ETV Bharat / bharat

ਮੁਕਤੀ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਸ਼ੀ ਦੇ 'ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ' ਦਾ ਜਾਣੋ ਇਤਿਹਾਸ

ਕਾਸ਼ੀ ਕੋਲ ਚੇਤਗੰਜ ਥਾਣੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ ਹੈ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਤ੍ਰਿਪਿੰਡੀ ਸ਼ਰਾਧ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਤ ਰੁਕਾਵਟ ਅਤੇ ਅਚਨਚੇਤ ਮੌਤ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਾਣੋ ਕੀ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ..

ਮੁਕਤੀ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਸ਼ੀ ਦੇ 'ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ' ਦਾ ਜਾਣੋ ਇਤਿਹਾਸ
ਮੁਕਤੀ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਸ਼ੀ ਦੇ 'ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ' ਦਾ ਜਾਣੋ ਇਤਿਹਾਸ
author img

By

Published : Sep 13, 2020, 8:12 PM IST

ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼: ਕਾਸ਼ੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਸ਼ੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਕਿਤਾਬ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਇਥੋਂ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਰੰਭ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਮੁਕਤੀ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਸ਼ੀ ਦੇ 'ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ' ਦਾ ਜਾਣੋ ਇਤਿਹਾਸ

ਕਾਸ਼ੀ ਕੋਲ ਚੇਤਗੰਜ ਥਾਣੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ ਹੈ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਤ੍ਰਿਪਿੰਡੀ ਸ਼ਰਾਧ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਤ ਰੁਕਾਵਟ ਅਤੇ ਅਚਨਚੇਤ ਮੌਤ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੰਪੂਰਨਾਨੰਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪ੍ਰੋ. ਅਮਿਤ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਗਾਰੁਣ ਪੁਰਾਣ, ਸਕੰਦ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ੀ ਖੰਡ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵਾਲਮੀਕਿ ਨਾਮੀ ਰਿਸ਼ੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੀ ਜੋ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਵਾਲਮੀਕਿ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਤਲਾਅ ਵਿੱਚ ਨਹਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।

ਕਾਸ਼ੀ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੰਗਾ ਦੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਰੋਵਰ ਇੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਿੱਪਲ ਦਾ ਦਰੱਖਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਿਠਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੱਕੇ ਨੂੰ ਦਰੱਖਤ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਿੱਲ ਨਾਲ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਰਜ਼ੇ ਅਦਾ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲ ਸਕੇ।

ਪ੍ਰੋ. ਅਮਿਤ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਸਿੱਕੇ ਨੂੰ ਦਰੱਖਤ ਨਾਲ ਚਿਪਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਤੀ ਕਰਜ਼ੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਉਸਦੀ ਮੁਕਤੀ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤ੍ਰਿਪਿੰਡੀ ਸ਼ਰਾਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਪਿੰਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪਿਸ਼ਾਚ ਛੁਟਕਾਰੇ ਲਈ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੰਪੂਰਨਾਨੰਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਫੈਕਲਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰੋ. ਉਮਾਸ਼ੰਕਰ ਸ਼ੁਕਲਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਪਾਲੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਹੈ, ਗਯਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਗਯਾ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪਿਸ਼ਾਚ ਛੁਟਕਾਰੇ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਗਯਾ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਤਰਪਨ ਇੱਥੇ ਹੈ।

ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ 'ਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਉਪਾਅ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਉਪਾਅ ਨਾਲ, ਪਿੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਭਟਕਦੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਹਰ ਕੋਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਰੁਕਾਵਟ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼: ਕਾਸ਼ੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਸ਼ੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਕਿਤਾਬ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਇਥੋਂ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਅਰੰਭ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਮੁਕਤੀ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਸ਼ੀ ਦੇ 'ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ' ਦਾ ਜਾਣੋ ਇਤਿਹਾਸ

ਕਾਸ਼ੀ ਕੋਲ ਚੇਤਗੰਜ ਥਾਣੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ ਹੈ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਤ੍ਰਿਪਿੰਡੀ ਸ਼ਰਾਧ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਤ ਰੁਕਾਵਟ ਅਤੇ ਅਚਨਚੇਤ ਮੌਤ ਕਾਰਨ ਹੋਈਆਂ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੰਪੂਰਨਾਨੰਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਪ੍ਰੋ. ਅਮਿਤ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਗਾਰੁਣ ਪੁਰਾਣ, ਸਕੰਦ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ੀ ਖੰਡ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵਾਲਮੀਕਿ ਨਾਮੀ ਰਿਸ਼ੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੀ ਜੋ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਵਾਲਮੀਕਿ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਤਲਾਅ ਵਿੱਚ ਨਹਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।

ਕਾਸ਼ੀ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੰਗਾ ਦੇ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਰੋਵਰ ਇੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਿੱਪਲ ਦਾ ਦਰੱਖਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਹੇਠ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਿਠਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭੂਤਾਂ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿੱਕੇ ਨੂੰ ਦਰੱਖਤ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਿੱਲ ਨਾਲ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਰਜ਼ੇ ਅਦਾ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲ ਸਕੇ।

ਪ੍ਰੋ. ਅਮਿਤ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਸਿੱਕੇ ਨੂੰ ਦਰੱਖਤ ਨਾਲ ਚਿਪਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਤੀ ਕਰਜ਼ੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਉਸਦੀ ਮੁਕਤੀ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤ੍ਰਿਪਿੰਡੀ ਸ਼ਰਾਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਪਿੰਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪਿਸ਼ਾਚ ਛੁਟਕਾਰੇ ਲਈ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੰਪੂਰਨਾਨੰਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਫੈਕਲਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰੋ. ਉਮਾਸ਼ੰਕਰ ਸ਼ੁਕਲਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕਪਾਲੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਹੈ, ਗਯਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਗਯਾ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪਿਸ਼ਾਚ ਛੁਟਕਾਰੇ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਗਯਾ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਤਰਪਨ ਇੱਥੇ ਹੈ।

ਪਿਸ਼ਾਚ ਮੁਕਤੀ ਕੁੰਡ 'ਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਉਪਾਅ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਉਪਾਅ ਨਾਲ, ਪਿੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਭਟਕਦੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਹਰ ਕੋਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ਰੁਕਾਵਟ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ETV Bharat Logo

Copyright © 2024 Ushodaya Enterprises Pvt. Ltd., All Rights Reserved.