ETV Bharat / health

ਕਿਤੇ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਅਸਲੀ ਸਮਝ ਕੇ ਖਾ ਰਹੇ ਹੋ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ, ਲਿਸਟ 'ਚ ਪੈਰਾਸੀਟਾਮੋਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ, ਇੱਥੇ ਜਾਣੋ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ - How To Check Fake Medicines - HOW TO CHECK FAKE MEDICINES

How to Identify Counterfeit Medicines: ਬੂਮਿੰਗ ਬਿਜ਼ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਰਬਾਂ ਡਾਲਰ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਕਲੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਸਬ-ਸਟੈਂਡਰਡ ਲੂਣ ਵੇਚੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਨਿਵਾਰਕ ਡਾਈਕਲੋਫੇਨੈਕ, ਐਂਟੀਫੰਗਲ ਦਵਾਈ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ ਸਪਲੀਮੈਂਟ, ਬੀਪੀ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਦਵਾਈ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

How to Identify Counterfeit Medicines
How to Identify Counterfeit Medicines (Getty Images)
author img

By ETV Bharat Health Team

Published : Sep 28, 2024, 8:43 PM IST

53 ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਟੈਸਟਿੰਗ 'ਚ ਫੇਲ ਹੋਣ ਦੀ ਖਬਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਮ ਲੋਕ ਡਰੇ ਹੋਏ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਦਵਾਈਆਂ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਨਕਲੀ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਡਰ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਮੁਤਾਬਕ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਰੀਬ 25 ਫੀਸਦੀ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਹਨ। ਨਕਲੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਲੇਬਲਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਕੇ ਫਰਜ਼ੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

53 ਦਵਾਈਆਂ ਨਕਲੀ ਮਿਲੀਆਂ: ਕੇਂਦਰੀ ਡਰੱਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਕੰਟਰੋਲ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਬੁਖਾਰ ਦੀ ਦਵਾਈ ਪੈਰਾਸੀਟਾਮੋਲ ਸਮੇਤ 53 ਦਵਾਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਲੈਬ ਟੈਸਟ ਵਿੱਚ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਏ ਹਨ। ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਸਬ-ਸਟੈਂਡਰਡ ਲੂਣ ਵੇਚੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਨਿਵਾਰਕ ਡਾਈਕਲੋਫੇਨੈਕ, ਐਂਟੀਫੰਗਲ ਡਰੱਗ ਫਲੂਕੋਨਾਜ਼ੋਲ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ ਸਪਲੀਮੈਂਟ, ਬੀਪੀ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਦਵਾਈ, ਐਸਿਡ ਰਿਫਲਕਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਾਰੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਲੇਬਲ ਹੇਠ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਸੀ.ਡੀ.ਐੱਸ.ਸੀ.ਓ ਨੇ ਸਬੰਧਤ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ, ਤਾਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੇਬਲ 'ਤੇ ਦਰਜ ਬੈਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਯਾਨੀ ਕਿ ਕੁਝ ਫਰਜ਼ੀ ਕੰਪਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ 'ਚ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਦਯੋਗ ਸੰਗਠਨ ਐਸੋਚੈਮ ਦੁਆਰਾ 2022 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਘਰੇਲੂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਚੌਥਾਈ ਦਵਾਈਆਂ ਨਕਲੀ ਹਨ। ਬੂਮਿੰਗ ਬਿਜ਼ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਮਾਰਕੀਟ ਦਾ ਆਕਾਰ 14-17 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 4.25 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਕਲੀ ਹਨ।

ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ 'ਚੋ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਮਿਲੀਆਂ: ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਰਿਪੋਰਟ 'ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਹਰ ਸਾਲ ਔਸਤਨ 33 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ 2005 ਵਿੱਚ 678.5 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ 2020 ਵਿੱਚ 40 ਬਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ 38 ਫੀਸਦੀ ਦਵਾਈਆਂ ਨਕਲੀ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ।

ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ: ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖਣ 'ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਸਲੀ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਲੇਬਲਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕਮੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦਵਾਈ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਪੈਕੇਜਿੰਗ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਅੰਤਰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਲੇਬਲਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸਪੈਲਿੰਗ ਜਾਂ ਵਿਆਕਰਨ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅਸਲ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀਆਂ।

ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬ੍ਰਾਂਡੇਡ ਨਾਮਾਂ ਹੇਠ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ 300 ਦਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਨੋਟੀਫਾਈ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਗਸਤ 2023 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਿਰਮਿਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਪੈਕਿੰਗ 'ਤੇ ਬਾਰਕੋਡ ਜਾਂ QR ਕੋਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਕੈਨ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਬਾਰਕੋਡ ਜਾਂ QR ਕੋਡ ਸਕੈਨ ਕਰਨ 'ਤੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਦਵਾਈਆਂ ਖਰੀਦਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੀਲਿੰਗ ਠੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਕਿੰਗ ਵੀ ਠੀਕ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:-

53 ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਟੈਸਟਿੰਗ 'ਚ ਫੇਲ ਹੋਣ ਦੀ ਖਬਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਮ ਲੋਕ ਡਰੇ ਹੋਏ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਜੋ ਦਵਾਈਆਂ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਨਕਲੀ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਡਰ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਮੁਤਾਬਕ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਰੀਬ 25 ਫੀਸਦੀ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਹਨ। ਨਕਲੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਲੇਬਲਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਕੇ ਫਰਜ਼ੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

53 ਦਵਾਈਆਂ ਨਕਲੀ ਮਿਲੀਆਂ: ਕੇਂਦਰੀ ਡਰੱਗ ਸਟੈਂਡਰਡ ਕੰਟਰੋਲ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਬੁਖਾਰ ਦੀ ਦਵਾਈ ਪੈਰਾਸੀਟਾਮੋਲ ਸਮੇਤ 53 ਦਵਾਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੈਂਪਲ ਲੈਬ ਟੈਸਟ ਵਿੱਚ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਏ ਹਨ। ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਸਬ-ਸਟੈਂਡਰਡ ਲੂਣ ਵੇਚੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਨਿਵਾਰਕ ਡਾਈਕਲੋਫੇਨੈਕ, ਐਂਟੀਫੰਗਲ ਡਰੱਗ ਫਲੂਕੋਨਾਜ਼ੋਲ, ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ ਸਪਲੀਮੈਂਟ, ਬੀਪੀ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਦਵਾਈ, ਐਸਿਡ ਰਿਫਲਕਸ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਾਰੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਲੇਬਲ ਹੇਠ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਸੀ.ਡੀ.ਐੱਸ.ਸੀ.ਓ ਨੇ ਸਬੰਧਤ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਮੰਗਿਆ, ਤਾਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੇਬਲ 'ਤੇ ਦਰਜ ਬੈਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਯਾਨੀ ਕਿ ਕੁਝ ਫਰਜ਼ੀ ਕੰਪਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ 'ਚ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਦਯੋਗ ਸੰਗਠਨ ਐਸੋਚੈਮ ਦੁਆਰਾ 2022 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਘਰੇਲੂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਚੌਥਾਈ ਦਵਾਈਆਂ ਨਕਲੀ ਹਨ। ਬੂਮਿੰਗ ਬਿਜ਼ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫਾਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਮਾਰਕੀਟ ਦਾ ਆਕਾਰ 14-17 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 4.25 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਕਲੀ ਹਨ।

ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ 'ਚੋ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਮਿਲੀਆਂ: ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਰਿਪੋਰਟ 'ਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਹਰ ਸਾਲ ਔਸਤਨ 33 ਫੀਸਦੀ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ 2005 ਵਿੱਚ 678.5 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ 2020 ਵਿੱਚ 40 ਬਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ 38 ਫੀਸਦੀ ਦਵਾਈਆਂ ਨਕਲੀ ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ।

ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ: ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖਣ 'ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਸਲੀ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਲੇਬਲਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕਮੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦਵਾਈ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਪੈਕੇਜਿੰਗ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਅੰਤਰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਲੇਬਲਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸਪੈਲਿੰਗ ਜਾਂ ਵਿਆਕਰਨ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅਸਲ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀਆਂ।

ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬ੍ਰਾਂਡੇਡ ਨਾਮਾਂ ਹੇਠ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ 300 ਦਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਨੋਟੀਫਾਈ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਗਸਤ 2023 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਿਰਮਿਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਪੈਕਿੰਗ 'ਤੇ ਬਾਰਕੋਡ ਜਾਂ QR ਕੋਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਕੈਨ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਕਲੀ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਬਾਰਕੋਡ ਜਾਂ QR ਕੋਡ ਸਕੈਨ ਕਰਨ 'ਤੇ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਦਵਾਈਆਂ ਖਰੀਦਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੀਲਿੰਗ ਠੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਕਿੰਗ ਵੀ ਠੀਕ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:-

ETV Bharat Logo

Copyright © 2024 Ushodaya Enterprises Pvt. Ltd., All Rights Reserved.