ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼: ਪਿਆਰ, ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸਾਹਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਮੌਤ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਹਾਦਰ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।
23 ਜੁਲਾਈ 1906 ਨੂੰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਲੀਰਾਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ 'ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਨਮ
ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਪੂਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਜਨਮ 23 ਜੁਲਾਈ 1906 ਨੂੰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਲੀਰਾਜਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਭਾਬੜਾ ਨਾਮਕ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੰਡਿਤ ਸੀਤਾਰਾਮ ਤਿਵਾਰੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਜੱਦੀ ਨਿਵਾਸ ਬਦਰਕਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਲੀਰਾਜਪੁਰ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਭਾਬੜਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ।
15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ
ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ 15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1921 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਵੀ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਤਿਵਾਰੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਬਣ ਗਏ
ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਬੜੀ ਬੇਬਾਕੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਆਜ਼ਾਦ ਦੱਸਿਆ। ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਪੁੱਛਣ 'ਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਘਰ ਦਾ ਪਤਾ ਪੁੱਛਣ 'ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ। ਇਸ ਨਾਲ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ 15 ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਿਪਾਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋੜੇ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ 'ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਜੈ' ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਉਹ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਤਿਵਾਰੀ ਹੁਣ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ।
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਮੋਹ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ
ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1922 ਵਿਚ ਚੌਰੀ-ਚੌਰਾ ਕਾਂਡ ਵਿਚ 21 ਪੁਲਿਸ ਕਾਂਸਟੇਬਲਾਂ ਅਤੇ 1 ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਵੀ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਅਤੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ। ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਮੋਹ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਅਪਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ: ਉਲੀਆਥੁਕਦਾਵੁ ਉਹ ਧਰਤੀ ਜਿਸਨੇ ਨਮਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਜ਼ਾਦ ਮਨਮਥ ਨਾਥ ਗੁਪਤਾ, ਪੰਡਿਤ ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ, ਸ਼ਚਿੰਦਰਨਾਥ ਸਾਨਿਆਲ ਅਤੇ ਅਸ਼ਫਾਕ ਉੱਲਾ ਖਾਨ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਟੀਮ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਾਕੋਰੀ ਕਾਂਡ ਸਮੇਤ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ। 1928 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਕੋਟਲਾ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਹ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਫ਼ੌਜ ਦਾ 'ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼' ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਲਫਰੇਡ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ
27 ਫਰਵਰੀ 1931 ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਆਪਣੇ ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਦੇ ਅਲਫਰੇਡ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖਬਰ ਤੋਂ ਉਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫੌਜ ਨੇ ਪਾਰਕ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਇਕੱਲਿਆਂ ਲੜਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰਨ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਸੀ ਕਿ 'ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣਗੇ, ਆਜ਼ਾਦ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਆਜ਼ਾਦ ਰਹੇਗਾ' ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਪਿਸਤੌਲ ਦੀ ਛੱਡੀ ਆਖਰੀ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਲੀਲਾ ਸਮਾਪਤ ਕਰ ਲਈ।
ਬਮਤੁਲ ਬੁਖਾਰਾ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਸੀ
ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਿਸਤੌਲ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ। ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਬਮਤੁਲ ਬੁਖਾਰਾ ਆਖਦਾ ਸੀ। ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫਸਰ ਸਰ ਜੌਹਨ ਨੌਟ ਬਾਵਰ ਬਮਤੁਲ ਬੁਖਾਰਾ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਲੈ ਗਏ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਪਿਸਤੌਲ ਬਮਤੁਲ ਬੁਖਾਰਾ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਸਥਿਤ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸੁਨੀਲ ਗੁਪਤਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1976 'ਚ ਇਹ ਪਿਸਤੌਲ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਸਨੂੰ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ: 1857 ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਰਿਹਾ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੋਲਟ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਇਹ ਪਿਸਤੌਲ 1903 ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। 32 ਬੋਰ ਹਥੌੜੇ ਰਹਿਤ ਅਰਧ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਪਿਸਤੌਲ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵਿੱਚ 8 ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਧੂੰਆਂ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦਾ ਸੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਅਲਫਰੇਡ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋਇਆ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਤੋਂ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤੱਕ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ।
90 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿੱਥੇ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ, ਉਸੇ ਥਾਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਆਕਾਰ ਦਾ ਬੁੱਤ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਲੋਕ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਮਾਲਾ ਅਰਪਿਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰ ਛੂਹੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਦਰੱਖਤ ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਪਈ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦਰੱਖਤ ਨੂੰ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ: ਵੰਚੀਨਾਥਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦ
