ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਜਾਰਜੀਆ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ (29 ਮਈ, 2024) ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਚੀਨੀ-ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਦੇ ਕੰਸੋਰਟੀਅਮ ਨੇ ਜਾਰਜੀਆ ਦੇ ਕਾਲੇ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਰਣਨੀਤਕ ਅਨਾਕਲੀਆ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਟੈਂਡਰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਹੈ। ਜੇਤੂ ਕੰਸੋਰਟੀਅਮ ਵਿੱਚ ਚਾਈਨਾ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਕੰਸਟਰਕਸ਼ਨ ਕੰਪਨੀ ਲਿਮਿਟੇਡ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਸਥਿਤ ਚਾਈਨਾ ਹਾਰਬਰ ਇਨਵੈਸਟਮੈਂਟ ਪੀ.ਟੀ.ਈ.
ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਕੇਂਦਰੀ ਕੋਰੀਡੋਰ ਲਈ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਚੀਨ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵਪਾਰਕ ਰਸਤਾ ਹੈ ਜੋ ਰੂਸ ਨੂੰ ਬਾਈਪਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੇ ਕਈ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ, ਪੋਰਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਚੀਨ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ।
ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜੋ ਅਮਰੀਕਾ, ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਈ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ 1992 ਵਿੱਚ ਯੂਐਸਐਸਆਰ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਦੇਸ਼ (ਅਰਮੇਨੀਆ, ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਅਤੇ ਜਾਰਜੀਆ) ਆਜ਼ਾਦ ਰਾਜ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਜਾਰਜੀਆ ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਛੋਟਾ ਪਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਦੇ ਚੁਰਾਹੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਸੈਂਟਰਲ ਕੋਰੀਡੋਰ ਕਨੈਕਟੀਵਿਟੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ: ਇਹ ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਕਾਲੇ ਸਾਗਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਤੋਂ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਯੂਰਪ ਤੱਕ ਕੈਸਪੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਸੈਂਟਰਲ ਕੋਰੀਡੋਰ ਕਨੈਕਟੀਵਿਟੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਜਾਰਜੀਆ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਜਾਰਜੀਆ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ 1992 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾਟੋ ਅਤੇ ਈਯੂ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਏਕੀਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ-ਅਯਾਮੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ।
ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਰੂਸ ਨਾਲ ਜਾਰਜੀਆ ਦੇ ਸਬੰਧ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਗਸਤ 2008 ਵਿੱਚ, ਜਾਰਜੀਆ ਦੇ ਅਬਖਾਜ਼ੀਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਓਸੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲੇ ਹਨ ਕਿ ਜਾਰਜੀਆ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਾਰਜੀਆ ਨਾਟੋ/ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਾਰਟੀ (ਜਾਰਜੀਆ ਡ੍ਰੀਮ) ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਰੂਸ ਵਿਰੋਧੀ ਰੁਖ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਨੂੰ ਅਕਲਮੰਦੀ ਸਮਝ ਰਹੀ ਹੈ।
ਯੂਕਰੇਨ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਦੀ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ: ਪਹਿਲਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਕੇਤ ਜਾਰਜੀਆ ਵੱਲੋਂ ਜੁਲਾਈ 2023 ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਦੁਵੱਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਰਣਨੀਤਕ ਭਾਈਵਾਲੀ ਵਿੱਚ ਅੱਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 2017 'ਚ ਜਾਰਜੀਆ ਨੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਮੁਕਤ ਵਪਾਰ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾਰਜੀਆ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿਚਾਲੇ ਲਗਾਤਾਰ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਦੇ ਕਾਫੀ ਸੰਕੇਤ ਹਨ। 2022 ਵਿੱਚ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਦੀ ਫੌਜੀ ਮੁਹਿੰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਾਰਜੀਆ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੱਛਮੀ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਤੋਂ ਰੂਸ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸਨੇ ਯੂਕਰੇਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਮਾਸਕੋ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜੂਨ 2024 ਵਿੱਚ, ਜਾਰਜੀਆ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਖਤ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਜਾਰਜੀਆ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰੂਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਇੱਕ ਐਕਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੀ ਵਧਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਯੂਕਰੇਨ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਘਿਰਿਆ ਰੂਸ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਕੁਝ ਰਣਨੀਤਕ ਥਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਖੇਤਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੂਸ ਸੋਵੀਅਤ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤਰ ਮੰਨਦਾ ਹੈ।
ਸਵੈ-ਘੋਸ਼ਿਤ ਸੁਤੰਤਰ ਦੇਸ਼ : ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਰਵਾਇਤੀ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਭੂ-ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਵਰਣਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਰੂਸ ਅਰਕਕਾਲੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹੀ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਅਬਖਾਜ਼ੀਆ ਦੇ ਕਾਲੇ ਸਾਗਰ ਤੱਟ 'ਤੇ ਓਚਮਚਿਅਰ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨੇਵੀ ਬੇਸ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਬਖਾਜ਼ੀਆ ਜਾਰਜੀਆ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਇਆ ਖੇਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਘੋਸ਼ਿਤ ਸੁਤੰਤਰ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਪਰ ਰੂਸ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਟਰੋਲ ਹੇਠ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪੱਛਮੀ ਭਾਈਵਾਲ (ਯੂਐਸ ਅਤੇ ਈਯੂ) ਚੀਨ ਦੇ ਬੈਲਟ ਐਂਡ ਰੋਡ ਇਨੀਸ਼ੀਏਟਿਵ (ਬੀਆਰਆਈ) ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਛੋਟੇ ਭਾਈਵਾਲ ਦੇਸ਼ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਫੌਜੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਅਤੇ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
BRI ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ: G-7 ਗਲੋਬਲ ਫਰੇਮਵਰਕ, ਨਿਵੇਸ਼ ਲਈ ਭਾਈਵਾਲੀ (PGII) ਅਤੇ ਭਾਰਤ-ਮੱਧ ਪੂਰਬ-ਯੂਰਪ ਆਰਥਿਕ ਗਲਿਆਰੇ ਵਰਗੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਚੀਨ ਦੇ BRI ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਜਾਰਜੀਆ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ, ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਰਾਕਲੀ ਪੋਰਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਚੀਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ।
ਆਦਰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਕੋਰੀਡੋਰ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬੰਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ। ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ 2012 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵੀ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕੀ ਹੈ? ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਅਰਮੇਨੀਆ ਨਾਲ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਬਣਾਏ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਜਾਰਜੀਆ ਅਤੇ ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਪੱਧਰ ਨੀਵਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ 1992 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਸੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਦੌਰੇ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਤੋਂ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਭਾਰਤ ਨਾਲੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਜਾਰਜੀਆ ਵਿੱਚ ਰਣਨੀਤਕ ਸਥਾਨ ਸੰਭਾਵੀ: ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਾਰਜੀਆ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਕਰੀਬ 15 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਿਰਫ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਹੀ ਜਾਣ ਸਕਣਗੇ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਜਾਰਜੀਆ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਦੁਵੱਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕਿਉਂ ਕੀਤੀ। ਤਾਂ ਕੀ ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਰਮੀਨੀਆ ਤੋਂ ਪਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਰਥਪੂਰਨ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਜਾਰਜੀਆ ਵਿੱਚ ਰਣਨੀਤਕ ਸਥਾਨ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਸੀ?
ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਕੋਰੀਡੋਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੰਬਈ ਨੂੰ ਈਰਾਨ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਰਾਹੀਂ ਰੂਸ ਦੇ ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਸਬਰਗ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਨੈੱਟਵਰਕ ਰਾਹੀਂ ਯੂਰਪ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨਾ ਅਣਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਵਿਚ ਰੂਸ ਦਾ ਆਪਣੇ ਕਰੀਬੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਆਰਮੇਨੀਆ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭਾਵ ਘਟਣ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ।
ਆਰਮੀਨੀਆ ਦਾ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਗੁਆਉਣਾ: ਨਾਗੋਰਨੋ-ਕਾਰਾਬਾਖ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਦੌਰਾਨ ਰੂਸ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ 'ਤੇ ਖਰਾ ਨਾ ਉਤਰਨ ਕਾਰਨ ਅਰਮੀਨੀਆ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੈ। ਅਰਮੀਨੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੂਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਢਾਂਚੇ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਦੇ ਅਰਮੀਨੀਆ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਚੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਰਜੀਆ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਭਾਈਵਾਲੀ, ਰੂਸ ਵਿਰੋਧੀ ਰੁਖ ਵਿੱਚ ਨਰਮੀ, ਆਰਮੀਨੀਆ ਦਾ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਗੁਆਉਣਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਝੁਕਾਅ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਕੇਤ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਚੌਕਸ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
