ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ 10 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ੇਰ ਦਿਵਸ ਯਾਨੀ World Lion Day ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਤੇ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ।
ਇੱਕ ਖੋਜ ਮੁਤਾਬਕ, ਧਰਤੀ ਤੇ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1 ਲੱਖ ਸ਼ੇਰ ਬਚੇ ਹਨ, ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ 50 ਫ਼ੀਸਦ ਦੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ।
ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਗਿਰ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ 5 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ 29 ਫ਼ੀਸਦ ਵਾਧਾ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗਿਰ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ 2015 ਵਿੱਚ 523 ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਵਧ ਕੇ 674 ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਕਰਕੇ ਸ਼ੇਰ ਜਿੱਥੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਵੀ 36 ਫ਼ੀਸਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ 2200 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਹੁਣ ਵਧ ਕੇ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ੀਆਈ ਸ਼ੇਰ ਸੌਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ 9 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਪਿਛਲੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 80 ਫ਼ੀਸਦ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ੇਰ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। 27 ਫ਼ੀਸਦ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ 1 ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਪਰ ਅਜਿਹੇ 7 ਦੇਸ਼ ਹਨ ਜਿੱਥੇ 100 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ੇਰ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 26 ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਓਵੇਂ ਹੀ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਵੀ ਵਧਦੀ ਗਈ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ੇਰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਦੀ ਗਈ। ਜੇ ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸੋਚਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ।
ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦਾ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵੀ ਸੇਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਸ਼ੇਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾਲ਼ ਵਿਛਾ ਕੇ ਫੜ੍ਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਟਰਾਫੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਘਾਟ, ਸਥਾਨਕ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਨਸੋਰਟੀਅਮ (ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਏਸ਼ੀਅਨ) ਰਵਾਇਤੀ ਦਵਾਈ ਵਿੱਚ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ।
ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਅਨ ਫਾਰ ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਨੇਚਰ ਨੇ ਸ਼ੇਰ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲਾਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਯਤਨ
1975 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੇਰ ਨੂੰ CITES ਅੰਤਿਕਾ 2 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਇਲਾਕੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਹੈ ਜੋ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਹਾਮੀ ਭਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੇਰ ਪਾਰਕ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਚੰਗਾ ਸਾਧਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਨ ਵੀ ਮਜਬੂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿਚ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਸਮੂਹਿਕ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੋਹਾਂ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਆਮ ਤਰਜੀਹਾਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੁਰੱਖਿਆ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਸ਼ੇਰ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਐਕਸ਼ਨ ਪਲਾਂਟ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰੀ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
