ਭੋਪਾਲ: ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਭਰਾ ਅਤੇ ਭੈਣ ਦੇ ਅਥਾਹ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਦੂਜ ਵੀ ਰੱਖੜੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਰਾ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੜੀ ਨਹੀਂ ਬੰਨ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ 6 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਭਾਈ ਦੂਜ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਵਿਆਹੁਤਾ ਭੈਣਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬੁਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਤਿਲਕ ਲਗਾ ਕੇ ਭੋਜਨ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਭਾਈ ਦੂਜ ਦੇ ਦਿਨ ਭੈਣਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਿਨ ਆਰਤੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਟੀਕਾ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਭਰਾ ਦੀ ਉਮਰ ਵਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜੋਤਸ਼ੀ ਡਾ. ਰਾਜੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਯਮ ਅਤੇ ਯਮੀ ਤੋਂ ਹੈ। ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਸੁਭਦਰਾ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਭਾਈ ਦੂਜ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਮਾਨਤਾਵਾਂ
ਯਮਰਾਜ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਭਗਵਾਨ ਸੂਰਜ ਨਾਰਾਇਣ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਯਮੁਨਾ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਯਮਰਾਜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਯਮਰਾਜ ਆਪਣੇ ਚਹੇਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾਵੇ। ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਯਮਰਾਜ ਗੱਲ ਨੂੰ ਟਾਲਦੇ ਰਹੇ। ਫਿਰ ਕਾਰਤਿਕ ਸ਼ੁਕਲ ਦਾ ਦਿਨ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਯਮੁਨਾ ਨੇ ਉਸ ਦਿਨ ਯਮਰਾਜ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਭੋਜਨ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਉਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਯਮਰਾਜ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਜਾਨਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਹਾਂ। ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬੁਲਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਜਿਸ ਸਦਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਯਮੁਨਾ ਭੈਣ ਮੈਨੂੰ ਬੁਲਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਮੇਰਾ ਧਰਮ ਹੈ।
ਯਮਰਾਜ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਯਮੀ ਯਮੁਨਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਲਈ ਗਏ
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਮਰਾਜ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਯਮੀ ਯਮੁਨਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਘਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੇ ਹੱਥ ਦਾ ਸੁਆਦੀ ਭੋਜਨ ਖਾਧਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਯਮਰਾਜ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਯਮਰਾਜ ਚਲੇ ਗਏ ਤਾਂ ਯਾਮੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਤਿਲਕ ਲਗਾਇਆ। ਤਦ ਯਮਰਾਜ ਨੇ ਯਮੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਜੋ ਚਾਹੋ ਮੰਗ ਲੈ। ਤਦ ਯਾਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਵਰਦਾਨ ਦਿਓ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਜੋ ਭੈਣ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਲਕ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਰੋ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਯਮ ਨੇ ਵੀ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ ਯਮੁਨਾ ਨੂੰ ਵਰਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਯਮ ਦੇ ਵਰਦਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਦਿਨ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ 'ਚ ਇਕੱਠੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨੂੰ ਸੁੱਖ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲੇਗੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਭਰਾ-ਭੈਣ ਦਾ ਇਕੱਠੇ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਯਮੁਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਤੋਂ ਵਾਅਦਾ ਲਿਆ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਹਰ ਭਰਾ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਕੋਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਦਿਨ ਵਿਆਹੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਭੋਜਨ ਖਿਲਾ ਕੇ ਤਿਲਕ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਭਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭੈਣਾਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਸਿਹਤ, ਕਾਮਯਾਬੀ ਅਤੇ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਭਾਈ ਦੂਜ ਦਾ ਸ਼ੁਭ ਮਹੂਰਤ
