ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਇਸ ਸਾਲ 11 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਸਾਲ ਇਹ 11 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ 2004 ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਸੇਫਬਾਰਡਰਜ਼ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅੱਜ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦਿਵਸ
2005 ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਇਨਸੇਫ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲਗਭਗ 190 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬੱਚਿਆਂ, ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਔਨਲਾਈਨ ਕੰਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ, ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸਾਈਬਰ ਧੋਖਾਧੜੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਔਨਲਾਈਨ ਗੋਪਨੀਯਤਾ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣਾ ਹੈ।
ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਵਰਤੋ ਖਤਰੇ ਦਾ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਾਰਨ
ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦਿਵਸ (SID) ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਮਾਜਿਕ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਰਾਹੀਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੋਖਮ ਵੀ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਔਨਲਾਈਨ ਧੋਖਾਧੜੀ, ਗਲਤ ਸਮੱਗਰੀ ਫੈਲਾਉਣਾ, ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਫੈਲਾਉਣਾ, ਫਿਸ਼ਿੰਗ, ਡੇਟਾ ਲੀਕ ਅਤੇ ਸਾਈਬਰ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਆਦਿ।
ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦਿਵਸ ਕਿਉਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਰ ਰੁਝਾਨ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣਾ, ਔਨਲਾਈਨ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਦੱਸਣਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਗਲਤ ਜਾਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸਮੱਗਰੀ ਔਨਲਾਈਨ ਜਾਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਈਬਰ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਦੇਣੀ ਪਵੇਗੀ।
ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦਿਵਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ, ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਈਬਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਜੋਖਮਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਅਤੇ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫੈਲਾਉਣਾ ਹੈ।
ਔਨਲਾਈਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ।
ਔਨਲਾਈਨ ਘੁਟਾਲੇ ਕਿੰਨੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਔਨਲਾਈਨ ਘੁਟਾਲੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਨਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਔਨਲਾਈਨ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਔਨਲਾਈਨ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਈਮੇਲਾਂ ਅਤੇ ਮੈਸੇਜਾਂ ਰਾਹੀਂ ਘੁਟਾਲੇ: ਅਜਿਹੇ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਈਮੇਲ ਜਾਂ ਟੈਕਸਟ ਮੈਸੇਜ ਇੱਕ ਫਰਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਮ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀ ਬੈਂਕ ਵੇਰਵੇ ਮੰਗ ਕੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾ ਵਰਤ ਕੇ ਪੈਸੇ ਵਸੂਲਦੇ ਹਨ।
ਕਾਪੀਕੈਟ ਸਰਕਾਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ: ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀ ਨਕਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਭਾਗ ਵਰਗੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕ ਗੂਗਲ 'ਤੇ ਸਰਚ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ 'ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਕਿ ਉਹ ਅਸਲੀ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਸਪੋਰਟ, ਵੀਜ਼ਾ ਜਾਂ ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਸਦੇ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਡੇਟਿੰਗ ਅਤੇ ਰੋਮਾਂਸ ਘੁਟਾਲੇ: ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਵੀ ਔਨਲਾਈਨ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਘੁਟਾਲੇਬਾਜ਼ ਇਸਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਠੱਗ ਡੇਟਿੰਗ ਅਤੇ ਰੋਮਾਂਸ ਲਈ ਨਕਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕੋਈ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਕੁੜੀ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਝੂਠੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਫਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੀ ਠੱਗੀ ਮਾਰ ਕੇ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੁਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕੁੜੀਆਂ ਜਾਂ ਮੁੰਡੇ ਨਕਲੀ ਰੋਮਾਂਸ ਐਪਸ ਰਾਹੀਂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਇਕੱਠੇ ਸੈਕਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸਦਾ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਵੀਡੀਓ ਨੂੰ ਔਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ 'ਤੇ ਅਪਲੋਡ ਕਰਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦੇ ਕੇ ਬਲੈਕਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਵਸੂਲਦੇ ਹਨ।
ਔਨਲਾਈਨ ਹੋਟਲ ਬੁੱਕ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਘੁਟਾਲਾ: ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਠਹਿਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਔਨਲਾਈਨ ਐਪਸ ਜਾਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੋਟਲ ਬੁੱਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀ ਹੋਟਲ ਦੀਆਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਹੈਕ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਹੋਟਲ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੋਟਲ ਬੁੱਕ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਸਾਈਬਰ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ: ਇਹ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਕਿਸ਼ੋਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਜਾਂ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਪਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗਲਤ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ 'ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਪਰਾਧੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ, ਚੈਟ ਰੂਮ, ਈਮੇਲ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਔਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਔਨਲਾਈਨ ਧੋਖਾਧੜੀਆਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚੀਏ?
ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਗਿਆਨ: ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਮਾੜੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਮਝ ਸਕਣ ਕਿ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧੋਖਾਧੜੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਾਸਵਰਡ: ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਦੇ ਪਾਸਵਰਡ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਦਲਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਵਾਰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਾਸਵਰਡ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੰਬਰ, ਅੱਖਰ ਅਤੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਜਨਮਦਿਨ, ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਖਾਸ ਦਿਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪਾਸਵਰਡ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹੋ: ਤੁਸੀਂ ਔਨਲਾਈਨ ਕੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਇਸ ਵੱਲ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਦਿਓ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਫੇਸਬੁੱਕ, ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ, ਐਕਸ ਅਤੇ ਲਿੰਕਡਇਨ ਵਰਗੀਆਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਸਾਈਟਾਂ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸਮੱਗਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਕੌਣ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਇਸਨੂੰ ਦੇਖਣ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ 'ਤੇ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪਰਿਵਾਰ ਜਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰੋ: ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਔਨਲਾਈਨ ਧੋਖਾਧੜੀ ਵਾਲੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹੋ ਜਾਂ ਤੁਸੀਂ ਫਸ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਕਰੋ। ਇਸਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਲੁਕਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਡੇ ਦੋਸਤ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧੋਖਾਧੜੀ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਨ।
ਔਨਲਾਈਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਐਪਸ: ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਨੌਰਟਨ ਫੈਮਿਲੀ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ, ਕੁਸਟੋਡੀਓ ਅਤੇ ਨੈੱਟ ਨੈਨੀ ਵਰਗੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਐਪਸ ਉਪਲਬਧ ਹਨ, ਜੋ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਔਨਲਾਈਨ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਗੋਪਨੀਯਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:-
