હૈદરાબાદ: સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલને "ભારતના લોખંડી પુરુષ" પણ કહેવામાં આવે છે. તેઓ ભારતીય બેરિસ્ટર અને રાજકારણી હતા, તેઓ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના નેતાઓમાંના એક હતા. તેમણે ભારતની સ્વતંત્રતાના પ્રથમ ત્રણ વર્ષના સમયગાળા દરમિયાન નાયબ વડા પ્રધાન, ગૃહ પ્રધાન, માહિતી પ્રધાન અને રાજ્યોના પ્રધાન તરીકે સેવા આપી હતી. આજે 31મી ઓક્ટોબરે તેમની 150મી જન્મજયંતિ છે.
વલ્લભભાઈ ઝવેરભાઈ પટેલનો જન્મ 31 ઓક્ટોબર, 1875 ના રોજ ગુજરાતના નડિયાદમાં થયો હતો. તેઓ સરદાર પટેલ તરીકે જાણીતા હતા. તેઓ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા હતા જેમણે દેશના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં અગ્ર ભૂમિકા ભજવી હતી.
સરદાર પટેલ એક સફળ વકીલ પણ હતા. પરંતુ બાદમાં તેમણે ગુજરાતમાં ખેડા, બોરસદ અને બારડોલીના ખેડૂતોને બ્રિટિશ રાજ સામે અહિંસક સવિનય આજ્ઞાભંગમાં સંગઠિત કરવાનું કાર્ય કર્યું હતું. કોંગ્રેસ દ્વારા 1931માં સરદાર પટેલની અધ્યક્ષતામાં “મૂળભૂત અધિકારો અને આર્થિક નીતિ” ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. તમને જણાવી દઈએ કે, 16 વર્ષની ઉંમરે તેમના લગ્ન ઝવેરબા પટેલ સાથે થયા હતા.
ચાલો, ભારતીય સ્વતંત્રતા લડતમાં સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલની ભૂમિકા વિશે જાણીએ:
- સરદાર પટેલે ગાંધીના મીઠાના સત્યાગ્રહ સાથે ખુબ લાગણીથી જોડાયેલા હતા.
- 1924માં તેઓ મ્યુનિસિપલ પ્રમુખ તરીકે ચૂંટાયા અને 1928 સુધી આ પદ પર રહ્યા.
- સરદાર પટેલે ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના કરાચી અધિવેશનની અધ્યક્ષતા કરી અને 1932માં તેમને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા.
- 1940 માં, ગાંધીજીએ વ્યક્તિગત સવિનય આજ્ઞાભંગ ચળવળ શરૂ કરી હતી, આ યુદ્ધમાં ભારતની ભાગીદારીની હકીકતનો વિરોધ કરવા માટે પટેલની 17 નવેમ્બર, 1940ના રોજ કોંગ્રેસના અન્ય નેતાઓ સાથે ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.
- સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે કર ચૂકવણી સામે અહિંસા આંદોલનનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. સરકારે ખેડૂતો સાથે સંમત થયા અને કર ચૂકવણીને બે વર્ષ પાછળ ધકેલી દીધી હતી.
- સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ ભારતીય સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં એક મહાન સાધક હતા.
- સરદાર પટેલ ભારતના 500 રજવાડાઓની એકતાનું એક કારણ હતું.
- સરદાર પટેલે ભારત સંઘની સ્થાપના કરી હતી. પટેલે ખૂબ જ હિંમત અને બુદ્ધિમત્તાથી સમગ્ર દેશને એક કર્યો.
- એકવાર અંગ્રેજો ગયા પછી, તેઓ ભારત, પાકિસ્તાન અને 562 થી વધુ રજવાડાઓને પાછળ છોડી ગયા ત્યારબાદ વલ્લભભાઈએ 562 રજવાડાઓમાંથી 559ને ભારત સંઘમાં જોડાવા માટે રાજી કર્યા હતા. પરંતુ 3 રાજ્યોએ જોડાવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. તેઓ જમ્મુ અને કાશ્મીર, હૈદરાબાદ અને જૂનાગઢ છે.
- હૈદરાબાદ પર શાસન કરનાર નિઝામે ભારતમાં જોડાવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. પટેલે તેમને ભારતીય સંઘમાં જોડાવવા માટે ઓપરેશન પોલોનો ઉપયોગ કર્યો. બળ વાપરીને પટેલ જૂનાગઢમાં નવાબ બન્યા અને તેને ભારતનો ભાગ બનાવ્યો.
સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલની રાજકીય કારકિર્દી પર એક નજર:
- 1917માં પટેલ અમદાવાદના પ્રથમ ભારતીય મ્યુનિસિપલ કમિશનર તરીકે ચૂંટાયા હતા, તેમણે 1924 સુધી અમદાવાદમાં સેવા આપી હતી.
- પટેલે 1945માં ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસનું પ્રમુખપદ સંભાળ્યું હતું.
- સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ 15 ઓગસ્ટ 1947 થી 15 ડિસેમ્બર 1950 સુધી ભારતના પ્રથમ નાયબ વડાપ્રધાન હતા.
- પટેલે ભારતના રાજકીય એકીકરણ અને 1947ના ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ દરમિયાન ગૃહ પ્રધાન તરીકે સેવા આપી હતી.
- સરદાર પટેલ માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી પણ હતા.
15 ડિસેમ્બર 1950 ના રોજ હાર્ટ એટેકથી બોમ્બેમાં તેમનું અવસાન થયું હતું. ભારત રત્ન સરદાર પટેલને 1950 માં તેમના મૃત્યુના 41 વર્ષ પછી, 1991 માં દેશનું સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન, ભારત રત્ન મરણોત્તર એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.
સરદાર પટેલ - અખિલ ભારતીય સેવાઓના સર્જક:
સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલના મહત્વપૂર્ણ યોગદાનમાંનું એક અખિલ ભારતીય સેવાઓની સ્થાપના હતી. જે ભારતીય બંધારણની કલમ 312 માં સમાવિષ્ટ એક ખ્યાલ છે. આ અનન્ય સેવા ભારતીય સંઘીય વહીવટી માળખામાં રાષ્ટ્રની એકતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે વિકસાવવામાં આવી હતી. જેને ગુણવત્તા આધારિત અને સમાન વહીવટને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું હતું. નેહરુ જેવા નેતાઓની શંકા અને પ્રાંતીય સેવાઓને પ્રાધાન્ય આપનારા રાજ્યના મુખ્ય પ્રધાનોના વિરોધ છતાં, પટેલ તેમના નિર્ણય પર અડગ રહ્યા. તેઓ દ્રઢપણે માનતા હતા કે, આવી સેવા વિના ભારતની એકતા જોખમમાં આવી જશે. પટેલે અખિલ ભારતીય સેવાઓની એક સંકલિત એકમ તરીકે કલ્પના કરી હતી, જે રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકાર બંનેની સેવા કરશે તેમજ પ્રતિભા, યોગ્યતા અને સાતત્યપૂર્ણ વહીવટી ધોરણો પ્રદાન કરશે. પડકારો હોવા છતાં અખિલ ભારતીય સેવાઓએ સમગ્ર દેશમાં એકસમાન વહીવટ આપીને પટેલના વિઝનને માન્ય કર્યું હતું. આ સેવાના યોગદાન વિના ભારતમાં શાસનની કલ્પના કરવી અકલ્પનીય છે.