ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਿਰਜਣਹਾਰ, ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ(Bharat Ratna Baba Sahib Bhim Rao Ambedkar) ਨੂੰ 65ਵੇਂ ਮਹਾਂਪਰਿਨਿਰਵਾਣ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਯਾਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ 6 ਦਸੰਬਰ 1956 ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਬਰਸੀ ਨੂੰ ਮਹਾਂਪਰਿਨਿਰਵਾਣ ਦਿਵਸ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ 1891 ਨੂੰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਮਹੂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। 6 ਦਸੰਬਰ 1956 ਨੂੰ 65 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਮਜੀ ਮਾਲੋਜੀ ਸਕਪਾਲ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਭੀਮਾਬਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਉਪਨਾਮ ਸਕਪਾਲ ਸੀ। ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਅੰਬੇਡਕਰ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਆ?
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਅੰਬੇਡਕਰ ਸੀ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਹਾਦੇਵ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਇਸੇ ਸਨੇਹ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਂ ਤੋਂ 'ਅੰਬੇਦਵੇਕਰ' ਹਟਾ ਕੇ ਇਸ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਉਪਨਾਮ 'ਅੰਬੇਦਕਰ' ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਪੈ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਬੇਡਕਰ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 1898 ਵਿੱਚ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਬੰਬਈ ਯਾਨੀ ਮੁੰਬਈ ਚਲੇ ਗਏ। ਐਲਫਿੰਸਟਨ ਰੋਡ ਸਥਿਤ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ, ਜੋ ਉਦੋਂ ਅਛੂਤ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਮਹਾਰ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਨਮ ਮਹਾਰ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਅਛੂਤ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਦੂਰੀ ਵੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਕਾਰਨ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਉਪਨਾਮ ‘ਸਕਪਾਲ’ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਅੰਬਦਵੇਕਰ’ ਲਿਖਵਾਇਆ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੋਂਕਣ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅੰਬਡਵੇ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਪਨਾਮ ਰੱਖਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਭੀਮ ਰਾਓ ਸਕਪਾਲ ਦਾ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ।
ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਟੀਚਾ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਟੀਚੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ਤੁਰ ਪਏ। ਉਸ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਉੱਤੇ ਤਿੱਖਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ।
1913 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਦੂਜੀ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ। ਦਲਿਤਾਂ ਲਈ ਵੱਖਰੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ। ਡਾ: ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਅਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਨਾ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ 2 ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਤੂਬਰ 1965 ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਦਲਿਤ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿਚ ਦੀਖਿਆ ਲਈ।
ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ, ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ, ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਨਿਆਂ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਵੀ ਸਨ। ਨਿਆਂ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਸਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ 6 ਮੈਂਬਰੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਮੈਂਬਰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਰਹੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਵਿਦੇਸ਼ ਚਲੇ ਗਏ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਇਕੱਲਿਆਂ ਹੀ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ( the father of the Indian Constitution) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਡਾ: ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ, ਛੂਤ-ਛਾਤ ਅਤੇ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕੀਤਾ, 6 ਦਸੰਬਰ 1956 ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਏ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।
