલે અમેરિકન સમર્થનની ખાતરી આપી છે, જેનો તે અમેરિકાની ચેતવણીઓને અવગણીને લાભ લઈ શકે છે કે તે સંઘર્ષમાં શામેલ થઈ શકે છે, તેમ છતાં તેનો શામેલ થવાનો કોઈ ઈરાદો નથી.

ભારતે તેના તરફથી સંયમ રાખવાની હાકલ કરી છે. તેના વિદેશ કાર્યાલયના નિવેદનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, "અમે તાત્કાલિક તણાવ ઓછો કરવા, સંયમ રાખવા, હિંસાથી પીછેહઠ કરી કુટનીતિના માર્ગ પર પાછા ફરવાની હાકલ કરીએ છીએ," . ડૉ. જયશંકરે ઈઝરાયેલ અને ઈરાન બંનેમાં તેમના સમકક્ષો સાથે વાત કરી, સંયમ રાખવાનું આહ્વાન કર્યું. કતાર, પાકિસ્તાન, વેનેઝુએલા અને ચીન સહિતના અન્ય લોકોએ પણ હુમલા માટે ઈરાનની ટીકા કરવાનો ઇનકાર કરતા શાંતિ માટે હાકલ કરી હતી.

યુરોપિયન યુનિયન, બ્રિટન, ફ્રાન્સ, મેક્સિકો, ચેક રિપબ્લિક, ડેનમાર્ક, નોર્વે અને નેધરલેન્ડે ઈરાનના હુમલાની નિંદા કરી હતી. G7 એ સંયુક્ત નિવેદનમાં કહ્યું કે,"અમે માંગણી કરીએ છીએ કે ઈરાન અને તેના પ્રોક્સીઓ તેમના હુમલા બંધ કરે."

યુએનએસસીની આપાતકાલીન બેઠકમાં 'તણાવ ઘટાડવા પર ભાર મૂકવા' સિવાય કોઈ નક્કર પરિણામ મળ્યું નથી. ઈરાને તેના કાર્યોનો બચાવ કર્યો, જ્યારે પશ્ચિમ અને ઈઝરાયેલે તેના પર સંઘર્ષ વધારવાનો આરોપ લગાવ્યો. UNSCમાં રશિયા અને ચીન સાથે ઈરાન વિરુદ્ધ કોઈ પ્રસ્તાવ શક્ય નથી. UNSCએ પણ ઈરાનના રાજદ્વારી પરિસર પર ઈઝરાયેલના હુમલાની નિંદા કરી નથી. યુએન સેક્રેટરી-જનરલએ નોંધ્યું હતું કે ' ન તો દુનિયા કે ન તો પ્રદેશ બીજું યુદ્ધ સહન કરી શકશે.'

પાકિસ્તાન, જેણે તેની ઈરાન-પાકિસ્તાન પાઈપલાઈન માટે યુએસ પાસેથી છૂટ માંગી હતી, તેને હવે આ છૂટ મળશે નહીં, જે તેની નાણાકીય સમસ્યાઓમાં વધારો કરશે. જો પાઈપલાઈન સપ્ટેમ્બર 2024 સુધીમાં પૂર્ણ નહીં થાય તો તેને 18 અબજ ડોલરનો દંડ ભરવો પડશે. વિલંબ એટલા માટે થયો કારણ કે પાકિસ્તાનને અમેરિકા દ્વારા ઈરાન પર લગાવવામાં આવેલા પ્રતિબંધોમાં ફસાઈ જવાનો ડર છે.

દરમિયાન, ઇઝરાયેલ અને હમાસ વચ્ચેની મંત્રણા ફરી અટકી ગઇ છે, જેના કારણે ઇઝરાયેલ પાસે સાત મહિનાના લાંબા સંઘર્ષને ચાલુ રાખવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ બચ્યો નથી. તેહરાને હોર્મુઝની સામુદ્રધુની નજીક 17 ભારતીયો સાથે કથિત રીતે ભારત તરફ જતું ઇઝરાયેલ સંબંધિત જહાજ કબજે કર્યું છે, જે દર્શાવે છે કે તે લૂંટનુ કામ કરી રહ્યું છે. ભારતીય ક્રૂની મુક્તિ માટે વાટાઘાટો ચાલુ છે, જ્યારે રાજદ્વારી ઍક્સેસ આપવામાં આવ્યો છે.

સંભવિત તણાવ પીગળવાના પ્રથમ સંકેતો દેખાઈ રહ્યા છે. કારણ કે ઈરાન અને ઈઝરાયેલ બંનેએ તેમના એરસ્પેસ કોમર્શિયલ હવાઈ ક્ષેત્રોને ફરીથી ખોલી દીધા છે. શું આ ખરેખર પીગળવું છે કે બીજું તોફાન આવે તે પહેલાની શાંતિ, તે હવે જોવાનું બાકી છે.