ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਚਿੱਤਰਕਾਰ, ਲੇਖਕ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਚਿੰਤਕ ਗੁਰੂਦੇਵ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ (Gurudev Rabindranath Tagore) ਨੂੰ ਗੁਰੂਦੇਵ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਲੱਖਣ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ, ਪਹਿਲੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਗੈਰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਮਈ 1861 ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦੇਵੇਂਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਸ਼ਾਰਦਾ ਦੇਵੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸੇਂਟ ਜੇਵੀਅਰਜ਼ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਬੈਰਿਸਟਰ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ 1878 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਬ੍ਰਿਜਟੋਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੰਡਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਪਰ ਬਿਨਾਂ ਡਿਗਰੀ ਦੇ 1880 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਪਰਤ ਆਏ।
ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ 7 ਅਗਸਤ 1941 ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਬਹੁਪੱਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਕਵੀ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਨਾਟਕਕਾਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਗੀਤਾਂਜਲੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ 1913 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਇਕੱਲੇ ਭਾਰਤੀ ਹਨ।
ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ (Rabindranath Tagore) ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ (Nationalism) ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂਦੇਵ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਮੈਂ ਜਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਉੱਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਟੈਗੋਰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਆਦਾਨ -ਪ੍ਰਦਾਨ, ਤਰਕ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਰਾਏ ਰੱਖੀ। ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਹੀ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੂੰ ਮਹਾਤਮਾ ਦਾ ਉਪਾਧੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਗੁਰੂਦੇਵ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਇਕਲੌਤੇ ਕਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਬਣ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਜਨ ਗਣ ਮਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਅਮਰ ਸੋਨਾਰ ਬੰਗਲਾ ਗੁਰੂਦੇਵ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ।
ਦੱਸ ਦਈਏ, ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ੈਲੀ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ - ਗੀਤ, ਕਵਿਤਾ, ਨਾਵਲ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਟਕ, ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਗੀਤਾਂਜਲੀ, ਗੀਤਾਲੀ, ਗੀਤਮਾਲਿਆ, ਕਥਾ ਓ ਕਹਾਨੀ, ਸ਼ਿਸ਼ੂ, ਸ਼ਿਸ਼ੂ ਭੋਲਾਨਾਥ, ਕਨਿਕਾ ਆਦਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ।
ਗੁਰੂਦੇਵ 1901 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ (Santiniketan) ਆ ਗਏ ਸਨ। ਟੈਗੋਰ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਇਥੇ ਵਿਸ਼ਵ-ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਲਗਭਗ 2,230 ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਰਵਿੰਦਰਾ ਸੰਗੀਤ ਬੰਗਾਲਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ। ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਏ ਸੋਨੂੰ ਸੂਦ
