ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸੰਯੁਕਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਜਿੱਥੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਮਾਪੇ ਹੀ ਸਗੋਂ ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ, ਤਾਇਆ-ਤਾਈ, ਚਾਚਾ-ਚਾਚੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਿਖਾਉਣ ਅਤੇ ਸਹੀ ਵਿਵਹਾਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਪਿਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨਵੇਂ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਸੀਨੀਅਰ ਮਨੋਚਿਕਿਤਸਕ ਡਾ.ਵੀਨਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਣਗੇ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਪੇ ਸਿਖਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਵਿਵਹਾਰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ, ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਬੱਚੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਚਪਨ ਜੀ ਸਕਣਗੇ।
ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਮਾਹਰ ਚੰਗੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:
- ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਘਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਆਦਰਯੋਗ, ਸੁਹਾਵਣਾ ਅਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ, ਆਦਰ, ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਓ, ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੋ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣੋ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਾਪੇ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਚੰਗੇ ਰਵੱਈਏ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਵਿਵਹਾਰ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮਾੜੇ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਝਿੜਕਣਗੇ, ਓਨਾ ਹੀ ਬੱਚਾ ਇਸ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸਨੂੰ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਰਵੱਈਆ ਜਾਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪਹੁੰਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਡਾਂਟਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਾਓ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਹੀ ਅਤੇ ਗਲਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਓ। ਪਰ ਜੇ ਮਾਮਲਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੰਭੀਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾਂਟਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਡਾਂਟ ਵਿੱਚ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਹੋਵੇ।
- ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਸਿੱਖਾਉਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਟਿਫਨ, ਪੈਨਸਿਲ-ਪੈੱਨ, ਲੋੜ ਪੈਣ ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਤਾਬ, ਜੇ ਬੱਚਾ ਇਹ ਆਦਤ ਸਿੱਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਉਸਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
- ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਤੇ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਵਿਵਹਾਰ ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਗੁਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁੱਸਾ ਚੀਕਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਵਧਦੀ ਹੈ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਰਮ ਦਿਮਾਗ ਤੇ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸਾ ਅਤੇ ਜ਼ਿੱਦ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਘਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ 'ਤੇ ਚਿਲਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਝਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੋ।
- ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਬੱਚਾ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾਏ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੁਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਛੋਟੇ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਓ। ਕਈ ਵਾਰ ਘਰ ਦੇ ਕੁਝ ਆਮ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਇ ਲਓ। ਇਸ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧੇਗਾ ਅਤੇ ਉਹ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵੀ ਬਣਨਗੇ।
- ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਬੱਚਾ ਕੁਝ ਸਿੱਖੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਆਪ ਕਰਨ ਦਿਓ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਿੱਖਣ ਦਿਓ।
- ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਸਿਖਾਓ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਵੇਖਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।
- ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤ ਜਾਂ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਬਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੱਚੇ ਬਾਰੇ ਹਰ ਚੀਜ਼ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਰਾਏ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਉਮਰ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ ਨਾ ਬਣਨ ਦਿਓ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵਰਗਾ ਹੋਣ ਦਿਓ, ਭਾਵ ਉਸਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰੋ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜੋ: ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਦਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਰੋਧ
