ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: 'ਭਾਰਤ ਰਤਨ' ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ ਅੱਜ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਦੀ 31 ਅਗਸਤ 2020 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਆਰਮੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਯੋਗੀ ਆਦਿੱਤਿਆਨਾਥ ਨੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ। ਪ੍ਰਣਬ ਦਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸੀਐਮ ਨੇ ਲਿਖਿਆ - ਸੀਨੀਅਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ, ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਸਮਰਪਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ, 'ਭਾਰਤ ਰਤਨ' ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨਿਮਰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ।
ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਭਾਰਤ ਦੇ 13 ਵੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸਨ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਰਤਨ 26 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਸਮੱਸਿਆ ਨਿਵਾਰਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਦਸੰਬਰ, 1935 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਬੀਰਭੂਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ 2012 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੇ 13 ਵੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਖਰਜੀ 2009 ਤੋਂ 2012 ਤੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਸਨ।
ਸਿੱਖਿਆ
ਪ੍ਰਣਾਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।
ਆਪਣਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਕਲਕੱਤਾ (ਹੁਣ ਕੋਲਕਾਤਾ) ਵਿੱਚ ਡਿਪਟੀ ਅਕਾਉਂਟੈਂਟ-ਜਨਰਲ (ਪੋਸਟ ਅਤੇ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ) ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਪਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਕਲਰਕ ਸੀ। 1963 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਵਿਦਿਆਨਗਰ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਲੈਕਚਰਾਰ ਬਣੇ ਅਤੇ 'ਦੇਸ਼ਰ ਡਾਕ' ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ
- ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਕਾਮਦਾ ਕਿਨਕਰ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ 1952 ਅਤੇ 1964 ਦੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ।
- ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ 1969 ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਟਿਕਟ 'ਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।
- ਫਿਰ ਉਹ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪਾਤਰ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ 1973 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੈਬਨਿਟ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ।
- 1975-77 ਦੀ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ (ਕਈ ਹੋਰ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਉੱਤੇ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਗਿਆ।
- ਉਹ ਸਾਲ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1982 ਤੋਂ 1984 ਤੱਕ ਕਈ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕਾਰਜਭਾਗ ਸੰਭਾਲਿਆ।
- ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ 1980 ਤੋਂ 1985 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਦਨ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵੀ ਰਹੇ। ਮੁਖਰਜੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੰਦਰਾ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸਫ਼ਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏ।
- ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਬਣਾਈ, ਜੋ 1989 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਰਲ ਗਈ।
- 1991 ਵਿੱਚ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਖਰਜੀ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਰੀਅਰ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੀਵੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1991 ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1995 ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ।
- ਮੁਖਰਜੀ 1998 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸਨ।
- ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਖਰਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਨੀਆ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।
- ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ 2011 ਵਿੱਚ 'ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਵਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ' ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿੱਤ, ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੈ।
- ਉਹ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਉਦਾਰੀਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਕੱਲੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਹਨ।
- ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੁਖਰਜੀ ਨੂੰ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਧਿਆਪਕ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
- ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬੰਗਾਲੀ ਲਹਿਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
- ਮੁਖਰਜੀ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਟ੍ਰੇਡਮਾਰਕ ਡਨਹਿਲ ਪਾਈਪ ਨਾਲ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ।
- ਉਸਨੇ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਗਰਟ ਛੱਡਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।
ਪਹਿਲੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤਣ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਿਆਨ
2004 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਬੰਧਨ (ਯੂਪੀਏ) ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਇਆ, ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ 2012 ਤੱਕ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਤਰਾਲੇ ਜਿਵੇਂ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ ਮਾਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿੱਤ ਵਰਗੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਕਈ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਦਨ ਦੇ ਨੇਤਾ ਸਨ।
ਮੁਖਰਜੀ 2004 ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤ ਸਕੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਅਧਾਰ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਨੇਤਾ ਵੀ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ 2004 ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਜੰਗੀਪੁਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਸੀਟ ਤੋਂ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਰੋਇਆ। ਚੋਣ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, 'ਇਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਇੱਕ ਸੁਪਨਾ ਜੋ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਿਹਾ ਹੈ।' ਜਦੋਂ 25 ਜੁਲਾਈ, 2017 ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ, ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ 'ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਇਸਦੇ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਚੋਣ ਨਾ ਲੜਨ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈ਼ਸਲਾ ਕੀਤਾ।
