নিউজ ডেস্ক, ১৬ এপ্ৰিল: শেহতীয়াকৈ ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকে ইয়াৰ ৯০ সংখ্যক প্ৰতিষ্ঠা দিৱস উদযাপন কৰিছে । ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংক আইন ১৯৩৪ ৰ অধীনত আৰ বি আই গঠন কৰা হৈছিল আৰু ১৯৩৫ চনৰ ১ এপ্ৰিলৰ পৰা ইয়াৰ কাৰ্যকলাপ আৰম্ভ হৈছিল । ১৯৪৯ চনত ইয়াক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হৈছিল । প্ৰতিষ্ঠা হোৱাৰ সময়ত ইয়াৰ মুখ্য কাৰ্যালয় কলিকতা (বৰ্তমান কলকাতা)ত আছিল আৰু ১৯৩৭ চনত বোম্বে (বৰ্তমান মুম্বাই)লৈ স্থানান্তৰ কৰা হয় । এইটো মূলতঃ উন্নত মুদ্ৰা ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে এটা প্ৰতিষ্ঠান হিচাপে গঠন কৰা হৈছিল ।
আজি উন্নয়নশীল দেশৰ কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ মাজত আৰ বি আইৰ অতুলনীয় বিশ্বাসযোগ্যতা আছে । বিশ্বৰ প্ৰধান কেন্দ্ৰীয় বেংকসমূহৰ মানদণ্ড অনুসৰি আৰ বি আই ৯০ বছৰ বয়সৰ সত্ত্বেও আচলতে যথেষ্ট কম বয়সীয়া । বিশ্বৰ প্ৰথমটো কেন্দ্ৰীয় বেংক হৈছে ১৬৬৮ চনত স্থাপিত ছুইডেনৰ ৰিক্সবেংক আৰু ১৬৯৪ চনত বেংক অৱ ইংলেণ্ড প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয় । আৰ বি আইৰ দৰেই এই দুয়োটা চৰকাৰী ঋণ ক্ৰয় কৰিবলৈ যৌথ ষ্টক কোম্পানী হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল ।
১৮০০ চনত নেপোলিয়নে অতি মুদ্ৰাস্ফীতিৰ বাবে মুদ্ৰা সুস্থিৰ কৰি তোলা আৰু চৰকাৰক ঋণ বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰাৰ দ্বৈত উদ্দেশ্যেৰে ফ্ৰান্সৰ কেন্দ্ৰীয় বেংক, বেংক ডি ফ্ৰান্স স্থাপন কৰে । আমেৰিকাৰ ফেডাৰেল ৰিজাৰ্ভ বহু পিছৰ সংযোজন আৰু ই বিংশ শতিকাত আহিছিল ।
বৰ্তমান সময়ত কেন্দ্ৰীয় বেংকসমূহক বেছিভাগেই ফলপ্ৰসূ মুদ্ৰানীতি ব্যৱস্থাপনা, মুদ্ৰা আৰু বেংকিং কাৰ্যকলাপ আৰু শেষ উপায়ৰ ঋণদাতা হিচাপে কাম কৰাৰ দায়িত্ব দিয়া হয় । আমেৰিকাৰ ফেডাৰেল ৰিজাৰ্ভ আৰু আৰ বি আইকে ধৰি বেছিভাগ কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ দ্বৈত লক্ষ্য হৈছে মুদ্ৰা স্থিতিশীলতা আৰু অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন । বিশেষকৈ আধুনিক যুগত আৰু গোল্ড ষ্টেণ্ডাৰ্ড ভাঙি পেলোৱাৰ পিছত যিবোৰ লক্ষ্যৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰাটো সততে কঠিন ।
মুদ্ৰাস্ফীতিৰ প্ৰত্যাহ্বান
সহজ ভাষাত আৰু সাধাৰণীকৰণ হিচাপে ক’বলৈ গ’লে কেন্দ্ৰীয় বেংকাৰৰ বাবে জীৱনটো বহুত সহজ হৈ পৰিছিল যেতিয়া ১৯১৪ চনলৈকে সোণৰ মানদণ্ড প্ৰচলিত আছিল কাৰণ বেংকিং আৰু বিশ্ব বাণিজ্য কম জটিল আছিল । অধিক উন্নত দেশবোৰত আৰু সেই দিনবোৰত, সোণৰ ভাণ্ডাৰ হ্ৰাস হোৱাৰ ফলত এখন দেশৰ মুদ্ৰা দুৰ্বল হৈ পৰে আৰু ইয়াৰ ফলত প্ৰায়ে কেন্দ্ৰীয় বেংকবোৰে সূতৰ হাৰ বৃদ্ধি কৰে । যাৰ ফলত সাধাৰণতে উচ্চ সূতৰ হাৰৰ সুবিধা লোৱাৰ বাবে আন অংশৰ পৰা দেশলৈ সোণৰ প্ৰবাহ ঘূৰি আহে ।
অৱশ্যে ভাৰতৰ দৰে দেশত যিবোৰ দেশৰ শাসন আছিল, স্থানীয় মুদ্ৰাৰ ভাগ্য মাতৃ উপনিবেশৰ সৈতে জড়িত আছিল (ভাৰতৰ ক্ষেত্ৰত গ্ৰেট ব্রিটেইনৰ সৈতে)। আন বেছিভাগ কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ দৰেই প্ৰতিষ্ঠাৰ সময়ত আৰ বি আইকো শ্বেয়াৰহোল্ডাৰৰ সৈতে যৌথ ষ্টক কোম্পানী হিচাপে নিগমিত কৰা হৈছিল ।
ভাৰতত আৰ বি আই প্ৰতিষ্ঠা হোৱাৰ পূৰ্বে বেংকিং ক্ষেত্ৰখনত প্ৰেচিডেন্সি বেংক তিনিটা (বেংক অৱ বেংগল, বেংক অৱ মাদ্ৰাজ আৰু বেংক অৱ বম্বে)ৰ আধিপত্য আছিল । যিবোৰ ১৯৩৫ চনত একত্ৰিত কৰি ইম্পেৰিয়েল বেংক অৱ ইণ্ডিয়া গঠন কৰা হয় আৰু পিছলৈ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হয় । তাৰ পিচতেই এই বেংক ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক নামেৰে জনাজাত হ’ল ।
গঠন হোৱালৈকে ব্ৰিটিছ ভাৰত চৰকাৰে পোনপটীয়াকৈ মুদ্ৰা ব্যৱস্থাপনা কৰিছিল আৰু প্ৰেচিডেন্সি বেংক/ইম্পেৰিয়েল বেংকক চৰকাৰৰ হৈ ঋণ লোৱাৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছিল আৰু চৰকাৰৰ হৈ বেংকিং কাম-কাজ হাতত লোৱা হৈছিল । প্ৰথম দশকবোৰত আৰ বি আইৰ বাবে আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ কাম আছিল বাণিজ্যৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ সম্পদ উৎপাদন কৰা কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ মূল্যৰ ওপৰত সতৰ্ক দৃষ্টি ৰখা ।
১৯৯১ চনত অৰ্থনীতিৰ উদাৰীকৰণৰ আগলৈকে বছৰবোৰত আৰ বি আইৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ কাম আছিল মুদ্ৰাস্ফীতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰা আৰু কৃষি আৰু উদ্যোগৰ বাবে পৰ্যাপ্ত পৰিমাণৰ মূলধন উপলব্ধ হোৱাটো নিশ্চিত কৰা । এই কাম ভাৰত সংঘৰ সৈতে পঞ্চবাৰ্ষিক পৰিকল্পনাৰ অধীনত বৃহত্তৰ পৰিকল্পিত অৰ্থনৈতিক আৰ্হিৰ অংশ হিচাপে গ্ৰহণ কৰা হৈছিল ।
উদাৰীকৰণৰ প্ৰাকক্ষণত আৰ বি আইয়ে মোকাবিলা কৰিবলগীয়া হোৱা এটা ডাঙৰ সমস্যা আছিল অহৰহ বৃদ্ধি পোৱা বিত্তীয় ঘাটি আৰু অৰ্থনীতিৰ নিয়ন্ত্ৰিত আৰু নিষিদ্ধ প্ৰকৃতিৰ বাবে বিদেশী বিনিয়োগৰ মাত্ৰা কম হোৱাৰ বাবে সম্পদ সংগ্ৰহৰ অসুবিধা । ইয়াৰ প্ৰতিফলন ঘটিছে কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যসমূহৰ সংযুক্ত বিত্তীয় ঘাটিত যি ১৯৮৪-৮৫ চনত জিডিপিৰ ৮.৮ শতাংশৰ পৰা ১৯৯০-৯১ চনত জিডিপিৰ ৯.৪ শতাংশলৈ বৃদ্ধি পাইছিল ।
উপসাগৰীয় যুদ্ধৰ সময়ত তেলৰ মূল্য বৃদ্ধিয়ে পেমেণ্টৰ ভাৰসাম্যত হেঁচা প্ৰয়োগ কৰিছিল যাৰ বাবে শেষত বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ নাটনি আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত অৰ্থনীতিৰ উদাৰীকৰণ দূৰ কৰিবলৈ আই এম এফৰ সৈতে সোণৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়াৰ প্ৰয়োজন হৈছিল । উদাৰীকৰণৰ পিছত আৰু ধনৰ প্ৰবাহৰ সৈতে মুদ্ৰাস্ফীতিৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়া আৰু জমাকাৰীক সুৰক্ষা দিয়াটো আৰ বি আইৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ কাম আছিল ।
নতুন প্ৰত্যাহ্বান
মুদ্ৰাক সুস্থিৰ কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা যিকোনো মুদ্ৰানীতিৰ বাবে বাণিজ্য আৰু বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ প্ৰবাহ আৰু বহিঃপ্ৰবাহৰ ওপৰত তীক্ষ্ণ নিৰীক্ষণৰ প্ৰয়োজন হয় । ভাৰতৰ ক্ষেত্ৰত আৰ বি আইৰ সদায় বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ সম্পদ পৰিচালনাৰ সমস্যা আছে যিহেতু আমদানিৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ বস্তুটো হৈছে তেল আৰু ইয়াৰ মূল্য ডলাৰত নিৰ্ধাৰণ কৰা হয় ।
তদুপৰি তেলৰ অন্যতম অস্থিৰ সম্পদ হিচাপে সুনাম আছে আৰু তেলৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য আমেৰিকান ডলাৰত নিষ্পত্তি কৰা হয় । গড়ে ২০১১ চনৰ পৰা ভাৰতে বছৰি প্ৰায় ১০ লাখ কোটি টকা তেল আমদানি কৰিছে । বিগত দুবছৰত ক্ৰমে প্ৰায় ১২ লাখ আৰু ১৬ লাখ কোটি টকা ।
ইউক্ৰেইনত ৰাছিয়াই আক্ৰমণ আৰু তাৰ পিছত আমেৰিকাৰ নিষেধাজ্ঞাই এই আমদানি আৰু ইয়াৰ ধন পৰিশোধ আৰু অধিক জটিল কৰি তুলিছে । আনটো গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰত্যাহ্বান হৈছে আৰ বি আইয়ে বৃদ্ধি পোৱা বিদেশী পৰ্টফলিঅ’ ইনফ্ল’ (এফ পি আই) পৰিচালনা কৰা ।
এইটো গুৰুত্বপূৰ্ণ যিহেতু এফ পি আই, প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ (এফ ডি আই)ৰ বিপৰীতে "গৰম ধন" বুলি গণ্য কৰা হয় যি দ্ৰুতগতিত প্ৰৱেশ আৰু অস্তিত্ব লাভ কৰে । যোৱা প্ৰায় ১৫ বছৰ ধৰি আৰ বি আই আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে টকাত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য নিষ্পত্তি কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিবলৈ যৎপৰোনাস্তি চেষ্টা কৰি অহাটো আচৰিত কথা নহয় ।
অলপ সময়ৰ বাবে অৰ্থাৎ ১৯৬০ চনত উপসাগৰীয় অঞ্চলৰ কিছুমান দেশ যেনে কুৱেইট, কাটাৰ, বাহৰেইন আৰু সংযুক্তত আৰৱ ৰাষ্ট্ৰত টকা আইনী মুদ্ৰা আছিল । ১৯৬৬ চনত ভাৰতীয় মুদ্ৰাৰ বিমুদ্ৰাকৰণৰ ফলত ইয়াৰ প্ৰত্যাহাৰ হয় ।