ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਸ਼੍ਰੀਸੈਲਮ ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ ਨਹਿਰ (SLBC) ਸੁਰੰਗ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਕਲਪਨਾ 1980 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਖ਼ਰਾਬ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਅਜੇ ਤੱਕ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਸਮੱਸਿਆ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆਈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਹੋਰ ਲੱਗ ਜਾਣਗੇ।
ਸੰਯੁਕਤ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1990 ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸ਼੍ਰੀਸੈਲਮ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੋਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪਾਣੀ ਕੱਢਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਰੰਗ ਯੋਜਨਾ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ 43 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਸੁਰੰਗ ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਤਹਿਤ ਦੋ ਸੁਰੰਗਾਂ, ਇੱਕ ਹੈੱਡ ਰੈਗੂਲੇਟਰ, ਦੋ ਲਿੰਕ ਨਹਿਰਾਂ, ਇੱਕ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਹਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜੀਓ (ਸਰਕਾਰੀ ਆਦੇਸ਼) 2005 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 2,813 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਐਸਐਲਬੀਸੀ ਸੁਰੰਗ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਅਸਲ ਕੰਮ 2007 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੁਰੰਗ ਬੋਰਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ ਪੂਰੀ ਸੁਰੰਗ ਨੂੰ ਖੋਦਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸਨੂੰ ਸੁਰੰਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਇਹ ਮਸ਼ੀਨ ਸੁਰੰਗ ਪੁੱਟਣ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ ਸੀ। ਟਨਲ ਬੋਰਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ (ਟੀਬੀਐਮ) ਕੰਮ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਟੁੱਟ ਗਈ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਟੀਬੀਐਮ ਦੇ ਬੇਅਰਿੰਗ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਹੋਰ ਮਸ਼ੀਨ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਗਈ। ਉਹ ਮਸ਼ੀਨ ਵੀ 1.5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ। ਦੁਬਾਰਾ, ਏਜੰਸੀ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ TBM ਨੂੰ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦਬਾਇਆ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕੋਵਿਡ ਦੌਰਾਨ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਪਰੇਟਰ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਤਤਕਾਲੀ ਬੀਆਰਐਸ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਲੋੜੀਂਦੇ ਫੰਡ ਅਲਾਟ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਵੀ ਲਾਇਆ। 2018 ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੇ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਰਾਓ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੁਰੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਹੋਰ ਲੱਗਣਗੇ। ਪਰ ਅਚਾਨਕ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ।
ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਿੰਚਾਈ ਮੰਤਰੀ ਐਨ ਉੱਤਮ ਕੁਮਾਰ ਰੈਡੀ, ਜੋ ਨਲਗੋਂਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ, ਨੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ। ਪਰ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਕੰਮ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚ ਹਾਦਸਾ ਵਾਪਰ ਗਿਆ।
ਬੀਬੀਸੀ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ 9.2 ਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ 43.93 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਪਹਿਲੀ ਸੁਰੰਗ (ਸੁਰੰਗ-1) ਬਣਾਈ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1,925 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ 33.35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿੰਚਾਈ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 43.93 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਪਹਿਲੀ ਸੁਰੰਗ (ਸੁਰੰਗ-1) 9.2 ਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਾਲੇ ਸ੍ਰੀਸੈਲਮ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਬਣਾਈ ਜਾਣੀ ਸੀ।
ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1,925 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਕੁਰਨੂਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅਮਰਾਬਾਦ ਮੰਡਲ ਦੇ ਡੋਮਲਪੇਂਟਾ ਵਿੱਚ 33.35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੁਰੰਗ ਦਾ ਕੰਮ ਅਚੰਪੇਟਾ ਮੰਡਲ ਦੀ ਮੰਨੇਵਾੜੀ ਪੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਫਿਲਹਾਲ 9.56 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸੁਰੰਗ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੋਣਾ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 8.75 ਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਾਲੀ ਹੋਰ 7.13 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਸੁਰੰਗ (ਟੰਨਲ-2) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਪੂਰਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਇਹ ਸੁਰੰਗ ਨਲਗੋਂਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਚੰਦਮਪੇਟ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਤੇਲਦੇਵਰਾਪੱਲੀ ਤੋਂ ਨੇਰੇਦੁਗੁਮਾ ਤੱਕ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਸੁਰੰਗ ਲਈ ਇਨਲੇਟ ਅਤੇ ਆਊਟਲੈਟ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰੀਬ ਚਾਰ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ 1978 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਚੇਨਾ ਰੈੱਡੀ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਰੰਗ ਰਾਹੀਂ ਮੋੜਨ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਲ 1980 'ਚ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅੰਜਈਆ ਨੇ ਅੱਕਮਾ ਕ੍ਰੇਟਰ 'ਤੇ ਸੁਰੰਗ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਲਈ 3 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਵੀ ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਸਾਲ 1983 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਐਨਟੀਆਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ ਨਹਿਰ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਕੰਢੇ ਨਹਿਰ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਾਲ 1995 ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸੁਰੰਗ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਨਲਗੋਂਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪੁਤਨਗੰਡੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਲਿਫਟ ਸਿੰਚਾਈ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਐਲੀਮਿਨੇਟੀ ਮਾਧਵ ਰੈਡੀ ਲਿਫਟ ਇਰੀਗੇਸ਼ਨ ਸਕੀਮ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਖੱਬੇ ਕੰਢੇ ਨਹਿਰ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਦੇਰੀ ਕਾਰਨ ਸ੍ਰੀਸੈਲਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੁਟਨਗੰਡੀ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਮੋੜਨ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਨਲਗੋਂਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਲਈ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੀਆਂ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਐਸਐਲਬੀਸੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਸਾਲ 2010 ਤੱਕ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਤੱਕ, ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਛੇ ਵਾਰ ਵਧਾਈ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਨੂੰ ਜੂਨ 2026 ਤੱਕ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਹੈ।
ਇਸ ਸੁਰੰਗ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿਰੇ ਵੱਲ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਲੀਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਕੰਮ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਗਾਦ ਕੱਢਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਸੁਰੰਗ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਲੀਕੇਜ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ। ਜਾਣਕਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੱਥਰਾਂ ਨੂੰ ਟੁੱਟਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸੁਰੰਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੀਮਿੰਟ ਦੀ ਪਰਤ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਲੀਕੇਜ ਕਾਰਨ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕੰਮ ਹੈ। ਉਸਾਰੀ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸੁਰੰਗ ਪੁੱਟਣ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਕਈ ਵਾਰ ਖਰਾਬ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।
ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੁੱਲ ਲਾਗਤ 2,647 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ 500 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੀ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਲ 2019, 2020 ਅਤੇ 2021 ਦੌਰਾਨ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਸਿਰਫ 10 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
