ਝਾਰਖੰਡ/ਰਾਂਚੀ: ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਪਰਾਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਛੋਟੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਦੁਲਹਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੁਝ ਆਦਿਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਦੁਰਗਾ (ਬਦਲਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਂ) ਨਾਲ ਵੀ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੋ ਸੋਚਣ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ।
ਕੁੜੀ ਅਜੇ 15 ਸਾਲ ਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਗੁਆਂਢੀ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਭਰਜਾਈ ਨੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਲੜਕਾ ਲੱਭ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਦੁਰਗਾ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਮਨ ਵਿਚ ਇਕ ਹੀ ਖਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਬਦਸੂਰਤ ਲੱਗੇਗੀ ਤਾਂ ਮੁੰਡਾ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਹ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਸੈਲੂਨ ਵਿੱਚ ਗਈ ਅਤੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਾਂਗ ਆਪਣਾ ਹੇਅਰ ਸਟਾਈਲ ਕਟਵਾ ਲਿਆ। ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਭਰਾ-ਭਾਬੀ ਦਾ ਡਰ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਸ਼ਾ ਨਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਕ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹੋਸਟਲ ਦੀ ਯਾਦ ਆਈ ਤਾਂ ਉਥੋਂ ਭੱਜ ਨਿਕਲੀ ਅਤੇ ਹੋਸਟਲ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ।
ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਦਰਦ ਵਿੱਚ ਲੁਕੀ ਹੈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ
ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਫੋਨ 'ਤੇ ਈਟੀਵੀ ਭਾਰਤ ਟੀਮ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੱਡਬੀਤੀ ਦੱਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਛੇ-ਸੱਤ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਭੱਠੇ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੁਰਗਾ ਮਹਿਜ਼ ਸੱਤ-ਅੱਠ ਸਾਲ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਹ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਭੱਠੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਿਆ। ਦੁਰਗਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਵਿਆਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਭਰਜਾਈ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਸੀ। ਉਹ ਬੋਝ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਹ ਆਸ਼ਾ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਹੋਸਟਲ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗੀ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਭਰਾ ਅਤੇ ਭਰਜਾਈ ਉਸ ਕੋਲ ਆ ਗਏ। ਉਹ ਉਸ ਤੋਂ ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਦੁਰਗਾ ਬੇਵੱਸ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਉਸ ਦੇ ਕੰਨੀ ਪਈ ਤਾਂ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਇਕਦਮ ਚੰਡੀ ਬਣ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਖੁਦ ਲਿਖਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। ਅੱਜ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ 7ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਵੱਡੀ ਹੋ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਫੁੱਟਬਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਡਦੀ ਹੈ। ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖੇ ਹੋਏ ਜਮਾਨਾ ਗੁਜਰ ਗਿਆ। ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰਾਂਚੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਹੁਣ ਦੁਰਗਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਕਿ ਉਸ ਨਾਲ ਜੋ ਹੋਇਆ ਉਹ ਦੂਜੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨਾਲ ਵਾਪਰੇ।
ਆਸ਼ਾ ਨੇ ਜਗਾਈ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਉਮੀਦ
ਆਸ਼ਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਯਾਨੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਫਾਰ ਸੋਸ਼ਲ ਐਂਡ ਹਿਊਮਨ ਅਵੇਅਰਨੈਸ ਨੇ ਦੁਰਗਾ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਈਟੀਵੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਅਜੇ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਇਹ ਯਾਦ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਦੁਰਗਾ ਰੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਹੋਸਟਲ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਅਜੈ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਜ਼ਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਅਤੇ ਭਰਜਾਈ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨਹੀਂ ਆਏ।
ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਦਾ ਵਿਆਹ ਉਸੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਜਿੱਥੇ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਹੋਸਟਲ ਹੈ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉਹ ਉਸਦਾ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਰਜਿਸਟਰਡ ਆਸ਼ਾ ਸੰਸਥਾ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੈਂਟਰ ਜਾਦੂ-ਟੂਣੇ, ਤਸਕਰੀ, ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਰਵਾਸ, ਗ੍ਰਾਮ ਸਭਾ, ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ, ਮਲਟੀਪਲ ਉਤਪਾਦਨ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਨਕ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਲਗਭਗ 27 ਲੜਕੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਕੁੜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਤਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਦਿਖਾਈ ਹਿੰਮਤ
ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਅਜੇ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਦੁਰਗਾ ਨੇ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਦਿਖਾਈ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸੰਸਥਾ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਲੜਕੀਆਂ ਅੰਡਰ-14, ਅੰਡਰ-17 ਅਤੇ ਅੰਡਰ-19 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਖੇਡ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਹੀ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਆਦਿਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖੀ ਤਸਕਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੀ ਕੁਝ ਲੋਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਰੁਪਏ ਦਾ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਗਰੀਬ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰਾਣੀ ਬਣਾ ਕੇ ਮਹਾਂਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਯੂਨੀਸੇਫ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪੰਜ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਆਈ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਲੁਕ-ਛਿਪ ਕੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਘਿਣਾਉਣੀ ਪ੍ਰਥਾ ਉਦੋਂ ਹੀ ਰੁਕੇਗੀ ਜਦੋਂ ਕੁੜੀਆਂ ਖੁਦ ਜਾਗ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਇਸ ਦੁਰਗਾ ਤੋਂ ਸਬਕ ਲੈਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
