ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਖੋਜਕਰਤਾ ਸਮਾਂ-ਸਾਰਣੀ ਵਾਲੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਜੀਵਨਸ਼ੈੱਲੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਐਂਡੋਕਰੀਨ ਸੋਸਾਇਟੀ (Endocrine Society) ਦੇ ਜਰਨਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਸਮੀਖਿਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮੇਂ-ਪ੍ਰਤੀਬੰਧਿਤ ਆਹਾਰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭਿਆਨਕ ਪਾਚਨ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਲਈ ਗਈ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਰਕੈਡੀਅਨ (Circadian) ਤਾਲ ਤੇ ਸਮੇਂ-ਪ੍ਰਤੀਬੰਧਿਤ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਰਕੇਡਿਅਨ ਤਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਵਿਘਨ ਪੈਣ ਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਆਮ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਖੋਜ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਮੇਂ-ਪ੍ਰਤੀਬੰਧਿਤ ਆਹਾਰ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅੰਤੜੀਆਂ ਦੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋਬਾਇਓਮ ਤੇ ਵੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੂਰਵ-ਸ਼ੂਗਰ ਅਤੇ ਆਮ ਸ਼ੂਗਰ ਅਤੇ ਮੋਟਾਪਾ ਕੈਂਸਰ, ਇਮਿਉਨਿਟੀ ਸਿਸਟਮ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਮੂਡ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਪਜਾ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਖੁਰਾਕ ਤੋਂ ਵੀ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਆਦਰਸ਼ ਭੋਜਨ
ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ
ਨਾਸ਼ਤਾ, ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਆਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕੈਲੋਰੀ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋਵੇ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਸਵੇਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਥੋੜਾ ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਹੀ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾ ਆਵੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਮਰ ਜਾਂ ਸਿਹਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨ੍ਹੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਵੀ ਛੋਟੇ ਸਨੈਕਸ (snacks) ਲੈਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਆਯੁਰਵੈਦ?
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੈਡੀਕਲ ਸੰਪਰਦਾ ਆਯੁਰਵੇਦ (Ayurveda, the ancient medical sect of India) ਵਿੱਚ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਆਯੁਰਵੇਦ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ ਬਾਰੇ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਹਨ। ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਆਯੁਰਵੇਦਾਚਾਰੀਆ ਅਤੇ ਪੀਐਚਡੀ ਡਾ. ਪੀਵੀ ਰੰਗਨਾਯਾਕੁਲੂ (Ph.D. PV Ranganayakulu) ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਯੁਰਵੇਦ ਵਿੱਚ ਖਾਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਸਮੇਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਭੋਜਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਸਵੇਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਫ਼ਲ ਜ਼ਰੂਰੀ
ਡਾ.ਰੰਗਨਾਯਾਕੁਲੂ (Dr. Ranganayakulu) ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਯੂਰਵੈਦ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਦੇ ਭੋਜਨ ਜਾਨਿ ਕਿ ਸਵੇਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਨੂੰ ਫ਼ਲਹਾਰ ਜਾਂ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਵੇਰੇ 9:00 ਵਜੇ ਤੱਕ ਸਵੇਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਲਈ ਫਲਾਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਮ ਭੋਜਨ ਲਗਭਗ 11:00 ਤੋਂ 12:00 ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਸ਼ਾਮ 6:00 ਵਜੇ ਤੱਕ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪਾਚਨ ਚੱਕਰ ਤੇ ਕੋਈ ਬੋਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭੋਜਨ ਸਭ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਸਵੇਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਥੋੜਾ ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਬਹੁਤ ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਯੁਰਵੇਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਵੇਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੇ ਕੋਈ ਬੋਝ ਨਾ ਪਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਦਿਨ ਭਰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਭਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
6:00 ਵਜੇ ਤੱਕ ਲਓ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ
ਡਾ. ਰੰਗਨਾਯਾਕੁਲੂ (Dr. Ranganayakulu) ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਖਾਣ ਦਾ ਨਿਯਮ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਅਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 10 ਤੋਂ 12:00 ਅਤੇ ਰਾਤ ਦਾ ਖਾਣਾ ਜੋ ਸ਼ਾਮ 6:00 ਵਜੇ ਤੱਕ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਯੁਰਵੈਦ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਖੁਰਾਕ ਵਿਧੀ ਪਾਚਨ ਸਿਹਤ ਲਈ ਸਰਬੋਤਮ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਬਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਿਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਰੀਰ ਵਾਤ ਪਿਤ ਅਤੇ ਕਫ਼ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਾਰੇ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਲੋਰਿਕ ਪਾਚਕ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪਾਚਨ ਤੋਂ ਪੋਸ਼ਣ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਪਿਤ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਿਤ ਦੋਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅੱਗ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸੂਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਿਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਪ੍ਰਬਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਸਵੇਰੇ 12:00 ਵਜੇ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਮਾਂ ਭੋਜਨ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਭੋਜਨ
ਡਾ. ਪੀਵੀ ਰੰਗਨਾਯਾਕੁਲੂ (Dr. Ranganayakulu) ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੌਸਮ ਸਾਡੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਦੀਆਂ, ਗਰਮੀਆਂ, ਮੀਂਹ ਵਟਾ, ਪਿਤ ਅਤੇ ਕਫ਼ਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚੁਣਨਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ ਸਾਡੀ ਪਾਚਨ ਸ਼ਕਤੀ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਵੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਹਜ਼ਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਭੋਜਨ ਹਲਕਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਦਿਨ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਥੋੜਾ-ਥੋੜਾ ਖਾਓ ਭੋਜਨ
ਡਾ. ਰੰਗਨਾਯਾਕੁਲੂ (Dr. Ranganayakulu) ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਯੁਰਵੇਦ ਦੀ ਦੂਜੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚੁੰਕੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਦਿਨ ਭਰ ਊਰਜਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿਨ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿਧੀ ਪੂਰੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ ਦੇ ਸੰਚਾਰਣ ਅਤੇ ਸੰਚਾਲਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਇਹ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਖੁਰਾਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਅੰਤਰਾਲਾਂ 'ਤੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਸਾਡਾ ਭੋਜਨ ਭਾਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਭੋਜਨ ਨਾਲੋਂ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗੇਗਾ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਜੇ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ ਦੁਬਾਰਾ ਭੋਜਨ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਪਾਚਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਵੇਗਾ ਜੋ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਮੜੀ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ