ਹੈਦਰਾਬਾਦ : ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਿਨ ਹੈ, ਕਿਉਕਿ ਇਸਰੋ ਵਲੋਂ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਸਰੋ ਵਲੋਂ ਤੀਜਾ ਮਿਸ਼ਨ ਚੰਦਰਯਾਨ-3 ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਦੀ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬੇਸਬਰੀ ਨਾਲ ਉਡੀਕ ਹੈ। ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਸਵਾਲ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਉਮੀਦਾਂ ਵੀ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਈਟੀਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਲੋਂ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਐਸਟ੍ਰੋਫਿਜ਼ਿਕਸ, ਬੰਗਲੌਰ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ. ਰਮੇਸ਼ ਕਪੂਰ ਨਾਲ ਖਾਸ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਸਵਾਲ: ਚੰਦਰਯਾਨ 3 ਦੇ ਇਸ ਲਾਂਚਿੰਗ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ?
ਜਵਾਬ- ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਲਈ, ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਹੈ। ਚੰਦਰਯਾਨ ਸਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਚੰਦਰਮਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਭਾਰਤ ਵੀ ਉੱਥੇ ਆਪਣਾ ਮਿਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗਾ। ਇਕ ਦਿਨ ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ ਵੀ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਉਤਰਨਗੇ।
ਫਿਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਚੰਦਰਯਾਨ 2 ਵੀ ਚਲਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਲੈਂਡਰ ਵਿੱਚ ਖਰਾਬੀ ਕਾਰਨ ਰੋਵਰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਰਿਹਾ, ਪਰ, ਇਸਰੋ ਨੇ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਰੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਕਾਫੀ ਸਹਿਯੋਗ ਮਿਲਿਆ। ਫਿਰ ਉਹ ਅੱਗੇ ਵਧੇ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ ਚੰਦਰਯਾਨ 3 ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਕੋਰੋਨਾਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਆਈਆਂ, ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇਸਰੋ ਆਪਣੇ ਰੋਵਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ। ਨਵਾਂ ਰੋਵਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੈ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਬਿਹਤਰ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ।
ਸਵਾਲ: ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁਲਾੜ ਖੇਤਰ ਲਈ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ?
ਜਵਾਬ- ਇਸਰੋ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਸਾ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਸਪੇਸ ਏਜੰਸੀ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਸਰੋ ਨੂੰ ਇਹ ਮੁਕਾਮ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਇਸਰੋ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ ਜਦੋਂ ਪੋਲਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਵਹੀਕਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਫਲ ਉਡਾਣ 1994 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। 1999 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਇਸਰੋ ਨੇ ਜਿਓਸਟੇਸ਼ਨਰੀ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਹੀਕਲਜ਼ (ਜੀਐਸਐਲਵੀ) ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਜੀਐਸਐਲਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਕੇਟ ਹੈ। ਇਹ ਇਸਰੋ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਕੇਟ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਲੈਂਡਰ ਅਤੇ ਰੋਵਰ ਨੂੰ ਚੰਦਰਮਾ 'ਤੇ ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ 1998 ਦੇ ਪਰਮਾਣੂ ਪ੍ਰੀਖਣ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਇਸਰੋ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸਰੋ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀਆਂ ਇਸਰੋ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਪੇਸ ਏਰੀਆ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਸਟਾਰਟ-ਅਪਸ ਦਾ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸੈਕਟਰ ਵੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸਵਾਲ : ਪਿਛਲੀ ਵਾਰ 2019 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਮਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ?
ਜਵਾਬ- ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਭੇਜਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਦੀ ਭੱਜਣ ਦੀ ਗਤੀ 11.2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਕਿੰਟ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਗਤੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਲੰਬਕਾਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਹ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਛੱਡ ਦੇਵੇਗੀ। ਇਹ ਚੰਦਰਮਾ 'ਤੇ ਛੇ ਗੁਣਾ ਘੱਟ ਹੈ। ਹੁਣ, ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਲਗਭਗ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਕਿੰਟ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸੁੱਟਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਲਈ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਡਿਵਾਈਸਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ। ਤੇਜ਼ ਲੈਂਡਿੰਗ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗਣਨਾਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਔਰਬਿਟਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਰੈਜ਼ੋਲੂਸ਼ਨ ਕੈਮਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ 30-ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਰੈਜ਼ੋਲਿਊਸ਼ਨ ਵਰਗੇ ਉੱਚ ਰੈਜ਼ੋਲੂਸ਼ਨ 'ਤੇ ਪੂਰੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਇੱਥੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਉਸ ਚਿੱਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ, ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ ਕਿ ਉਤਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜਗ੍ਹਾ ਕਿਹੜੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਲੈਂਡਿੰਗ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਚੌੜਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਚੰਦਰਯਾਨ-2 ਹੋਣ ਦਾ ਇਹ ਵੱਡਾ ਫਾਇਦਾ ਹੈ। ਚੰਦਰਯਾਨ-2 ਆਰਬਿਟਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯੰਤਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀਆਂ ਰਿਮੋਟ ਸੈਂਸਿੰਗ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਨਵੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ 2019 ਦੀ ਲੈਂਡਿੰਗ ਅਸਫਲਤਾ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਿੱਖੀਆਂ। ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਪੇਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਕੰਟਰੋਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਅਸੀਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਤਿਆਰੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਗਲਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ, ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਨਤੀਜੇ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਰੁਕਣਾ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ।
ਸਵਾਲ : ਅਸੀਂ ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਤੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਦਿਲਚਸਪ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ?
ਜਵਾਬ - ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ ਸਰੀਰ ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਅਰਬ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਲਕਾਪਿੰਡਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਧਰੁਵ ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਕਾਰਨ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ, ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਸਥਾਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦੱਖਣ ਧਰੁਵ ਦੀ ਖੋਜ ਇਸ ਦੇ ਉਬੜ-ਖਾਬੜ ਅਤੇ ਅਸਥਿਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਵੀ ਰਹੇਗਾ।
