ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ ਦਾ ਦਿਨ ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਦਰਜ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਲ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਹੋਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਫਾਇਰਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇੜੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਨਾਮ ਦੇ ਇਸ ਬਗ਼ੀਚੇ ਵਿੱਚ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੋਂ ਘਬਰਾਈ ਕਈ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਭਾਜੜ ਵਿੱਚ ਕੁਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਚਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ।
ਦਸ ਦਈਏ ਕਿ ਇਸ ਹੱਤਿਆਕਾਂਡ ਨੂੰ ਅੱਜ 102 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਕਾਲੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਭੁਲਾ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਹਨ।
- ਜਲ੍ਹਿਆਵਾਲਾ ਬਾਗ ਹੱਤਿਆਕਾਂਡ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗ੍ਰਾਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੁਰਨ ਮੋਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
- 1951 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਵਾਲਾ ਬਾਗ ਹਤਿਆਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਸਮਾਰਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
- ਇਹ ਸਮਾਰਕ ਅੱਜ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਬਲਿਦਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਰਚ 2019 ਵਿੱਚ ਯਾਦ-ਏ-ਜਲਿਆਨ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦਾ ਉਦਾਘਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੋ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਰੌਲਟ ਐਕਟ (ਬਲੈਕ ਐਕਟ) 10 ਮਾਰਚ, 1919 ਨੂੰ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਮੁਕਦਮੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹ ਜਾਂ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿਆਪੀ ਆਸ਼ਾਂਤੀ ਫੈਲ ਗਈ। ਰਾਸ਼ਟਰ ਪਿਤਾ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਰੌਲਟ ਐਕਟ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
7 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਰੌਲਟ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹੀ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਲੇਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।
- ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਸਣੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ।
- ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲੇ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
- ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਪ ਰਾਜਪਾਲ ਸਰ ਮਾਈਕਲ ਓ ਡਾਇਰ (1912–1919) ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਬਰਮਾ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
- ਡਾਕਟਰ ਸੈਫੂਦੀਨ ਕਿਚਲੂ ਅਤੇ ਡਾ. ਸੱਤਿਆਪਾਲ, ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੇਤਾ ਜੋ ਕਿ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਏਕਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਰੌਲਟ ਐਕਟ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
- 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ, ਰਾਮਨੌਵੀਂ ਦੇ ਦਿਨ, ਡਾਇਰ ਨੇ ਤਤਕਾਲੀ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਇਰਵਿੰਗ ਨੂੰ ਡਾ: ਸੱਤਿਆਪਾਲ ਅਤੇ ਡਾ: ਕਿਚਲੂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।
- 19 ਨਵੰਬਰ, 1919 ਨੂੰ, ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਨੇ ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅੱਗੇ ਇਰਵਿੰਗ ਦੇ ਗਵਾਹ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ 'ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ।
- 10 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਵਾਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਲਈ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵੱਲ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਾਰਚ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਲੋਕ ਫੱਟੜ ਹੋਏ ਅਤੇ ਮਾਰੇ ਵੀ ਗਏ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਡੰਡਿਆਂ ਅਤੇ ਪੱਥਰਾਂ ਨਾਲ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਰੇਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਮਿਸ ਸ਼ੇਰਵੁੱਡ ਅਤੇ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਆਫ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉੱਤੇ ਵੀ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਫ਼ੋਟੋ
13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1919 - ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ
- ਰੌਲਟ ਐਕਟ ਪਾਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।
- 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ, ਲੋਕ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਇਕੱਠ ਸੀ.
- ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਸੈਂਬਲੀ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲੋਕ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਜਿਥੇ ਦੋ ਤਜਵੀਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਤਾਂ 10 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਹੋਈ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨਾ।
- ਜਦੋਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਆਇਆ।
- ਉਹ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਲੋਕ ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਭੱਜਣ ਲੱਗੇ, ਪਰ ਡਾਇਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ਉੱਤੇ ਵੀ ਤੈਨਾਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਾਇਰ ਕਰਨ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ।
- ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ 10 ਤੋਂ 15 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਫਾਇਰਿੰਗ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ 1650 ਰਾਉਂਡ ਫਾਇਰ ਕੀਤੇ। ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਜਾਰੀ ਰਹੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਗੋਲਾ ਬਾਰੂਦ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਗਏ। ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਅਤੇ ਇਰਵਿੰਗ ਨੇ ਇਸ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 291 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਕਮੇਟੀ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦਾ ਅੰਕੜਾ 500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।
100 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, 2019 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਦਾਗ ਦੱਸਿਆ।
13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ, ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਨਰਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਲਗਭਗ 100 ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ।
ਸਾਲ 2019 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ‘ਤੇ ਅਫਸੋਸ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ‘ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ’ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਨੇ ਰਸਮੀ ਮੁਆਫੀ ਨਹੀਂ ਮੰਗੀ।
- ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ?
ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਕਤਲੇਆਮ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਅੰਕੜੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਪਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ 379 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਵਿੱਚ 1000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
- ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੋਈ ਆਮ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭੀੜ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕਿ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ 'ਤੇ ਝਾਤ ਮਾਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
